Sayfalar

707 ) FUTBOLUN TARİHİ !..

   

Çinlilerin topu deridendi ve ketenle doldurulmuştu. Firavunlar zamanında Mısırlılar onu samanla ve tohum kabuklarıyla doldurup renkli kumaşlarla kapladılar. Yunanlılar ve Romalılar şişirilmiş ve dikilmiş öküz mesanesi kullanıyorlardı. Ortaçağ ve Rönesans dönemlerinde Avrupalılar at yelesi doldurulmuş oval bir top kullanıyorlardı. Amerika'da kauçuktan yapılan top, hiçbir yerde olamayacağı kadar sıçrama kabiliyetine sahip oldu. 
Şişirilmiş, deri kaplı lastik top, Kuzey Amerika'nın Connecticut eyaletinden Charles Goodyear'ın yeteneği sayesinde geçtiğimiz yüzyılın ortalarına doğru doğdu ve Cordobalı üç Arjantinli olan Tossolini, Valbonesi ve Polo'nun yetenekleri sayesinde yanında yarığı olmayan top oluştu. Çünkü onlar, supaplı ve enjektörlü pompa ile şişirilebilen topu icat ettiler. Böylelikle 1938 Dünya Kupası'ndan beri, topun şişirildiği geniş yarığın üzerine sarılı iplerin verdiği acıyı duymadan, topa kafa vurma imkanı doğmuş oldu..
1950'li yıllara kadar top kahverengiydi. Sonra beyaz oldu. Günümüzde değişik modeller görülüyor. Şimdi çevresi 70 cm ve polietilen köpük üzerine poliüretan kaplı. Su geçirmez, yarım kilodan daha hafif ve yağmurlu günlerde oynanması imkansız olan deri kaplı eski toplardan daha çabuk hareket ediyor..

    

Futbolda da, hemen hemen öbür dalların tümünde olduğu gibi öncülüğü Çinliler yaptılar. 5000 yıl önce Çinli hokkabazlar topu ayaklarıyla dans ettiriyorlardı ve daha sonra ilk oyunlar da yine Çin'de düzenlendi. Sahanın ortasında bir çit vardı ve iki taraftaki oyuncular ellerini kullanmaksızın topun yere değmesini engelliyorlardı. Bu gelenek, hanedandan hanedana aktarılarak sürdü. Milattan önce yapılmış bazı kabartmalarda da görüldüğü gibi Ming Hanedanı'na mensup Çinliler bugünkü toplara benzeyen toplarla oynuyorlardı..
Eski zamanlarda Mısırlıların ve Japonların topu tekmeleyerek "oyalandıkları" biliniyor. Milattan 500 yıl önceye ait bir antik Yunan mezarının mermerindeki bir adam topa diziyle vururken görülüyor. Antiphanes'in komedilerinde bunu ortaya koyan parçalar var : Uzun top, kısa pas, ileriye uzatılan top gibi. Söylenene göre İmparator Julius Caesar her iki ayağını da ustalıkla kullanıyordu ! Neron ise yalnızca birini kullanabiliyordu. Kesin olarak bildiğimiz, Hz. İsa ve havarileri çarmıhta eziyet çekerek ölürken, Romalıların futbola oldukça benzeyen bir oyunu oynadıklarıdır..
Romalı lejyonerlerin ayağıyla Britanya adalarına da bu yenilik ulaştı. Yüzyıllar sonra 1314'de Kral II. Edward bu gürültülü ayaktakımı oyununu, Tanrı'nın izin vermediği birçok kötülüğe neden olan, büyük topların peşinde koşularak yapılan mücadele olarak niteleyen bir kraliyet fermanına mührünü vurmuştur. Bu dönemde oyun artık "futbol" olarak adlandırılıyordu ve ardından birçok kurban bırakıyordu. Atlı haydutlar arasında da oynanıyordu. Ne zaman, ne oyuncu, ne de başka bir açıdan bir sınırlama vardı. Bir köy halkı öbür köy halkına karşı, topu tekmeleyerek, yumruklayarak hedefe doğru sürüklüyordu. O dönemlerde top yerine bir değirmen taşı kullanıldığı da görülüyordu !.. Karşılaşmalar günler boyunca sürüyor, birçok cana mal olarak geniş alanlara yayılıyordu. 
Krallar bu kanlı mücadeleleri yasakladılar. 1349'da III. Edward futbolu "işe yaramaz ve aptalca" oyunlara dahil etti. 1410'da IV. Henry ve 1547'de VI.Henry tarafından imzalanan futbol aleyhinde fermanlar da vardır. Futbol ne kadar çok yasaklanırsa o kadar çok oynanıyordu. Bu da yasaklamanın kışkırtıcı yönünü doğrulamaktan başka işe yaramıyordu..
1592'de Shakespeare, "Yanlışlıklar Komedyası"nda bir karakterin şikayetini belirtirken futbolu kullanıyordu :
"Yuvarlak bir şey miyim ki, 
Beni böyle ayaktopu gibi tekmeleyip duruyorsunuz !
Siz tekmeyle beni yollayacaksınız,
O bir tekmeyle beni eri postalayacak.
Eğer böyle hizmet vereceksem beni meşinle kaplatın bari.."

  

Floransa'da futbol şu anda da olduğu gibi "calcio" olarak adlandırılıyordu. Leonardo da Vinci de koyu bir futbol taraftarıydı. Machiavelli ise bizzat oyuncu idi. 27 kişilik ekipler üç sıraya dağılmış şekilde oyuna katılıyorlardı ; ellerini ve ayaklarını topa vurmak ve rakiplerinin karnını deşmek için kullanabiliyorlardı. Arno'nun donmuş suları üzerinde ve geniş meydanlarda düzenlenen maçlara çok sayıda insan katılıyordu. Floransa'dan uzakta, Vatikan bahçelerinde Papa VII. Clemens, Papa IX.Leo ve Papa VIII. Urbanus da "calcio" oynamak için resmi giysilerinin kollarını ve paçalarını sıvamayı alışkanlık haline getirmişlerdi..
MÖ 1500'de kauçuk top, Meksika ve Orta Amerika'da kutsal bir törenin güneşi gibiydi ; ama Amerika'nın birçok yerinde futbolun ne zamandan beri oynandığı bilinmiyor...

    

Yıllar süren yasaklamalardan sonra Britanya adaları, alın yazılarında bir top olduğunu kabul etmek zorunda kaldı !..Kraliçe Victoria döneminde futbol yalnızca halk tabakası alışkanlığı olarak değil, aynı zamanda aristokratlara özgü bir erdem olarak genelleşmişti.
Geleceğin yöneticileri, yenmeyi, okulların ve üniversitelerin avlularında futbol oynayarak öğreniyorlardı. Orada üst sınıflardaki öğrenciler gençlik ateşlerini hafifletiyorlar, disiplin ediniyorlar, taşkınlıklarını dizginliyorlar ve zekalarını keskinleştiriyorlardı. Toplumun öbür kesimi olan emekçilerin, bedenlerini zayıflatmaya ihtiyaçları yoktu ; çünkü atölyeler ve fabrikalar bunu fazlasıyla yapıyordu. Öte yandan sanayi kapitalizminin anayurdu, yığınların tutkusu olan futbolun fakirleri oyalayıp yatıştırdığını, zihinlerini grevden ve öbür kötü fikirlerden uzak tuttuğunu keşfetmişti..



Futbol bugünkü şekline on iki İngiliz kulübünün 1863 yılında Londra'daki bir lokalde imzaladıkları centilmenlik anlaşmasından sonra kavuştu. Kulüpler, Cambridge Üniversitesi'nin 1846 yılında belirlediği kuralları benimsediler. Cambridge'de futbol "rugby"den tamamıyla ayrılmıştı : Elle dokunulabilse de topun elle taşınması yasaklanmıştı. Ayrıca rakibe tekme atmak da yasaktı. 
Londra'da imzalanan anlaşma ne oyuncu sayısını, ne sahanın genişliğini, ne de maçların süresini sınırlıyordu. Maçlar iki-üç saat sürüyor ve top uzaklara kaçtığında oyuncular aralarında sohbet edip sigara içiyorlardı !. Ofsayt kuralı ise o zaman bile uygulanıyordu..
O dönemlerde hiç kimsenin sahada belli bir yeri yoktu. Her oyuncu istediği yöne gidiyor ve canı nasıl isterse o şekilde yer değiştiriyordu. 1870 yılına doğru takımlar savunma, orta saha ve hücum açısından organize olabildiler. O döneme gelindiğinde oyuncu sayısı da 11 kişi ile sınırlandırılmıştı. Hiçbiri, topu durdurmak ya da ayaklarına yerleştirmek için bile olsa topa elle dokunamıyordu. 1871'de kaleci ortaya çıktı. O, kalesini tüm bedeniyle koruyabiliyordu. Kaleci, kare şeklinde bir kaleyi koruyordu. Günümüzdekinden daha dar ve çok daha yüksek olan kale, 5 buçuk metre yüksekliğinde bir kemerin birleştirdiği iki tahta direkten oluşuyordu. 1875'de kemerin yerini çapraz bir tahta aldı. Yan direklere küçük çentikler atılarak goller işaretleniyordu. Dik açılı köşelere sahip olan kale, kemer şeklinde olmasa da hala bazı ülkelerde "yay" olarak adlandırılıyor. Bu yüzden kaleyi koruyan oyuncuya da "yaycı" diyoruz (arquero). Bunun nedeni belki İngiliz öğrencilerin bir zamanlar avlularındaki yay şeklindeki çitleri kale olarak kullanmış olmalarıdır..



1872 yılında ise "hakem" ortaya çıktı. O zaman kadar oyuncuların kendileri hakemlik yapıyorlar, yaptıkları hataları kendileri cezalandırıyorlardı. 1880'de hakemler artık ellerinde kronometreyle maçın ne zaman bittiğine karar veriyorlardı ve uslu durmayanları sahadan atma yetkileri vardı. Ama maçı sahanın dışından seslenerek yönetiyorlardı. 1891 yılında hakemler ilk kez sahaya girdiler. Bir düdük çalarak ilk penaltı cezasını verdiler 12 adım atarak vuruşun kullanılacağı yeri belirlediler.. Zaten bir süredir İngiliz basını, penaltı cezasının uygulanması için bir kampanya başlatmıştı...
1882 yılında İngiliz yöneticiler taç atışının elle yapılmasına izin verdiler. 1890'da ise sahanın sınırları kireçle çizildi ve ortasına bir daire yerleştirildi. Aynı yıl kalelere ağ da gerildi...
Bir süre sonra yüzyıl sona erdi ve İngilizlerin futboldaki tekeli de yüzyılla birlikte son buldu. 1904 yılında FIFA, diğer bir deyişle Uluslararası Futbol Federasyonu doğdu. Bu örgüt o zamandan beri tüm dünyada ayak-top ilişkilerini yönetiyor. FIFA, gelmiş geçmiş dünya şampiyonaları boyunca, vaktiyle İngilizler tarafından oluşturulan kurallarda pek az değişiklik yapmıştır..



EDUARDO GALEANO'nun "Gölgede ve Güneşte Futbol" adlı kitabındaki yazılardan derlenmiştir.. 

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK