Sayfalar

771 ) ALO, SANTRAL ?!..

    

Parmak ucuyla dünyaya erişebilen günümüz insanına fantastik gelecek şeylerden biri de manuel bağlanan telefon hatlarıdır herhalde.. Düşünsenize, üzerinde yüzlerce giriş olan bir pano, bu panonun önüne sıralanmış memurlar ve onların kabloları hatlara takıp çıkartmasını evlerinde bekleyen aboneler..
Şahsen gördüm bu bekleyişi. Telefona kayıt bıraktıktan sonra ortamda oluşan büyük ciddiyet ve birkaç saat sonra ankesörden çıkan mesafeli ve kibar kadın sesinin "Ankara hatta, ayrılmayın" deyişi... 
1970'lerin sonu, Erzurum.. Yıllar sonra işte telefonun diğer ucundaki o kadınlardan biriyle tanışma fırsatım oldu. Hayriye Eken. Kaçar mı hiç ?.. Bulmuşken onu, her şeyi sordum..
1950 Balıkesir doğumlu Hayriye Hanım, 1970'de sınavı kazanarak Gemlik Santrali'nde işe başlamış. İlk zamanlar farelerin ayak altlarında cirit attığı, köhne ahşap bir binada çalışmış Hayriye Hanım.. İki göz bir yermiş burası, bir oda santral, diğeri posta servisi !..
Önce nedir bu santralin alametifarikası ?.. Üzerinde numara olmayan bir kol ve ahizeden oluşan o büyüleyici makinelerin işlevi sadece santrale sinyal göndermekmiş meğer. Kol hızla çevriliyor, çevriliyor, o sırada santraldeki ilgili hattın kapağı düşüyor, santral görevlisi elindeki iki uçlu kablonun bir ucunu o hatta takarak aboneyle konuşuyor ve diğer ucu istenen telefon numarasına ait jaka bağlayarak görüşmeyi sağlıyor..
Şehir içi aramalar böyle, ama şehirlerarası bir bağlantı isteniyorsa işte o zaman bekleme başlıyor..
"Şehirlerarası istendiğinde, not tutarsın. Etiketler vardır, mesela arayan Eskişehir numarası ister, numarayı yazarsın, saatini yazarsın, sıraya koyarsın ve o sırayla bağlatırsın. Biz İstanbul ve Bursa ile çalışırdık, numaraları onlardan temin ederdik. Ara merkezler merkezlerle çalışır, oraya numara yazdırıyorsun, Bursa memuru sana bağlıyor, sen de aboneye bağlıyorsun. Bu işlerin yapılması da saatler alıyor elbette.."



Teknoloji de koşullar da hayli ilkel, yük çalışanların omzunda, epey yetenekli olmaları lazım. Aboneler aradıkları kişinin numarasını bilmezler, memurlar da rehbere bakmak zaman kaybı olacağından, şehir içi tüm abonelerin numarasını ezberlermiş mesela !.. Tabii numaralar da şimdiki gibi 9 haneli değil, kayıtlı 300 abone var o yıllarda Gemlik'te. İlk önceleri tecrübeli memurlardan yardım almış Hayriye Hanım ama sonra öğrenmiş..
"Yolda gelirken, iş yerine çarşıya giderken, gördüğüm tabelaları okur, varsa numaraları ezberlemeye çalışırdım.. Kimseye numara soramıyorsun, 300 abonenin numarası için kafanda yer açman lazım.. Herkes birbirini tanır, bazen lakabını söyler, 'boksörü bağla', 'gavur Ahmet'i bağla' gibi.."
Burada bitmiyor tabii kabiliyetler. Görüşmeleri ücretlendirmek de memurların işi. Kaç dakika sürdüğünü kaydedip bu veriyi tahakkuk servisine göndermeleri gerekiyor. Bazen işlerin karmaşasından unutmalar oluyormuş haliyle.. 
"Sürekli konuşuyorsun, sürekli dinliyorsun, devamlı el kol hareket ediyorsun. Önün örümcek ağı gibi oluyor. İlk gördüğümde nasıl yapacağım dedim.."
Bu iş yüküne nasıl yetiştiklerini de iki gün bekleyenler olmasıyla açıkladı Hayriye Hanım. Bir de yarım kalan görüşmeler.. Evet, yoğun saatlerde görüşmeyi kestikleri de olurmuş, açıklama basit : fiş lazım !.. 
"Normalde araya girip konuşma bitmiş mi diye kontrol edersin, bitince çekersin fişi. Ama iş yoğunsa 3 dakikadan uzun konuşanları kesersin, bağlamaya yetmiyordu, ne yapacaksın ?.."
Böyle bir telaş içinde müşteriyle tatsızlık yaşamamaları ise ne mümkün.. Konuşması yarıda kesilenler arasında fabrikalar, iş adamları da varmış..
"Devamlı çalıştığımız yerlerdi onlar.. AKSA, AKKİM.. Adam şikayete gelse, bizi öyle çalışırken görünce hesap sormaktan vazgeçerdi. Yan yana beş kişi.. Her birinden ayrı ses çıkıyor.."



Gerçekten akıl alır gibi değil. Memleketin bütün işi santralden geçiyor. İş sadece bağlamak olsa keşke ; hat temiz değilse, birbirini duymayanlara aracılık ettiği çokmuş Hayriye Hanım'ın. Olayın özü aracılık zaten. "Davetli konuşma" diye bir hizmet bile var. Evinde telefonu olmayanları yakınları santralden arayıp, görüşmeye çağırırmış. Postaneye çağırtarak.. Postacıların bir işi de bu daveti ilgili adrese iletmek. Hayır duası diye bir şey varsa, postacılar bundan epey nasiplenmiş olmalı..
En havalı görüşme ise yurt dışına bağlamak..
"Milletler arası görüşme bağlamanın ayrı bir itibarı vardı. 'Almanya hazır' diyorum, Almanya ile konuşturuyorum. O kadar seviniyorsun ki. İtalya, Almanya, Amerika bağlıyorsun. Ne kadar büyük bir olay o dönem için.."
Gelelim gece vardiyalarına. Acil durumlar için nöbet tutuluyor sanıyorsanız yanılıyorsunuz. Sarhoş mu dersiniz, kırık kalpler mi
"Gece rahat bir saat diye çok arayan olur. Pavyona gidecek olan seni arar, pavyondaki kadın seni arar. Canı sıkılıyor insanların, konuşacak, bağlayacaksın."
Santral zemin katta iken gece gelip "aç kapıyı konuşacağım" diye cama vuranlardan da söz ediyor Hayriye Hanım. Hafif ürkütücü bir iş. Gece memurlarının nöbete yalnız kaldığı döneme denk gelmediği için şanslı sayıyor kendini. O zamanlar varsa ailesinden biri eşlik edermiş memura, sonraki yıllar gece vardiyasına iki işinin görevlendirilmesi mümkün olmuş da aileler kurtulmuş bu sorumluluktan..
Bir aşk hikayesi de sığdırmış Hayriye Hanım bu atmosfere. Eşiyle santral üzerinden tanışmışlar. Kendisi Gemlik'teyken Erdoğan Bey Yalova santralinde çalışıyormuş. Numara bağlarken karşılaşmışlar, önce sesler ve kodlarla, sonra yüz yüze. Çalışanların bir kod numarası olurmuş.. Eşinin kodunun 18 olduğunu hatırlayan Hayriye Hanım, kendinin kodunu unuttu o an !..
Altı yılını santralde geçiren Hayriye Hanım sonraki yıllarda posta servisinde çalışmış. 1980'lerde ev telefonları yaygınlaşınca santral üzerinden yapılan görüşmeler azalmış zaten..Emekli olalı 23 yıl olmuş..
"Telefona müracaat edip on sene bekleyeni biliyorum. Evine telefon bağlatmak için !.. Şebeke bir yere 500 hat vermiş, anca seneler sonra 50 abone ilave olacak, bekle dur !..
"Telefon bir lükstü o zaman. Düşünürüm bazen, biz arkadaşlarla nasıl buluşurduk diye. O zaman ne yapıyorduk, bekliyor muyduk, herkes saatinde mi geliyordu. Randevularına sadıktı insanlar galiba, bekliyorduk. Şimdi bekleyemiyoruz, hemen, alo neredesin ?.."         

(SİBEL DAĞ'ın aynı başlıklı yazısından alıntıdır.)

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK