İngiltere, Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu'nun 1854-1856 arasında Rusya'ya karşı tutuştuğu Kırım Savaşı'nda, diğer ülkelerin savaşa uzaklığı nedeniyle, İstanbul cephe gerisinin merkezi olmuştu.
Savaş Kırım Yarımadası'nda devam ederken, müttefiklerin cephede sadece Balaklava Hastanesi bulunuyordu. Diğer tüm yaralılar İstanbul'a naklediliyordu ; Selimiye Kışlası hastaneye çevrilmiş ve yakınındaki Haydarpaşa Hastanesi de en önemli sağlık merkezi olmuştu..
İngiltere'ye İstanbul'dan haber servisleri vasıtasıyla gönderilen mektuplar ; bilinen ilk savaş muhabirlerinden, "The Times" gazetesinden İngiliz Thomas Chenery'nin İstanbul'dan, aynı gazeteden meslektaşları John Delane ile William Howard Russell'ın Kırım'dan bildirdikleri ve nihayet Roger Fenton'ın cepheden gönderdiği fotoğraflar-izlenim yazıları, tüm dünya kamuoyunda yankı bulmaktaydı..
Thomas Chenery, The Times'da 12 Ekim 1854'de yayınlanan makalesinde, İngiliz askerlerinin cephe gerisindeki sağlık koşullarını açıkça dile getirmiş ve durumu eleştirmişti :
"... Öfke ve şaşkınlık içindeyiz. Çünkü halk, yaralıları korumak için hiçbir etkili sağlık hazırlığının bulunmadığını öğrenecek. Sadece cerrah değil, ne hemşire ne de pansumancı var. Tek söylenecek şey, yaralılara sargı yapmak için tek bir bezin bile olmadığıdır. Gerçi bu büyük acıyı paylaşmaktan kaynaklanan toplumsal dayanışma, Üsküdar'da kışlada veya akıl hastanesinde bulunan mutsuz insanlar için üstün geliyor ve bütün aileler, gerekli araçları, çarşafları ve eski giysilerini veriyor. Fakat bu durum niçin önceden açık bir şekilde görülemedi ?.."
Dönemin İngiliz Savunma Bakanı Sidney Herbert, oluşan bu kamuoyu baskısını azaltmak için yaralı ve hasta İngilizlerin bakımı amacıyla devreye girer. Florence Nightingale'den "Doğu'daki İngiliz Umumi Asker Hastaneleri Kadın Hastabakıcılar Müdürü" unvanı ile İstanbul'a gitmesini ister ve destek sözü verir. Nightingale (üstte), aile dostları Bracebridge'ler ile Roma Katolik Kilisesi'nden on rahibe, Anglikan Kilisesi'ne bağlı "Merhametli Kız Kardeşler"den sekiz rahibe, Saint John's Enstitüsü'nden altı hastabakıcı ve çeşitli hastanelerde profesyonel hasta bakımı yapan on dört kadından oluşan toplam otuz sekiz kişilik bir ekip ile birlikte yola çıkmış, çok zorlu geçen bir deniz yolculuğu sonunda 4 Kasım 1854'de Üsküdar'a gelmişti..
Selimiye Kışlası'ndaki (üstte) deneyimleri, Nightingale'in hastane işletmeciliği üzerine yeni fikirler geliştirmesine olanak sağlamıştır. "Florence Nightingale Ward / Florence Nightingale Koğuşu" adı ile bilinen pavyon sistemi, hastanelerde her iki tarafta her yatağa bir tane düşecek şekilde penceresi olan, 9 metre genişliğinde, 39 metre uzunluğunda ve 3,5 metre yüksekliğinde koğuşlar bulunmasını öngörüyordu.
Nightingale'in hastane ve koğuş tasarımlarını yaparken, Selimiye Kışlası'nın devasa odalarından ve koridorlarından etkilendiği açıktır. Kışlanın geniş koridorları hastane koğuşu olarak kullanılmış, son derece aydınlık ve iyi havalanması olan bu mekanlar Nightingale'e yeni yapılacak hastaneler için fikir vermiştir.
Hem deneyimleri hem de geniş çevresi nedeniyle tıbbi ve sosyopolitik gelişmelerden süratle haberdar olması, Nightingale'in hasta bakımında bir dizi yeniliğe öncülük etmesinde etkili oldu. Bu bağlamda özellikle geliştirdiği pavyon sistemi hastane modeli, ona ayrı bir ün kattı. Hastalıkların kokuşmuş hava nedeniyle (Miyasma Teorisi) oluştuğuna inanması nedeniyle, koğuşların havalandırılması meselesi üzerinde durdu.
Aslında temiz havanın hastanelerde ölüm oranını azalttığı görüşü, Kırım Savaşı sırasında İstanbul'da bulunan Fransız doktor Levy tarafından, Nightingale'den çok daha önce ortaya atılmıştır. Nightingale, hastaları hastalıklarına göre ayrı koğuşlarda yatırma fikrini de bir Fransız hekimden, Dr. Scrive'den almıştır. Fakat bunların uygulanması ve fikrin hayata geçirilmesini Nightingale sağladı ; ve bu sayede pek çok İngiliz askeri tifüsten ölmekten kurtuldu, ölü sayısı % 75 oranında azaldı ve bu gelişmeler de Nightingale'in ününe ün kattı..
İngiliz Hükümeti ve Savaş Ofisi, hastanelerin yetersiz kalması sebebiyle bir hastane daha yapılması için girişimde bulundu. 1855 başı itibarıyla yer arayışı başladı ve Çanakkale'de sahile yakın bir yerde karar kılındı..
1855 Mart başında Savaş Ofisi, ünü kıtaları aşan Isambard Kingdom Brunel'e hastane için teklifte bulundu. Brunel, daha önce böyle bir şey tasarlamamıştı ama sekiz gün içinde sözleşmesini sunarak işe koyuldu. Mimari açıdan "ilk büyük prefabrik yapı" ve "ilk prefabrik hastane" olma özelliğini taşıyan, mimarlık tarihi açısından da çok büyük öneme sahip olan proje tasarlanmaya başlandı. Yapı, Erenköy Hastanesi (Renkioi Hospital) olarak tarihe geçecekti..
Bu sırada, Nightingale'in, Üsküdar'daki deneyimlerini derleyerek önerilerini yazdığı yazıyı The Times'ta okuyan Brunel, bilhassa havalandırma sistemi konusunu da dikkate alarak, tasarımını Savaş Ofisi'nden geri çekti ve Nightingale'in önerileri doğrultusunda düzenlediği yeni tasarımını altı gün içinde tekrar teslim etti.. O zamana kadar hastanelerde ortamın sabit sıcaklıkta tutulması gerektiğine inanılıyordu. Fakat Nightingale, temiz hava ile ortamın havalandırılmasının ölüm oranlarını azaltacağını iddia etmişti. Brunel de yeni tasarımında, hastaneyi sürekli dışarıdaki temiz hava ile havalandıracak bir vantilasyon sistemi yarattı..
Brunel'in tasarladığı hastane yapıları İngiltere'de hızla üretildi ve gemilere yüklendi. Toplamda 11500 ton olan hastanenin parçaları 23 gemi ile Çanakkale'ye taşındı. İlk gemiler Çanakkale sahillerine 8 Mayıs 1855'de vardılar. Projenin Çanakkale'deki uygulayıcı kontrolör mühendisi ise 1836'da arkeolojik kazılar için Çanakkale'ye gelmiş olan mühendis John Brunton olacaktı..
Brunton, Çanakkale'deki İngiltere Konsolosu Calvert ve ailesi ile zaten tanışıyordu. Ailenin çiftlik evinin olduğu Erenköy'ün 1,5 km kuzeydoğusunda hastaneyi yapmaya karar verdi. Burası aynı zamanda 1835'deki kolera salgını nedeniyle, Osmanlı Devleti'nin ilk karantinasının yapıldığı yerdi.
Erenköy Hastanesi inşaatı 1855 yılı Mayıs'ında, işte tam bu bölgede başladı. Ekim 1855'de hizmete açılan prefabrik hastane aslında çoğunlukla Kırım'dan gelen değil, Kırım'a giderken hastalanan askerler için kurulmuştu. Çünkü o dönemdeki buharlı gemilerle Üsküdar'dan Çanakkale'deki Erenköy Hastanesi'ne 18 saatte varılabiliyordu. Üsküdar'dan gelen hasta ve yaralılar, hastane ile liman arasında kurulan raylar üzerinden atlı tramvayla taşınıyordu..
Her biri 50 hasta yatağı kapasiteli 30 prefabrik yapıdan oluşan ve toplamda 1.500 yatağa sahip hastane, her pavyonuna iki sıra hasta yatağı yerleştirilebilen havalandırması, su tesisatı, kanalizasyon çukurlarının iyi planlanmış olması gibi birçok ilkleri barındırıyordu.
Hastaların giysilerinin modern sayılabilecek bir çamaşırhanede 205 derecede yıkanıp kurutulması, hastalık yayılmasını önlemiştir. Oldukça temiz taze suyu bulunduğu bilinen hastane, cerrahiye sağladığı katkıyla tarihe de geçmiştir. Spencer Wells tarafından geliştirilen, günümüzde de kullanılmakta olan, "Spencer Wells forsepsi", kanamaların durdurulmasında ilk kez bu hastanede kullanıldı.. Hastanede çeşitli hastalık ve yaralanma tanılarıyla yatan hastaların ölüm oranı % 3,8 idi. Oysa bu oran Üsküdar'daki hastanelerde % 11,9'a çıkıyordu. Tifüse yakalanan hastaların izole edilmesini sağlayarak salgını önleyen Dr. Parkes, bu başarısı nedeniyle savaş sonrası "hijyen profesörü" oldu..
Ne yazık ki hem mühendislik inovasyonu hem de model olarak ilkleri barındıran bu hastane, bugün tamamen kaybolmuş durumda..
MUSTAFA ONUR YURDAL'IN, #TARİH DERGİ'NİN TEMMUZ-2017 SAYISINDA YER ALAN "DÜNYANIN İLK PREFABRİK HASTANESİ" BAŞLIKLI YAZISINDAN DERLENMİŞTİR.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder