Tarihten Anekdotlar: 808 ) BEYAZ RUSLARIN KARA GÜNLERİ !..

1 Nisan 1919 sabahı, Karadeniz kıyısındaki önemli Rus liman kentlerinden Odessa'da, ABD konsolosu (altta ABD Odessa Konsolosluğu) William Jenkins, ofisinden Londra Oteline gidiyordu. Fransız işgal ordusu burada karargâh kurmuştu. Jenkins, önceki gün cephede durumun kötüye gitmiş olmasından endişeliydi ; Kızıl Muhafızlar, Yunan ve Fransız askerlerini bir kentten daha, doğuya doğru sürmüşlerdi. Sovyet topraklarından Odessa'ya kaçmış binlerce sığınmacı arasında kulaktan kulağa yayılan isterik söylentilerin de Jenkins'in endişelenmesinde payı vardı. Fransız komutan General Philippe d'Anselme ile görüşmek ve kötüye giden bu durum karşısında ne yapacağını açık açık sormak istiyordu.

Kentteki gıda ve yakıt kıtlığı kritik bir noktaya gelmiş, tifüs salgını baş göstermişti. Radikalleşen işçiler ayaklanıyor ve silah yığıyorlardı. Odessa'nın namlı suç çeteleri ev ve iş yerlerini soymak ve önlerine çıkanı öldürmekte Bolşevik yeraltı güçleriyle yarışıyorlardı. Jenkins, kentteki 29 Amerikalıyı listelemişti. Konsolos olarak bu gruptaki herkesin güvenliğinden sorumluydu ve Fransızların niyetinden ve güvenilirliğinden kuşku duymaya başlamıştı..
Konsolosun korkuları yersiz değildi. Birkaç gün önce, Paris'teki Fransız komutan ve kurmayları, Rus iç savaşına askeri müdahalede bulunmakla hata ettikleri sonucuna varmışlardı. Bununla birlikte, General d'Anselme, bunu dobra asker tavrının ardına ustalıkla gizledi ve Jenkins'in yüzüne baka baka yalan söyledi.. General, Fransız ordusunun (altta) Odessa'yı terk etmesinin kesinlikle söz konusu olmadığını söyleyerek ona güvence verdi..

Jenkins tatmin olmuş bir halde Fransız karargâhından (altta) ayrıldı. Ertesi gün, 2 Nisan Çarşamba günü, d'Anselme'den sözlerinin yazılı teyidini de aldı. Fransız komutan, yerel gazeteler aracılığıyla duyuruda bulunarak bu mesajını kentin geneline de yaydı. Sivil halkın bir kısmının tahliye edilmesi gerekebilirdi, ancak askeri durum güvenliydi..
Oysa gerçekte Fransızlar çoktan askeri güçlerinin hepsini Odessa'dan çekmeye karar vermişlerdi. Ancak, iki haftayı bulabilecek düzenli bir tahliye yerine (ki 70 bin askeri, onların teçhizatını ve 50 bin ila 100 bin sivili uygun bir yere nakletmenin tek yolu bu olabilirdi) d'Anselme ve kurmayları bu kararı alabildiğince gizli tutmaya karar verdiler. Odessa tehlikeli ölçüde kalabalıktı ve Fransızlar bu kararla, halkın paniğe kapılmasını önlemeyi umuyorlardı. Oysa elde ettikleri sonuç, bunun tam tersi oldu ve bütün dünyada bu, Fransızların Odessa "fiyaskosu" olarak bilinecekti..

Çarşamba günü görece sakin geçti. Devlet dairelerinin hepsi açıktı ve çalışıyordu. Gün batımından sonra yaşanan tek huzursuzluk, kentteki suçlular ve Bolşevikler gece yağmalarına başladıkları için ara sıra duyulan mutat silah ve el bombası seslerinden ibaretti. İç ve dış limanlarda, güven verici bir biçimde, Fransızlara ve diğer Müttefiklere ait savaş gemileri demirliydi. Yunan, Senegal ve Cezayirli Zoua alaylarının ordugâhları sakindi..
Derken, ABD Konsolosu Jenkins neredeyse tümüyle şans eseri, inanılmaz bir haber aldı. Akşam on sularında, Odessa'daki İngiltere Ticaret Ataşesi Picton Bagge, ona acil ve gizli bir bilgi getirdi. Bagge, limandaki İngiliz torpido gemisi HMS Skirmisher'in kaptanından Fransızların Odessa'yı terk etmeye karar verdiklerini duymuştu. Kaptan ise bu bilgiyi Odessa'daki bir Fransız amiralden almıştı..
Jenkins şaşkına dönmüştü. D'Anselme ona yalan söylemişti ve Fransızların geri çekilmesi, Bolşeviklerin birkaç gün içinde Odessa'da olacağı anlamına geliyordu. Konsolos, bu haber yayılır yayılmaz, Moskova'daki, Petrograd'daki ve kuzeyde başka yerlerdeki Beyaz Rusların, Bolşevikler tarafından katledilme korkusuyla, kalabalıklar halinde kaçışacaklarının farkındaydı. Karadan kaçışın önü kesildiğinden, tek çıkış yolu Karadeniz üzerinden olacaktı ve herkesi taşımaya yetecek kadar gemi yoktu. Hâlâ zaman varken, Jenkins'in elini çabuk tutması ve kendi grubunu bir gemiye bindirmesi gerekiyordu.

Odessa'da kapana kısılmış Amerikalıların çoğu, konsolosun da yabancısı olmadığı hayır işleri ve ticari girişimler nedeniyle Rusya'da bulunuyorlardı..
Gecenin geç bir saatiydi ama Jenkins aldığı habere çok şaşırmıştı ve sabah olmasını beklememeye karar verdi. Hemen kentte ne kadar Amerikalı varsa hepsiyle irtibat kurmaya başladı ve onlara bir an önce eşyalarını toplayıp, hazır taksi bulabiliyorken, limana gitmelerini söyledi. Bir yandan da, konsolosluktaki şifreli telgrafları yakmaya ve gizli kod rehberlerini paketlemeye başladı. Jenkins o gece içinde bütün grubu bir araya getirmeyi başardı. Sonra, 3 Nisan Perşembe günü sabahın ilk ışıklarıyla birlikte onları ik gemiye bindirdi. Bu gemilerden biri, ABD konsolosluğunda çalışanların ve diğer görevlilerin çoğunu almayı kabul eden "HMS Skirmisher" idi. Diğeri ise, Fransızların, bazı İtilaf Devletleri (Fransa, Büyük Britanya, Yunanistan ve ABD) konsoloslarının hizmetine verdiği Rus gemisi "İmparator Nikolay" (altta) idi.. "İmparator Nikolay"daki ABD'li grup, en küçük gruplardandı..

Güneş kentin üzerinde yükselirken, gemiye yetişme telaşının yerini bekleme sıkıntısı aldı. "İmparator Nikolay" peş peşe gelen aksaklıklardan dolayı demirde yatmaya devam etti. Önce, motorlarla ilgili bir sorun çıktı ; yeniden çalışmaları 24 saati buldu. Derken, mürettebat kentteki Bolşevik yanlısı işçilere destek vermek için ansızın gemiyi terk etti ve yerlerine adam bulmak gerekti. Giderek daha çok sığınmacı gemiye bindi. Sığınmacıların içlerinde pek çok Rus da vardı. Fransızlar hâlâ tahliye kararını resmen duyurmamışlardı. Buna rağmen söylentiler yayılıyor, kent çalkalanıyordu.

Sonunda, ertesi sabah, 4 Nisan Cuma günü d'Anselme, acil tahliye duyurusunu Odessa gazetelerinde yayınlattı. Prens Andrey Lobanov-Rostovski adlı bir Rus deniz subayı, Londra Otelindeki duruma tanık olmuştu. Haber duyulmuş ve insanlar gemilerden birine binebilmek için Fransızlardan çıkış vizesi almaları gerektiğini fark etmişlerdi :
"Bir anda ortama büyük bir kargaşa hâkim oldu.. İnsanlar paldır küldür lobiye doluştu. Asansörler tıka basa doluydu. Merdivenlerden inip çıkan iki insan seli, katlar arasındaki sahanlıkta karşılaşıyor ve herkes birbirine giriyordu. Bu itiş kakışın arasında kadınlar feryat ediyor ve lobidekilerin üstüne sahanlıklardan bavullar yuvarlanıyordu.."
Bu karışıklık yetmezmiş gibi, sokakta toplanmış öfkeli bir kitle otele doğru ilerlemeye çalışıyordu. Fransız askerlerinden oluşan bir birlik, sürgülü kapıların ardında lobide mevzilenmiş ve tüfeklerini doğrultmuştu. Lobanov-Rostovski, ezilmeyi göze alarak güçbela üst kata çıktı "karargâhın işgal ettiği odaların kapılarını yumruklayarak vize talep eden yüz kadar insanın arasından geçmeyi" başararak içeri girdi. Hemen, o sabah denize açılacak bir gemiye (bu da tesadüf eseri "İmparator Nikolay" gemisiydi) binmesine izin veren bir yazılı emir aldı ; sonra, arka kapıdan çıkarak limana koşturdu...
Limanda kenttekinden daha beter panik vardı. Zira sığınmacıları güvenli bölgeye taşıması beklenen gemiler görüş alanı içinde ve neredeyse iki adım ötedeydi. Tarif edilmez bir kargaşa yaşanıyordu. Paniğe kapılmış on binlerce sivil, akın akın yukarı şehirden limana iniyor, bavullarıyla debelenirken, bir yandan da ellerinde belgelerini sallayarak silahlı nöbetçi Müttefik askerlerinin kontrolünden geçmeye çalışıyordu..
Fransız sömürge ve diğer Müttefik askerleri arasındaki disiplin daha baştan zayıftı. Ani tahliye kararı, bu disiplinin daha da çözülmesine yol açtı. İskelelerdeki Yunan askerler, son model otomobillere baltalarla saldırıyor, sonra da Bolşeviklerin eline geçmesin diye, bunları denize itiyorlardı. Sarhoş askerler tahliye edilmesi beklenen malzemeleri yağmalıyor, üstleri bir kenarda durmuş onları sadece seyrediyordu. Gemi denize açılmadan az önce, bir İngiliz kaptan, Senegalli birkaç sarhoş Fransız askerin, iskeledeki iki genç Rus kadını tuttukları gibi bir hangara sürüklediklerini fark etmişti. Kadınlar çığlık çığlığaydı. Kaptan müdahale etmiş ve kadınları kendi gemisine bindirebilmişti. Onların arkasından sürme iskeleye çıktığı sırada, askerlerden biri koşup tüfeğiyle ona ateş etmiş ama isabet ettirememişti..

Sonunda, 6 Nisan 1919 Pazar günü, "İmparator Nikolay" gemisi gün ağarmadan demir aldı ve Karadeniz'i geçerek 400 mil ötedeki İstanbul'a gitmek üzere denize açıldı. Bolşevik askerler çoktan Odessa'ya girmeye başlamışlardı. Yalnızca 3-5 bin kişiden oluşan düzensiz ve gösterişsiz bir topluluktu. Kentte çok sayıda silahlı işçi tarafından destekleniyor olsalar da, Fransızların böylesine zayıf bir güç karşısında on binlerce askeri tahliye etmesi büyük bir korkaklık gibi görünüyordu..
Gemideki Ruslar için son derece dokunaklı bir andı bu. "İmparator Nikolay" karanlığın içinden yalpa vururken, anavatanları geminin ardından gözden yitti. Odessa'daki elektrik santrali çalışmıyordu ve kentin çeşitli yerlerinde çıkmış olan yangınların kızıl parıltısı dışında kent karanlığa gömülmüştü. Kıyıya yakınken, ara ara gelen çığlık sesleri ve silah patlamaları artık gemiden duyulmaz oldu ve bütün ses motorların patırtısından ve güvertedeki yolcuların mırıltıları ve ayak sürüme seslerinden ibaretti. Deniz sakindi..