Sayfalar

228 ) BOSNA DRAMINA İLGİNÇ BİR BAKIŞ AÇISI !..



   Osmanlı fetihleri bir bölgeden öbür bölgeye geçtiği zaman, yani fetih yapıp da normal Osmanlı yönetimi oraya yerleştiği zaman uc beylerinin örgütü ondan sonraki yeni bir aşamaya naklediliyordu. Fetihler ilerledikçe sağ kolda Balkan sıradağlarından Tuna'ya, sol kolda Trakya'dan Makedonya'ya ve sonra Arnavutluk ile Bosna'ya, orta kolda ise Filibe'den Sofya ve Niş'e kaydırılmıştı. Örneğin Evrenos Gazi'nin merkezi Ferecik'di ve Meriç nehrinin ağzındaydı. Evrenos sonra Gümülcine'yi fethetti ve orayı merkez yaptı. Daha sonra Serez fethedilince yeni uc merkezi bu defa Serez oldu. Kısacası uclar, daima Osmanlı fetihlerine paralel olarak ileriye doğru giderek yeni merkezlere geçmekteydi...
   Bosna eskiden küçük bir kasabaydı. Osmanlı orada uc merkezi kurunca gelişmeye başladı. İshak Bey zamanında tam bir uc merkeziydi ve oradan akınlar yapılıyordu. Bu akınlardan birine bizzat katılan tarihçi Aşıkpaşazade diyor ki : "Ben de haramiliğe çıktım. Bir-iki kız yakaladım, getirdim.." Bu kayıt çok ilginçtir.
   Zamanla bir Osmanlı-Türk merkezi haline geldi Bosna. İshak Bey'in akınları karşısında ezilen ve iş göremez hale gelen Venedikliler, ister istemez ona haraç ödemeye başladılar. Ama Osmanlı'nın asıl amacı Venedik'i bu sahilden atmaktı ve baskıyı da İshak Bey'i kullanarak yapıyordu..
   İshak Bey'den sonra İsa Bey sancakbeyi oldu. Fatih devrinde Bosna fethedildi. Bosna krallığının başkenti Yayçe idi. Macarlar gelip Yayçe'yi aldılar ve orada İsa Bey yönetiminde bir uc oluştu. İsa Bey orada babadan oğula geçen uc beyi olarak bir yarı hükümdar gibiydi. Venediklilerle ve Macarlarla kendi başına müzakerelere girişiyordu. Küçük bir kasaba olan Bosna, İsa Bey zamanında gelişerek tipik bir İslam şehri halini aldı. İşte Bosna'da İslamiyetin yerleşmesi ve ileride Bosna'nın adeta imparatorluk içinde özerk bir hal almasının nedeni budur..
   Uc beyliğinde timar sistemi de farklıydı. Uc beyi, sancaktaki zeamet ve timarları kendi adamlarına ayırırdı. Bu suretle İsa Bey'in gelirleri 700.000 akçayı buluyordu. Geliri 700.000 - 1.000.000 akça olan bir beylerbeyi kadar yani...

1846'ya kadar kapetan olan Hasanbegoviç


   17. yüzyılda Habsburg tehdidi başlayınca, Osmanlılar Bosna ucunu takviye etmek zorunda kaldı. Onun için oradaki zaimlere (zeamet sahipleri) ve beylere zeametlerini irsi olarak ellerinde tutma ayrıcalığını bağışladılar. Oradaki zaim ya da bey, "ben Habsburglara karşı mücadele ederkensen benim timarımı alıp şuna buna verirsen ben burada tutunamam" diyordu. Bu durumu devlet de anladı ve oradaki zaimlere bu hakkı tanıdı. Bunlar o kadar kuvvetliydiler ki, Macaristan'daki zaimler hep Boşnaklardı, orada Boşnakça konuşulurdu. Macaristan'a ilk girildiğinde Osmanlı erkanı da Boşnakça konuşurdu..
   Boşnaklar bu suretle zeametleri irsi olarak ellerinde tuttular. İkinci olarak, yapılan fetihlerden yeni zeamet ve timarlar elde ederek çok kuvvetli bir grup haline geldiler. İleride Osmanlı otoritesi zayıfladığı zaman, bu irsi zaimler bir nevi yerli aristokrasi haline geldiler. Bunlara Bosna tarihinde Kapetan denir.Kapetanlar bilhassa ayan (18.yüzyüldan itibaren güç kazanan yerli egemenler) devrinde, merkezi otoritenin iyice zayıfladığı 18. yüzyılda merkezi hükumetten ayrı olarak kendi bölgelerini adeta özerk hale getirdiler. 19. yüzyıl başlarında Fransız Jucherau de Saint-Denis geldiği zaman diyor ki : "Merkezi hükumetin gönderdiği valiyi Saraybosna'ya sokmazlardı. Çünkü hükumet onların istediği valiyi göndermek zorundaydı. "
  Yani merkeze çok uzak olduğu için ayanlar orada adeta özerk bir hanedanlık kurdular. Habsburglara
karşı savunma hattını tuttukları için kuvvetlenen kapetanlar, 2. Mahmud'un yeniçerileri ortadan kaldırdıktan sonra bu defa da ayanlara karşı verdiği mücadele sırasında bile, merkezin gönderdiği valiyi dışladılar ve kendileri egemen oldular. Bu, Bosna'nın adeta ilk muhtar dönemidir. Fransız Saint-Denise'in söylemiyle, "Saraybosna'da adeta bir cumhuriyet var. Bunlar tabii, toprağa da hakimdirler.."
 
 
   Kapetanlar devletin miri (padişaha ait) arazilerini kendi malikaneleri ve çiftlikleri haline getirdiler. Doğal olarak, toprağa sahip olmak tek başına zengin olmak için yeterli değildi. Kapetanların topraklarını işletecek insan gücü ; köylü, ırgat ve ortakçı gerekiyordu. Onun için Sırpları çağırdılar ve Hıristiyan Sırplar da gelip yerleşmeye başladılar. Böylece bu arazi önem kazandı. Çünkü Bosna toprakları Avrupa ile ticaret dolayısıyla çok değer kazandı. Bilhassa hayvancılıkta, tarımda ihracat yapılıyordu. Gelen Sırplar Kapetanlara ortakçı durumunda, toprak kölesi gibi çalışmaya başladılar.
   İşte Sırplarla Müslümanlar arasındaki düşmanlığın tarihi kaynağı temeli buraya dayanır. Günümüzde gördüğümüz çatışmanın tarihi temelleri buradadır. Yugoslavya dağılıp Sırplar bağımsız bir devlet olunca Bosna'daki Müslümanları ezmek istediler ve bunun için de Bosna'daki Sırpları desteklediler. Bu Sırplar vaktiyle kapetanların ortakçı köleleriydi. Çıkan çatışma da köle-efendi düşmanlığının dışa yansımasıdır.
   Bugünkü Bosna devletinin varlık sebebi ta akıncı İshak Bey'e giden bir gelişmenin sonucudur...


(HALİL İNALCIK'IN YAZILARINDAN DERLENMİŞTİR..)

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK