Sayfalar

514 ) OSMANLI SARAYINDA İÇ OĞLANLARI !..


  
10. ve 16. yüzyıllar arasında "ehl-i örf", hükümdar adına emir verme yetkisine sahip kullar anlamına geliyordu. Kapıkulları ilk devirde güçlü uc beyleri karşısında Osmanlı padişahlarının merkezi otoritesinin kurulmasında başlıca etken olmuşlardır. Gulam sistemi Kanuni Süleyman ve ilk iki halefi zamanında tam genişliğini kazandı. 
   Gulamların kaynağı başlangıçta en çok pençik oğlanı idi. Savaşta rehin olarak alınanların beşte biri pençik adıyla padişaha aitti. Buna rehine olarak tutulanları, hediye edilenleri de katmak lazımdır. Büyük şehirlerde padişahın hassa harc eminleri esir pazarlarından en iyi esirleri padişah için satın alırdı. Bu kaynaklara daha Birinci Bayezid devrinde devşirmeden gelen çocuklar katılmıştır. 
16 yüzyıla kadar her kaynaktan toplanan kulların toplamı yılda 7-8 bine yükseliyordu. Bunun ortalama 3 bin kadarı devşirme idi. Devşirme oğlanları İstanbul'a gelince vücut ve karakter itibarıyla en iyileri padişah için seçilir, bazı sultanlar seçimde bizzat hazır bulunurlardı. Bunlar İstanbul'da Galatasaray ve İbrahim Paşa saraylarına, taşrada Edirne ve Manisa saraylarına gönderilirler, kalanı yeniçeri olmak üzere Anadolu'da Türk köylülerinin yanına gönderilir, küçük bir kısmı padişah bahçelerinde hizmet için bostancı yapılırdı. Saraya ayrılmış olanlara "acemioğlanı" denirdi. Keza fethedilen yerlerde soylu ailelerin çocukları seçilerek saraya gönderilirdi. 16. yüzyıl başlarında Galatasaray'da 300, Edirne sarayında 300 içoğlanı vardı. Bu oğlanlar 2 ila 7 sene bu saraylarda sıkı bir disiplin altında tahsil ve terbiye gördükten sonra "çıkma" denilen ikinci bir elemeye tabi olurlar ve en uygun görülenler seçilerek padişahın oturduğu sarayda, yani Yeni Saray'da "Büyük Oda" (Eski Oda / Hane-i Kebir) ve Küçük Oda denilen dairelere alınırlardı. (Angiolello, Fatih devri sonlarında yalnız bir odadan bahseder. De Promontorio'ya göre bütün odalarda 15-22 yaşları arasında 400 içoğlanı vardı.) Büyük Oda'dan başka bir Küçük Oda'dan ilk defa 1553 yılında Novagero bahseder. Tarihçi Ata'ya göre (Tarih-i Ata, I., s.153) Küçük Oda Fatih zamanında mevcuttu. 
   Saraya alınmayanlar kapıkulu sipahi bölümlerinden alt kademede bulunan ulufeciler ve garibler bölüklerine verilirdi.

  

   Yunus Beğ'e göre padişahın sarayında 8-20 yaş arası 700 içoğlanı vardı. Ömer Lütfü Barkan'ın ortaya çıkarttığı, Kanuni dönemine ait resmi bir masraf listesinde 3 enderun ağası ile sadece 178 gılman-ı enderuni kayıtlıdır. Fakat herhalde en kalabalık olduğu zamanlarda Büyük Oda 400, Küçük Oda 250 kişi idi. 
   Büyük Oda ve Küçük Odalarda oğlanlar yalnız tahsil ve bedeni idmanlarla meşgul olurlardı. Dersleri saraydaki hocalar ile dışarıdan belli zamanlarda gelen ulema ve danişmendler verirlerdi. Burada başlangıçta, herkes Kur'an okumaya, İslamiyet'in esaslarını öğrenmeye ve okuyup yazmaya mecburdu. Ondan sonra her biri kendi yeteneğine göre bir alanda derinleşmek imkanına sahipti.. İlerleyenler İslami ilimler, Arapça, Farsça ve Türkçe sarf, nahiv ve edebiyat okurlardı. İkinci Bayezid, oğlanların tahsiliyle şahsen alakadar olurdu. O, dini ilimlerde derinleşenlerin ilmiyyeye girmelerine izin vermişti.. Odalarda her türlü fenler ; yani hüsn-i hat, inşa, siyakat, hesap ve musiki de öğretilirdi. Bu kişiler ileride katip sınıfına geçebilirlerdi. Yerli ve yabancı yazarların ortaklaşa işaret ettikleri bir nokta da bu odalarda oğlanlara beden kuvvetini geliştirmek, binicilik ve silahşörlükte beceri kazandırmak konusuna önem verilmesidir. Başlıca sporlar ; ağırlık taşımak ve çekmek, güreş, kemankeşlik, cündilik yani ata binme, sinanbazlık (kılıç kullanma), tomak ve cirit oyunlarıdır. Bunun dışında her içoğlanı, bir hizmette veya sanatta beceri kazanmak zorunda idi..



   Ali'nin "Menakib-i Hünerveran" adlı eserinde bahsettiği üzere ; Enderunda minyatür, nakış, ciltçilik ve hattatlıkta birçok üstat yetişmiştir. Bu bilgilerin yanı sıra saraydaki terbiyenin en mühim nedeni oğlanın padişahın hizmetinde ona mutlak bağlılık ve itaat duyguları kazanmasıdır. Oğlan, her istediği zaman konuşamaz. Dışarısı ve ailesi ile münasebette bulunamaz. Saraydan çıkıncaya kadar adeta bir manastır hayatı yaşar, kadın yüzü göremezdi. Menavino, enderunda verilen terbiyeden güdülen gayeyi şöyle özetler : Tam bir Müslüman, kibar konuşmasını ve hareket etmesini bilen, edebiyata aşina, namuslu, nefsine hakim çelebiler, centilmenler yetiştirmek. 
   Odalarda oğlanlar onar kişilik gruplara ayrılmış olup her grubun başında yetişkin bir oğlan lala unvanı ile arkadaşları arasındaki disiplinden sorumludur. Oğlanlar birbirlerine laladaş derler. Fakat odaların asıl gözetimi kapıoğlanı kethüdasına verilmiştir. O kendi emrindeki, sayıları 16 ile 30 arasında değişen, hadımlarla bu görevi yerine getirirdi.. 
   Sarayda daimi personeli hadımlar oluşturur. Bunlar bu maksatla hadım edilmiş kölelerdir. Disiplini koruyan ve oğlanları terbiye eden onlardır. Bu hadımlar veya akağalar, Angiolello'ya göre Fatih devrinde 20 kişi, Ata'ya göre Yavuz Sultan Selim devrinde ise 40 kişiydiler. Bütün bu hadımların başı ve sarayın umumi amiri kapıağası veya Babüssaade ağasıdır. Onun altında sırayla 3 odabaşı ; yani sırasıyla has odabaşı, hazinedarbaşı, kilerci gelirdi. Has odabaşı içoğlanları, padişahın şahsının korunmasıyla görevli olup dışarıda ve içeride daima yanında bulunur, gece nöbet tutarlardı. Onlar padişaha doğrudan doğruya arzda bulunmak yetkisine sahiptiler. Fatih kanunnamesine göre arzda bulunmak yetkisine sahip olan ağalar ; kapıağası, odabaşı, hazinedarbaşı, kilercibaşı ve saray ağasıdır..   Saray ağası aynı zamanda sarayın temizliğine ve tamiratına bakar..
  Bu ağalar altında en kıdemli beş tanesi sonradan köşebaşı diye anılmaya başladı.
  Kapıağası, padişah adına sarayın mutlak amiridir. Angiolello, "O, sarayda sultandan başka herkesin amiridir" der. Padişah yalnız saray işlerinde değil, dışarıya ait devlet işlerinde de onun fikrini alırdı.
  Hazinedarbaşı terfi edince kapıağası olurdu. Üçüncü Ahmed, sonradan veziriazam olan Silahdar Ali Ağa'yı sarayın umumi amiri tayin ettikten sonra kapıağaları ikinci dereceye düşmüşlerdir. Kapıağaları "çıkma"da vezirlikle beylerbeyliği, daha sonraları, 10.-16. yüzyıllarda vezirlikle Mısır valiliği görevine tayin edilegelmişlerdir..
   Has odabaşı, hazinedarbaşı ve kilercibaşı padişahın özel hizmetlerine bakan Yukarı Odalar'ın amiridirler. Oğlanlar Büyük Oda ve Küçük Oda'da normal olarak dört yıl tahsil ve terbiyeden sonra yeni bir elemeye tabi tutulurlar. Bu çıkma'da en uygun görülenler hazine ve kiler odalarına alınırlar, kalanlar kapıkulu süvari bölüklerinden sipahioğulları ve silahdarlar bölüklerine verilir. Giydikleri elbiseden ötürü yukarı bölüklerdeki içoğlanlarına kaftanlı, Büyük Oda ve Küçük Odadakilere ise dolamalı denir. Bu Yukarı Odalar arasında en yükseği, padişahın şahsi güvenliği ve doğrudan doğruya şahsi hizmetlerine bakan Has Oda'dır. Yavuz Selim'den sonra bu odanın başlıca görevi, Peygamber'e ait eşyanın korunduğu Hırka-i Şerif Dairesi'ne bakmaktı. 
   Fatih kanunnamesine göre Has Oda'da 32 oda oğlanı ile padişahın silahını taşıyan bir silahdar , ayakkabılarına bakan bir rikabdar, dış elbiselerine bakan bir çokadar, iç çamaşırlarını saklayan bir dülbendoğlanı vardır. Bu sonuncular arasına sonraları miftah (anahtar) ağası katılmıştır. Bu beş ağaya zülüflü ağalar da denirdi. 
   Oğlanlara ait terfi, nakil gibi işlemler kapıağasının veya has odabaşının arzı üzerine padişah tarafından bir hatt-ı hümayun ile yapılırdı. Padişahlar zaman zaman odaları ziyaret ederler, yarışmalarda hazır bulunurlar ve oğlanları ödüllendirip teşvik ederlerdi. Her odanın kadrosuna gedik denirdi. Normal terfiler ve tayinler kıdeme göre olur, buna ocak yoluyla terfi denirdi. Özel bir yetenek isteyen hizmetler için ocak yoluna bakmadan tayin yapılırdı. 
   Her odanın bir hamamı, imamı, müezzini vardı. İçoğlanlarına mahsus saray kütüphaneleri mevcuttu. Haberleşme kollukçular vasıtasıyla yapılırdı. İçoğlanların yiyecek ve giyecekleri sarayda padişah tarafından sağlanırdı. Derecesine göre her birinin ulufesi, elbise istihkakı ( senede dört nöbet) vardı. Bütün terfi ve mükafatlar liyakat başarı ve hizmette kıdeme göre ayarlanmıştı..
   Gulam (kul) sistemine dayanan klasik Osmanlı yönetim sistemi 16. yüzyılın ikinci yarısında çok gelişti. Kapıkulu 80 bini aştı. Bu devirde, padişahın otoritesi zayıfladığından onlar sarayda , hükumette ve eyalet idaresinde hakim oldular. Dirlikleri ve devletin diğer gelir kaynaklarını tekelleri altına geçirmeye çalıştılar. Kapıkulu askeri, padişahları indirip çıkarmaya, hatta katletmeye (II.Osman) kadar zorbalıklarını ileri götürdüler. 
   Osmanlı tarihçileri ve siyaset-nüvisleri (Katip Çelebi, Hasan Beğzade, Naima, Koçi Bey) anarşiyi başlıca gulam sisteminin bozulmasına bağlarlar..
   Gulam sisteminin son büyük temsilcisi Hüsrev Paşa'dır. Tanzimat'tan önce, kendi konağında satın almış olduğu 50 kadar köleyi özel hocalar vasıtasıyla okutup yetiştirmiş, devlet kapısında önemli mevkilere yerleştirmiş ve bunlardan birçoğu paşalığa yükselmişlerdir..  
   Sultan II. Mahmud, Batı Avrupa saraylarını taklit ederek eski Osmanlı saray teşkilatını esasından değiştirdi. 1831'de Enderun Nazırlığı, 1832'de Mabeyn Müşirliği kuruldu ve 1833 yılında odalar tamamıyla kaldırıldı..

  

HALİL İNALCIK'ın "Osmanlı ve Modern Türkiye" adlı kitabından derlenmiştir...

1 yorum:

Faik Alper SÖKMEN dedi ki...

Gerçekleri gizleyerek tarih yazılmaz. İç Oğlanlar kurumunun ne anlama geldiğini bilmezden gelmek, bir tarihçi için ayıptır. İç oğlanlar sapık padişahların eşcinsel ihtiyaçlarını gidermek için kullanılırdı. Değil mi, Halil Hoca?

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK