Osmanlı İmparatorluğu bankacılık sektörünün Avrupa'da geçirdiği bütün evrelere yabancı kaldı. Osmanlı ekonomisi de bankacılığın Avrupa'da gösterdiği hızlı değişime yalnızca seyirci kalmakla yetindi. Faiz gelirlerinin İslam dini açısından yasaklanmış olması nedeniyle, Osmanlı Devleti ve tüccarlar bankacılık gibi "Batılı" işlerden mümkün olduğunca uzak durmaya çalışmışlar, Batılı bankalar ve bankerlerle de oldukça mesafeli bulunmaya tarih boyunca büyük özen göstermişlerdir...
Osmanlı İmparatorluğu'nda bankacılık işlevlerini "Galata Bankerleri" adıyla da bilinen Osmanlı sarrafları üstlenmişti. Osmanlı'nın bankacılıkla tanışması 19. yüzyılda, Tanzimat'ın ilanının arifesinde gerçekleşti. Gerçi, tarih boyunca imparatorluk topraklarında faaliyet gösteren yabancı tüccarlar kendi ülkelerindeki bankalar aracılığıyla Osmanlı topraklarında da çeşitli bankacılık hizmetlerinden yararlanmaktaydı. Ama, 19. yüzyılın başına gelindiğinde, yabancı sermayenin büyük baskılarına ve sürekli ısrarlarına rağmen, Osmanlı İmparatorluğu sınırları dahilinde faaliyet gösteren bir banka hala kurulamamıştı..
Osmanlı'da bankacılığın gecikmesinin başlıca nedenleri olarak, yeterli sermaye ve bilgi birikiminin elde bulunmaması, Osmanlı devlet adamlarının özel kişilerin elinde sermaye birikmesine pek sıcak bakmamaları, özellikle Ermeni sarraflara karşı girişilen sistemli müsadere uygulamaları, Avrupa'nın merkantilist ekonomi politikaları uyguladığı bir çağda Osmanlı devlet adamlarının popülist ekonomik politikaları yeğlemesi, Osmanlı ekonomisinin geç parasallaşması ve bir türlü kağıt paraya geçilememesi, devletin Müslüman kesimin elinde olmasına karşın ekonominin gayrimüslimlerin elinde bulunması gibi pek çok neden sayılabilir..
Osmanlı İmparatorluğunda ilk banka kurma girişimleri İngiliz sermayedarlarından geldi. 1836 yılında İngiltere Osmanlı toprakları üzerinde ilk kez bir banka kurma girişiminde bulundu. Ancak, bu girişim kağıt üzerinde kaldı. İngiltere Hükumeti ile Osmanlı İmparatorluğu arasında ünlü ticaret antlaşmasının imzalandığı 1838 yılında, Bursa'daki İngiltere Konsolosu Sandison, dönemin önde gelen Osmanlı devlet adamı olan Mustafa Reşid Paşa'ya "Reed, Irwing and Company" adında bir banka kurma teklifi getirdi. Tanzimat'ın ilanından sonra, 1840 yılında "General Bank of Constantinople" adında bir başka banka önerisi de dönemin Ticaret Nazırı Ahmed Fethi Paşa'ya iletilmişti. Aynı yıl, Coste adında bir Fransız sermayedarı bu kez Fransız sermayesi adına bir banka açtırmak için harekete geçmiştir. Kurulması önerilen bu Fransız bankasının ismi, "Le Banque Generale de Constantinople" yani Genel İstanbul Bankası'dır.. Ancak, bütün bu banka kurma girişimleri, birer "girişim" olmaktan öteye gitmeyi pek başaramamışlardır..
"Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Türk Bankacılık Tarihi"nin yazarı Haydar Kazgan, Osmanlı bankacılığını 1845 yılında Osmanlı Hükumetinin öncülüğünde resmen kurulan "Banque de Constantinople" (İstanbul Bankası) ile başlatmaktadır. Galata'da, Zilvari Sokak 16 numarada açılan ve kurulduğunda 600.000 Sterlin ödenmiş sermayesi bulunan bu banka, Sultan Abdülmecid'in verdiği bir irade-i seniyye ile resmen kurulduğu için, "ilk Osmanlı bankası" kabul edilmektedir..
Oysa, Osmanlı topraklarında faaliyete geçen "ilk" banka, "Banque de Constantinople" değildir. Bu bankanın açılışından üç yıl önce, 1842 yılında İzmir'de İsveç Konsolosu olarak görevli bulunan Mösyö Dankelman'ın himayesi altında bir araya gelen çok sayıda yabancı sermaye sahipleri "Bank of Smyrna" yani "İzmir Bankası" adıyla bir banka kurmuşlardır. Bu bankanın bir yıl içerisinde kapatılmasından sonra, "Commercial Bank of Smyrna" (İzmir Ticaret Bankası) adıyla bir İngiliz bankası kurulmuştur. Merkezi Londra'da bulunan bu banka, 1844 yılında faaliyete geçmiş ve İstanbul Bankası'nın da iflas ettiği 1852 yılına kadar ayakta kalmayı başarmıştır..
Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulmuş ilk devlet bankası ise, İngiliz ve Fransız sermayesi ve Babıali'nin gözetimi altında açılan "Bank-ı Osmanı-i Şahane" ya da Fransızca adıyla "La Banque Impériale Ottomane" yani Osmanlı Bankası'dır..
KAYNAKÇA :
HAYDAR KAZGAN, "Galata Bankerleri" ; ZAFER TOPRAK, "Osmanlı Devleti'nde Para ve Bankacılık" ; TANZİMAT'TAN CUMHURİYET'E TÜRKİYE ANSİKLOPEDİSİ, C.III ; HAYDAR KAZGAN, "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Türk Bankacılık Tarihi" ; ZAFER TOPRAK, "İttihat Terakki ve Devletçilik" ; ZAFER TOPRAK, "Türkiye'de Milli İktisat (1908-1921) " ; ÖZTİN AKGÜÇ, "100 Soruda Türkiye'de Bankacılık" ; REŞAT KASABA, "XIX. Yüzyılın İlk Yarısında İzmir'de Bir İngiliz Bankası : İzmir Ticaret Bankası" ; EDHEM ELDEM, "135 Yıllık Bir Hazine : Osmanlı Bankası Arşivinde Tarihten İzler" ; YAVUZ SELİM KARAKIŞLA, "Eski Hayatlar Eski Hatıralar"
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder