17. yüzyıl sona erdiğinde, hem anakarada yürüttükleri maliyetli savaşlar hem de rehavet yüzünden, Hollandalılar hem New York'u hem de Avrupa'nın finansal ve emperyal motoru olma özelliklerini kaybettiler. Onların yerini kapmak için İngilizler ve Fransızlar kıyasıya yarışıyordu. İlk başta, Fransa çok daha güçlü bir konumdaydı. İngiltere'den daha büyük, kalabalık ve zengindi ; ayrıca daha büyük ve deneyimli bir orduya sahipti. Ancak İngiltere, finansal sistemin güvenini kazanmayı başarırken, Fransa bunu yapamadı. Fransa Kralının yaklaşımları, özellikle "Mississippi Balonu" adı verilen 18. yüzyıl Avrupa'sının en büyük finansal krizi sırasında, son derece olumsuz karşılandı. Bu kriz, imparatorluk kuran bir anonim şirketle başlamıştı..
1717'de Fransa'da kurulan Mississippi Şirketi, Mississippi vadisini kolonileştirdi ve New Orleans şehrini kurdu. Kral 15. Louis (üstte sağda) ile arası iyi olan şirket, büyük planlarını finanse etmek için Paris borsasında hisselerini sattı. Şirketin müdürü John Law (üstte solda) aynı zamanda Fransa Merkez Bankası Başkanı idi. Dahası, Kral onu günümüzdeki maliye bakanına tekabül eden bir pozisyon olan Genel Finans Kontrolörü olarak da atamıştı. 1717'de aşağı Mississippi vadisi timsah dolu bataklıklarla kaplıydı ama Mississippi Şirketi bu bölge hakkında sonsuz fırsatlar ve zenginliklerle dolu bir efsane yazdı. Fransız aristokratları, işadamları ve şehirli burjuvazi bu hayallere inandığında, Mississippi'nin hisse fiyatları uçtu. İlk başta, hisseler 500 livreden satılıyordu. 1 Ağustos 1719'da fiyat 2.750 livreye yükselmişti. 30 Ağustos'ta 4.100 livre, 4 Eylül'deyse 5.000 livreye ulaştı. 2 Aralık geldiğinde, Mississippi hissesi 10.000 livre barajını aşmıştı. Paris sokakları coşku içindeydi, insanlar tüm varlıklarını satıp devasa krediler alarak bu hisseleri almaya çalışıyordu, herkes kolay zengin olmanın yolunu bulduğuna inanıyordu..
Bundan birkaç gün sonra panik başladı. Bazı spekülatörler hisselerin fiyatının gerçekçi ve sürdürülebilir olmadığını fark ederek, hisseleri tavan yapmışken satıp kurtulmayı seçtiler. Hisse arzı yükselince fiyat düştü. Diğer yatırımcılar da fiyatın düştüğünü görünce hemen hisselerini satıp çıkmak istediler, bu yüzden hisse senetleri daha da düştü ve bu durum çığ gibi büyüdü. Fiyatları sabitlemek için Fransa Merkez Bankası Mississippi hisselerini satın aldı, ama bunu sonsuza dek yapamazdı, en sonunda para bitti !.. Bu durum gerçekleştiğinde John Law, bu sefer de Maliye Bakanı olarak, daha fazla hisse senedi alabilmek için para basılması iznini verdi. Bu da tüm Fransız finansal sistemini balonun içine sokmuş oldu, üstelik bu finansal sihirbazlıklar bile gününü kurtaramadı. Mississippi hisselerinin fiyatı 10.000 livreden 1.000 livreye düştü ve sonra da tamamen çökerek tüm değerini yitirdi. Artık Merkez Bankasının ve Kraliyet Hazinesinin elinde değersiz bir yığın hisse vardı ve hiç para yoktu. Büyük spekülatörler hisseleri zamanında sattıkları için hasarsız kurtulmuşlardı, küçük yatırımcılar ise her şeylerini kaybettiler, pek çoğu intihar etti..
"Mississippi Balonu" tarihteki en büyük finansal çöküşlerden biridir. Fransa Krallığının finansal sistemi, bu çöküşten sonra hiçbir zaman tam anlamıyla toparlanamadı. Mississippi Şirketi'nin, siyasal bağlantılarını, hisse senetlerini manipüle etmek için kullanması, insanların Fransız bankacılık sistemine ve Fransa Kralının finansal becerilerine olan güvenini sarstı. Bunun bir sonucu olarak da 15. Louis giderek daha zor kredi bulabilir hâle geldi. Bu, Fransa'nın denizaşırı imparatorluğunun İngilizlerin eline geçmesinin en önemli nedenlerinden biriydi. İngilizler kolayca ve düşük faizle kredi bulabilirken, Fransızlar zar zor kredi buluyor, bulduklarında da yüksek faiz ödüyorlardı. Artan borçlarını finanse edebilmek için Fransa Kralı giderek daha fazla ve yüksek faizli krediler almaya başladı. Nihayet 1780'lerde büyükbabasının ölümünden sonra tahta çıkan 16. Louis, yıllık bütçenin yarısının kredi faizlerine gittiğini ve iflasa doğru koştuklarını fark etti. İstemeyerek de olsa, 150 yıldır toplanmayan Fransa Parlamentosu'nu 1789'da krizi çözebilmek amacıyla topladı..
Fransız Devrimi de böylece başlamış oldu !..
YUVAL NOAH HARARI'nın "Hayvanlardan Tanrılara SAPIENS" adlı kitabından alınmıştır..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder