Sayfalar

796 ) ABDÜLHAMİD'İN TOPLUM MÜHENDİSLİĞİ

     

Sultan Abdülhamid'in Birinci Meşrutiyet'i askıya aldıktan sonra kurduğu istibdat rejiminin, Tanzimat ve Yeni Osmanlılar kuşağından sonra 33 yıl sürebilmesinin nedeni, bir yandan benimsediği modernistliği birçok kurumla derinleştirirken, bir yandan da devletin -olabildiğince kazanılmış olan- hukuk devleti niteliğine son verirken, birbirine karşı kullanabilmek için farklı toplumsal kesimleri destekleyerek ve hukuk dışı uygulamalarla kendisine sadık tabakalar yaratmasıdır.. 
Kıbrıs'ın İngiltere tarafından işgalinde gördüğümüz gibi, Abdülhamid'in ünlü vehminin konusu kendisinin de Abdülaziz gibi tahttan indirilmesidir. Bunu engellemek için jurnal ve sürgünü kurumsallaştırarak kişilik haklarına saldırıda bulunurken, esas hukukun çiğnendiği yer, kendisine karşı olduğunu düşündüğü tabaka ve mesleklere (kimliklere) karşı tedbir almak üzere kendisine sadık tabakalar (kimlikler) yaratma gayretidir. 
İktidarı Bâb-ı Âli'den alarak Yıldız Sarayı'nda toplayan Abdülhamid, kendisine muhalefet eden Jön Türk kuşağının da mimarıdır. Siyaset kapıları kapandığından Yeni Osmanlılar için olduğu gibi, bürokrasi içine giremeyen ve giremeyeceklerini gören Jön Türklük, bir gençlik akımı olarak kalmış ve günlük yaşama ilişkin hülyaları gelişirken, siyaseten Namık Kemal'i hamasileştirmek ve Kanun-ı Esasi'yi kutsallaştırmaktan öteye gidememiştir. Tek güçlü oldukları yön, mucizevi bir biçimde, önceki kuşaklardan ve gayrimüslim örneklerden de öğrenerek, illegal örgütlenme ve bu örgüt çevresinde ittifaklar yaratabilmeleri olmuştur.
Abdülhamid'in siyaset, bilim, edebiyat alanındaki olumsuz etkisi, kendi açtığı okullara sansürü sokması, kendi geliştirdiği telgrafhaneleri toplumsal amaçlarla kullanılmaz kılmaya çalışması, zarf içinde mektuplaşmayı, telefonu, İstanbul'da elektriği, daktiloyu, toplu fotoğraf çektirmeyi, bisiklet yarışlarını, her türlü iletişim ve toplumsal örgütlenmeyi zamanının gerekliliklerini engellemesiyle ortaya çıkar. 
Abdülhamid'in her türlü kimlik ve alt kimliği rüşvetle satın alma gayreti, cer mollalarıyla ilgili hikaye ile örneklendirilebilir. Besteci ve "ilk avukat" olarak tanınan Kırımizâde Neşet Molla (1843-1906) ; Abdülhamid'e jurnal vererek Ramazan nedeniyle cerre çıkan on bin mollanın parasızlıktan kıpırdayamadıklarını ve bunun fenalığı dokunabileceğini yazar. Abdülhamid cerre çıkacak her öğrenciye hazine-i hassadan ikişer mecidiye harçlık verilmesini emreder. Ancak harçlık almak için 2.200 kişi gelir. İradenin tebliğinden evvel gidenlerle toplam cer mollasının 3.000 civarında olduğu anlaşılınca Abdülhamid cer mollalarını gereksiz yere önemsediğine kızarak Molla'yı saraydan uzaklaştırır.

      

Abdülhamid kimlikli, ilkeli, hukukperver bir bürokrasi oluşmasının yollarını engellerken, hem ulemaya hem tarikat ehline karşı da düşmanca davranmıştır. Abdülaziz'in tahttan indirilmesinde ulemanın ve talebe-i ulumun rolünü unutmamıştır. Abdülhamid döneminde modern eğitim kurumları bütün Anadolu'da yaygınlaştırılırken, ulemanın kaynağı olan medreseler için hiç yatırım yapılmamış, bütün ıslah teklifleri teklif olarak kalmıştır. (Medreselerin ıslahı 1908 yılında İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra gündeme gelecektir.. )
1888 tarihli irade-i seniye ile şerî ve nizami mahkemelerin görevlerini yeniden tanımlayan ve şerî mahkemelere yalnızca evlenme, miras ve vakıfla ilgili idari ve yargılama yetkileri bırakan Abdülhamid'tir.
Abdülhamid'in uygulamalarına karşı çıkan ulema içinde önce şeyhülislam sayılabilir. 1889'da şeyhülislam olan Bodrumî El-Hac Ömer Lütfi Efendi, 2 yıl 7 ay 8 gün sonra azledilmiştir. Azline neden olarak bir vatandaş tarafından verilen dilekçenin kendisince Evkaf Nezareti'ne gönderilmesi olduğu söylenir. Bu dilekçede vatandaş, Maksudiye Hanı'ndaki haklarının korunması isteğinde bulunurken, buradaki "Maksudiye" sözcüğüyle "maksad"ın V. Murat olduğu Abdülhamid'e jurnal edilmiştir. Şeyhülislam biyografilerinde yer almasa da, Ömer Lütfi Efendi'nin Abdülhamid siyasetine karşı çıktığı, hatta istibdadına karşı hür olmayan memlekette Cuma namazı kılınamayacağı için Cuma namazına gitmediği, azlinin gerçek nedeninin bu tutumu olduğu söylenmektedir..
Ömer Lütfi Efendi'den sonra şeyhülislamlığa getirilen Halit Efendizâde Mehmet Cemalüttin Efendi'nin Abdülhamid'le her Cuma namazına birlikte gittiği ve padişahın her cuma Şeyhülislam'a (seraskerle birlikte) bin altın ihsanda bulunduğu ise, şeyhülislam biyografi kitaplarında yer alan bir bilgidir. Mehmet Cemalüttin Efendi (altta) 17 yıl 5 ay 12 gün (yani 14 Şubat 1909'a kadar) şeyhülislamlıkta kalmıştır. (1912'de iki kez daha bu göreve gelecektir.) Her Cuma namazında kendisine ihsanda bulunulması ve görev süresi dikkate alındığında, Ömer Lütfi Efendi'nin sözü edilmeyen "Cuma namazına gidilmez" fetvasının da gerçekliği ortaya çıkmaktadır..

    

Abdülhamid'in ulemayla ilişkisinde olduğu gibi, tarikat şeyhleriyle de ikili ilişkisi vardır. İstanbul'dan başlayarak Anadolu şeyhlerinin kendisine direndiği, Arap ülkelerine geçince muhalif kadar muvafık şeyhler de bulunduğu, Osmanlı toprakları dışındaki şeyhlerle ise iyi ilişkiler görülmektedir. 
Abdülhamid'in Midhat Paşa ile Kanun-ı Esasî pazarlığı yapmak üzere buluşmalarını Mevlevî Şeyhi Osman Selahaddin Dede ayarlamış, ikisi Büyükdere'de bir köşkte buluştuklarında yanlarında yalnız Selahaddin Dede bulunmuştu. Abdülhamid'in biat törenine de Selahaddin Dede diğer şeyhlerle gitmiş ve Şeyhülislam gecikince fetvayı beklemeden biat etmiş ve ettirmiştir. Selahaddin Dede, Midhat Paşa iktidardan düştükten sonra, önce saraydan çıkarılmış sonra maaşı kesilmiştir. Döneminde Mevlevilere karşı tavır takınan Abdülhamid'in bu tutumu, Konya valilerinin en önemli görevinin Mevlevi önderleri olan Çelebi Efendilerin Konya'dan ayrılmamalarını sağlamak olmasıyla kendini belli eder..
Abdülhamid'e birçok şeyh ve gittikçe belirginleşecek olan İslamcı hareketin önderleri doğrudan karşı çıkmıştır. Bunlar arasında İkinci meşrutiyet'ten sonra billurlaşacak olan İslamcı hareketin önde gelen adlarından Mehmet Akif (Ersoy), Mustafa Sabri, Babanzâde Naim gibi adlar sayılabilir..
Abdülhamid'in, Anadolu dışına çıkıldığında Arap dünyasına hitap eden şeyhlerle ise arası iyidir. Bu şeyhlerin önde gelenlerinden ve uzun sürelerle Yıldız'da konuk edilenlerden biri Suriye-Irak Rıfailiği, Sayyadi kolundan ve kabilesinden Rıfaî Şeyhi Ebu'l-Huda es-Sayyadi'dir. Kendisine "şeyhülmeşayih" görevi verilmiştir. 

     

KUDRET EMİROĞLU'nun "Kısa Osmanlı-Türkiye Tarihi" adlı kitabından derlenmiş bir yazıdır..

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK