Metro projesini 1870'li yılların ilk yarısında şekillendirdiği anlaşılan Henri Gavand, bu girişimi sonuçlandırma olanağı bulamadı, ama 17 Ocak 1875'te hizmete açılan ve İstiklal Caddesi-Karaköy arasında işleyen İstanbul Tüneli'nin de azimli girişimcisi ve müteahhidi oldu..
Vahdettin Engin'in "Tünel" isimli kitabında verdiği bilgilere göre, İstanbul'da metro yapımını öngören bir diğer proje, Karabet isimli, Ermeni cemaati üyesi bir Osmanlı yurttaşı tarafından 1873 yılı Mart ayında şekillendirilmişti. Bu şahıs o tarihte verdiği bir dilekçeyle, yap-işlet-devret mantığı çerçevesinde 50 yıllık bir imtiyaz alıp Galata ve Beyoğlu'ndan Karadeniz Boğazı'na kadar metro yapmayı önermekteydi. Karabet Bey'in Şura-yı Devlet'e (Danıştay'a) havale edilen önerisi, önce "başka talipler de var, bakacağız artık" türü bir ilk yaklaşımın ardından 1874 yılı Ocak ayında görüşüldü. Getireceği yükümlülükler ve zorluklar yüzünden uygun olmadığına karar verildi.
İstanbul'da metro inşasına yönelik tespit edilen bir düğer girişim de, 1887 yılında Reji İdaresi memurlarından Ermeni asıllı Boğos Efendi'ye ait. Boğos Efendi, 27 Eylül 1887'de Başbakanlığa verdiği dilekçesinde 99 yıllık bir imtiyaz talebiyle Bahçekapı'dan Beyazıt Çadırcılar Kapısı'na kadar uzanacak bir metro yapmayı taahhüt ediyordu. Dilekçesinde, kanunlara uygun bir şekilde hükümetin belirleyeceği bir bankaya 2.000 lira teminat ücreti yatırmaya hazır olduğunu da vurguluyordu..
Bayındırlık Bakanlığı Fen Heyeti konuyu 8 Kasım 1877 tarihinde görüştü. Hem Tramvay şirketi ile hem de Galata Tüneli şirketiyle yapılan sözleşmelerin projeye engel teşkil etmediğini tespit eden bakanlık, konuyu Seraskerlik makamı ile Eğitim Bakanlıklarına iletti. Aslında hepsi de olumlu yanıt verdi. Ancak İstanbul'un günümüzden yüz yıl önce bir metroya sahip olmasına şaşırtıcı bir "rant" anlayışı engel oluverdi. Zira, teklifi reddeden Meclis-i Vükela (Bakanlar Kurulu), söz konusu metronun yapılması durumunda Bahçekapı'dan Beyazıt'a kadar olan emlakın değerinin düşeceğini, bu durumun da mal sahipleri ile Hazine'yi zarara uğratacağını ileri sürmüştü..
Aynı hat üzerinde on yıl sonra bir diğer metro girişimi daha belirse de, bu kez de teklifin sahibi olan Namık Paşazade Tahir Bey aynı "kayaya çarpıyor" ve Boğos Efendi gibi "emlakın değeri düşer" gerekçesiyle red cevabı alıyordu..
20. yüzyılın ilk reddini alma onuru (!) ise 1900 yılı Ocak ayında, Türkiye'de müzeciliğin ve modern arkeolojinin kurucusu olan, ünlü ressam Osman Hamdi Bey'e düştü..
Proje safhasından öteye gidemeyen bir diğer metro girişimi de, 1909 yılında Taksim'den Galata'ya, oradan da Sirkeci ve ardından Beyazıt'a kadar giden metro projesiyle imtiyaz talebinde bulunan Mösyö Moray'a aitti..
1912 yılında metro projeleri sayıca çoğalmış ve birbiriyle rekabet eder olmuştu. Bu mücadeleden, Beyazıt'tan Pangaltı ve Şişli'ye uzanan bir metro projesi sahibi olan Mösyö Huguenin galip çıktı. 15 Ekim 1912 tarihinde çıkarılan imtiyaz fermanı sonucu, 26 Ocak 1913'te Mösyö Huguenin ile sözleşme imzalandı. Proje kapsamında ayrıca Beyazıt'tan Yenikapı'ya bir hat daha çekilecek, oradan da Eyüp'e ve Dolmabahçe'ye uzanan farklı metro kolları inşa edilecekti. Her şey iyi güzeldi ama, projenin gerçekleşmesine bu kez de I. Dünya Savaşı engel oldu..
Cumhuriyet döneminin ilk metro teklifi ise 1936'da Fransız şehircilik uzmanı Henri Prost'dan geldi. Bu kez metronun Taksim-Şişhane-Karaköy arasında işlemesi öngörülmekteydi. Ancak kader bir türlü İstanbul'un yer altındaki ağlarını örememekteydi. Sonuçta bu proje de kağıt üzerinde kaldı.
1950'ler, '60'lar, ve '70'ler sonuçsuz başka girişimlerle geçti. Ama, "bize kaderimizin bir oyunu mudur bu" nedir, 20. yüzyılı pas geçen İstanbul'un metro hayali ancak 21. yüzyılda gerçekleşti. Şehrin 125 yıllık rüyasını gerçekleştirme yolundaki son dönemeç 1992'de imzalanan ihale anlaşması ile geçildi. İstanbul 16 Eylül 2000'de Taksim-4. Levent güzergâhı ile metrosuna kavuştu..
KAYNAKÇA :
ORHAN ERİNÇ, "92 Yıl Önce İstanbul Metrosu Çalışmaları ve Yeni Liman Projesi" ; VAHDETTİN ENGİN, "Tünel" ; ZEYNEP ÇELİK, "Değişen İstanbul" ; AKDOĞAN ÖZKAN, "Gafillikler Kitabı"
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder