Sayfalar

302 ) TARİHİ DEĞİŞTİREN İKTİDAR MÜCADELESİ !..

     

  Osmanlı'nın hemen hemen ilk yıllarından itibaren Osmanlı ailesi kadar önemli olan bir başka aile daha vardır : Çandarlı ailesi..
  Bu aileden Halil Hayreddin Paşa'nın 1365 yılında veziriazam olmasıyla başlar iktidarları. Osmanlı'nın askeri ve mali örgütlenmesinde büyük rol oynayan bu paşanın ölümünden sonra yerine büyük oğlu Ali Paşa geçer. Sonra Ali Paşa'nın küçük kardeşi İbrahim Paşa, onun da 1429'da ölümüyle Kazasker Halil Paşa başa geçer ve İstanbul'un fethinden hemen sonra idam edilmesine kadar veziriazam olarak görev yapar..
  Özetle, Osmanlı Hanedanı ile birlikte büyüyen, giderek güçlenen bir sadrazamlık sülalesidir Çandarlılar.. Bu aile aynı zamanda Müslüman kökenli feodal güçlerin temsilcisidir de.. Bu konumu nedeniyle artık istikrarı, komşularla anlaşma temeli üzerinden bir güvenlik arayışını temsil etmektedir. 



  Bu aileye karşı, İkinci Mehmed'in arkasında yer alan güçler, bürokrasinin devşirme dönmelerini ve ulemasını temsil etmektedir. Bu grubun başında da Zağanos Ağa vardır..
  Kısacası taraflar ilericilik ve gericiliği, karşı devrim veya devrimi değil ; iktidarı belirleyecek olan iki egemen çıkar gücünü temsil etmektedir.. 
  Merkezi bürokrasinin İkinci Murad-Çandarlı grubu, yayılmacı siyasetten vazgeçmek, var olanla yetinmek çizgisini benimser duruma gelmişlerdir. Ancak, uzlaşmadan yana tavır koyan bu egemen hizbe karşı devletin özellikle devşirmeler, akıncılar ve ulemadan oluşan ikinci hizbi, savaşta ısrarcıdır. Çünkü bu şekilde, devletteki yükselişlerini güvenceye alabileceklerdir. 
  Aslında eyalet askerlerinin ve Rumeli beylerinin, giderek artan muhalefeti karşısında İkinci Murad çaresiz bırakılmış, iktidarda bulunma koşulları iyice zayıflamıştır. Çandarlı'nın, merkezi düzenleme gücü de önemli oranda ortadan kalkar. Epeydir devlet içinde belirginleşen uc beyleri ile merkezi temsil eden beylerbeyleri arasındaki çatışma büyür. Bu arada Zağanos hizbi ; Çandarlı hizbi çizgisindeki Amasya Sancakbeyi Veliaht Alaaddin'i ve onun bir yaşındaki oğlu Gıyaseddin ile altı aylık oğlu Taceddin'i boğdurarak önemli bir avantaj sağlamıştır. İkinci Murad, o sıkıntılı atmosferde bu olayın üzerine gidememiştir bile..
  Nihayet, 1444 yılı Ağustos ayında Zağanos, Hadım Şehabeddin ve Nişancı İbrahim Paşaların sarayda mevzi kazanımına bağlı olarak, İkinci Murad tahttan çekilmek zorunda kalır.
  "Resmi Tarih" burada, İkinci Murad'ın tahtı kendi isteğiyle oğluna bıraktığına inanmamızı istiyor !. Ama hemen bütün veriler, bunun aksini, Osmanlı Sarayı içindeki kıran kırana bir mücadeleyi belgelemektedir..
  Kaldı ki böyle bir senaryoya inanılması halinde ; İkinci Murad'ın büyük bir erdem olarak sunulan bu davranışı, devleti on iki yaşında bir çocuğa bırakabilecek bir sorumsuzun tavrı olarak sırıtmaya başlar.. Böyle bir tavrın, Hristiyanları kışkırtmaktan başka bir şeye yaramayacağı bellidir. Nitekim Mehmed'in tahta geçişinin hemen ardından Haçlı Ordusu Tuna'yı geçerek Osmanlı topraklarında ilerlemeye başlar..
  Yükselen Osmanlı'yı yönetecek yaşta değildir genç padişah. Çandarlı'nın ise politik deneyiminden gelen avantajları vardır. Vitrininde İkinci Mehmed'in durduğu yeni iktidar bloku kendini bir anda aşılamaz sorunlarla karşı karşıya bularak mevzi kaybetmeye başlar. Sarayda dengeler yeniden değişir !..
  Fakat bu mücadelenin şiddeti, siyasi bunalım ve ekonomik koşulların giderek ağırlaşması, Edirne merkezli olarak halktaki hoşnutsuzluğu artırır. Bu durum özellikle Türkmen halkın yanı sıra daha yeni Müslümanlaşmış Hristiyan-Müslüman kırması kesimde Hurufiliğin hızla yaygınlaşmasını da beraberinde getirir. Osmanlı'da yükselen baskıcı Şeriatçılığa karşı gelişen bu mezhep, İkinci Mehmed'in şahsında sorunlarına çözüm bulma umuduna kapılmışsa da, bizzat Çandarlı, Mahmud Paşa ve Şeyhülislam Molla Fahreddin'in öncülüğünde birleşen merkezi bürokrasi ve Ortodoks ulemanın işbirliğiyle, çok kanlı bir şekilde tasfiye edilir..
  Bu gelişmeler, bunalımı ve devletin zirvesindeki istikrar arayışını iyice artırır. Adeta gizli bir el Çandarlı'nın yeniden yükselişini sağlar !.. Büyük olasılıkla Bizans'ın da etkisiyle, Osmanlı'nın Trakya'dan çıkarılması için başını Macarların çektiği yeni bir saldırı dalgası örgütlenir. Bu atmosferde, Çandarlı, İkinci Murad'ın hiç olmazsa ordunun başına geçmesi kararını çıkartır. 
  Esasen bu sorun da öyle kolay çözümlenmez. Zağanos ve Şehabeddin Paşalar Murad'ın Edirne'de kalması, Mehmed'in de ordunun başına geçmesi için ısrarcı olurlar. Murad'ın savaşı kazanması halinde kendi iktidarlarının zayıflayacağını bilmektedirler. Bunun üzerine Murad devreye girer, babalık otoritesi ile oğlunu ikna eder ve ordunun başına geçerek Macarlara karşı Varna savaşını kazanır..
  Şimdi Murad'ın devlet bürokrasisi ve halk katındaki popülaritesi artmıştır. Fakat safahata olan düşkünlüğü nedeniyle, dengeleri tamamen kendi lehine çeviremez. Asıl önemlisi ; Osmanlı uleması, uc beyleri ve gazilerin muhalefeti devam etmektedir.



  Varna zaferini duyurmak için diğer Müslüman ülkelere gönderilen fetihnameler altında İkinci Mehmed'in adını taşısa da ; Murad-Çandarlı ekibi durumlarını güçlendirirler. Önemli tüm sorunlar, Çandarlı aracılığıyla Murad'a gidip geldikten sonra karara bağlanmaktadır. 
  1446 yazında, para ayarının bozulması gerekçesiyle yeniçeriler ayaklanır ve Mehmed'in iktidarı fiilen olanaksız bir hale gelir. Yeniçeriler Şehabeddin Paşa'nın sarayını basarlar. Paşa son anda kaçarak canını kurtarır, sarayı yağma edilir. Hemen hemen bütün kaynaklara göre bu isyanı Çandarlı Halil Paşa düzenlemiştir. Bir taşla iki kuş vurmuştur Paşa !.. Hem Şehabeddin Paşa'dan kurtulmuş, hem de Murad'ı yeniden tahta çıkartmak için fırsat yaratmıştır..
  İkinci Murad 1446 yılı Ağustos ayında, tahttan çekilmesinden tam iki yıl sonra yeniçerilerin sevinç çığlıkları arasında, padişahlık tahtına yeniden oturtulur. İsmail Hakkı Uzunçarşılı'nın anlatımıyla, "alınan tertibat üzerine Sultan Mehmed, bir av eğlencesi yapmak üzere şehirden dışarıya çıkarılacak, bu arada Murad gizlice getirilip hükümdar ilan olunacaktı.." 
  Plan aynen uygulanır,avdan dönen Mehmed kendini tahttan indirilmiş bulur !. Zağanos ve İbrahim Paşalarla birlikte, bilinçaltında Çandarlı'ya karşı kemikleşmeye başlayan bir kin duygusuyla, Manisa yollarına düşmekten başka çaresi kalmamıştır..
  


  İkinci Murad 1451 yılı Şubat ayında aniden ölüverir. Kuşkulu bir ölümdür bu.. Çünkü henüz 47 yaşındadır padişah ve yeni doğmuş, henüz sütte bir çocuğu vardır, yani daha sağlıklıdır. Ama bu yeni doğmuş çocuk, Mehmed'in etrafında yuvalanmış olan hizip için bir tehlikedir. Padişah daha gençtir ve şehzadenin büyüyeceği yaşa kadar tahtta kalma olasılığı fazladır. 
  Murad'ın bu ani ölümüyle ilgili ayrıntıyı bir tek Dukas verir : "Bu arada, çok güzel bir gün geçirdikten sonra, ertesi gün başının ve bütün vücudunun ağırlaştığını söyleyerek saraya götürülmesini emretti. Sarayda üç gün yattı ve sara benzeri acılarla öldü.." 
  Müneccimbaşı da tarihinde Dukas'ı doğrular..
  Bir düşünün ! Birdenbire ağzından köpükler çıkarak, dişleri kenetlenerek ve gözleri bir noktaya kilitlenerek ölen bir Murad ile karşı karşıyayız !.
  Mehmed'in tahta çıkar çıkmaz ilk iş emzikteki kardeşini boğdurup babasıyla aynı mezara gömdürdüğü gerçeği ise bu ani ölüm tablosunu tamamlayan bir ayrıntı.. 
  Daha sonra Fatih de benzeri siyasal çekişme atmosferinde ve benzer bir şekilde, aniden gelen bir hastalıkla ve üç gün süren ağrılar sonucu ölüyor !..
  Eğer sapasağlam adamlar, daha ellisine gelmeden, birdenbire ama acılar içinde ölüyorlarsa ve bizler de bu ölümleri normal karşılamıyorsak, bu ölümlerde aynı tip zehrin kullanıldığı kuşkusunu taşımak için yeterince nedenimiz var demektir !..
  Diğer yandan, Murad'ın, pek çok Osmanlı tarihçisinin de aktardığı bir vasiyeti var. Bu vasiyet ; ani ölümünü açıklamasa bile, padişahın içinde bulunduğu ruh halini yansıtması açısından önemlidir..
  Sultan Murad'ın, gösterişten uzak kişiliğini kanıtlamak kaygısıyla aktardığı mütevazı mezar yeri talebi içinde iki çarpıcı unsur dikkat çekmektedir : Birincisi, "Beni Alaaddin'in yanına gömünüz" ; ikincisi de, "Evlat ve akrabamdan kimseyi yanıma gömmeyiniz" dir.. 
  Onun, kendisinden sonraki padişah adayı olarak belirlediği ama öldürülen oğlu Alaaddin'in yanına gömülmek istemesi ; buna karşılık, diğer hizbin adayı olan Mehmed'in yanına gömülmesini istememesi, kırık bir ruh hali içinde terk-i diyar ettiğini gösterir !.. 


   
( Bu yazıda ; Erdoğan Aydın, "Fatih ve Fetih, Mitler ve Gerçekler" ; 
Halil İnalcık, "İslam Ansiklopedisi" kitaplarından yapılmış alıntılar vardır )              

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK