Sayfalar

900 ) ŞAHESER BİR LATERNANIN BAĞNAZLIĞA KURBAN GİDEN YOLCULUĞU !..

 

İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth (altta), ünlü org ustası Thomas Dallam(üstte) yanına çağırdı. Dallam'dan otomatik çalışabilen dev bir org-saat yapmasını istedi. Bu org-saat, sanattan anlayan, şiir de yazan Padişah III. Murad'a hediye edilecek, karşılığında İngiltere Krallığı ticari özel ayrıcalıklar elde edecekti.. İşte bu nedenle gerek müzikal, gerek sanatsal açıdan olağanüstü güzellikte ve o güne kadar görülmemiş özellikte olmalıydı bu org-saat..
Dallam uzun zaman boyunca nasıl bir org yapacağını tasarladı. Ardından atölyesine kapandı ve bu eseri bir buçuk yılda tamamladı. Ortaya beş metre boyunda (3,5 metre ?), klavyesi sayesinde hem geleneksel biçimde hem de kendiliğinden çalınabilen, daha önce hiç tasarlanmamış bir alet ortaya çıkaracak ve bu, dünyanın ilk laternalarından biri olacaktı (üstte solda). Önceden ayarlanan saat, vakti geldiğinde silindirdeki programlanmış ezgilerin çalmasını sağlıyordu. Teller, körükler, tekerlek ve çarklardan oluşan bu karmaşık sistem repertuvarı kusursuzca çalıştırıyordu. Bununla da kalmayıp, şakıyan kuşlar, borazan çalan heykelcikler ve dönen gezegenler de görsel bir şölen sunuyordu. Aletin dokuz hareket şekli vardı. Bunlar saati, ayın ve güneşin günlük konumunu gösteriyordu. Her çeyrek saatte ziller çalıyor ve her saat başı en tepede bulunan horoz ötüyordu. Ayrıca çanlar sayesinde melodiler işitilebiliyor, üzerindeki sekiz heykelcik kraliçenin figürüne doğru dönerek selam veriyor, o da asasıyla cevap veriyordu.. Orgun üzerinde değerli taşlarla süslenmiş, Kraliçe I. Elizabeth'i tasvir eden bir heykelcik ve ayrıca gezegenlerin konumunu gösteren bir de güneş sistemi modeli bulunuyordu..

   

Dallam muhteşem bir tasarım yaratmanın heyecanıyla Kraliçe I. Elizabeth'e org-saati tanıtacağı günü bekliyordu. Kraliçenin görmesi için Londra Whitehall'daki zengin yemek davetlerinin verildiği Banqueting House'a kurulan bu karmaşık ama aynı zamanda dönemin en gelişmiş teknolojik müzik aleti, 550 Pound'a  mal olmuştu. Levant Company tarafından masrafının karşılanması özel sektörün sanata ve sanatsal eserlerin yaratılışına sponsor olmasının 16. yüzyıl için de geçerli olduğunu gösteriyordu..
Kraliçe, bu devasa müzik aleti ve marifetleri karşısında büyülenmişti. Org artık sahibine gitmek için hazırdı. Yirmi yıldır tahtta olan III. Murad 49 yaşında ölecek ve Kraliçenin tasarımı üzerinde uzun yıllar düşündüğü org, III. Murad'a yetişmeyecek ve yerine geçen oğlu III. Mehmed'e (altta) gönderilecekti. 

 

Tahtı garantilemek için bazıları kundakta on dokuz şehzade kardeşini boğduran ve Osmanlı döneminin en kanlı padişahı olarak anılan III. Mehmed dünyada ender sayıdaki şaheserden biri olan bu orgun da sahibi olacaktı. 
Bu müthiş org, parçalara ayrıldı, paketlendi, gemiye yüklendi. Parçaları birleştirmesi ve padişaha sunması için Dallam da aynı gemideydi. Dallam yolculuk sırasında performans düzeyi düşmesin diye, parmaklarının antrenmanı için gemiye ayaksız, klavyeli bir müzik aleti olan "virginal"i de ekledi. "Hector" adlı 300 tonluk gemiyi uzun ve fırtınalı bir yolculuk bekliyordu. Şiddetli fırtınalar nedeniyle Hector iki kez karaya oturacak, korsanların saldırısına uğrayacak ve bu zorlu yolculuk altı ay sürecekti.. 



Yorgun ve yıpranmış Hector bir yaz günü İstanbul sularına girdi. Yedikule açıklarında demir atıldı ve burada gemi padişahın görüş menziline girmeden önce boyandı. Ertesi gün hediye, Pera'da bulunan İngiliz Elçiliği binasına taşındı. Binada orgu kurmak için yeterince yüksek bir oda bulunmadığından Elçi Henry Lello'nun emriyle elçiliğin avlusuna yeni bir oda inşa ettirildi. Dallam orgunu bu odada kuracaktı. Fakat Dallam sandığı açtığı an ortalığı yoğun bir küf kokusu sardı. Orgun ahşap bölümlerini küf kaplamıştı !.. Contalar gevşemiş, paneller çatlamış, boyalar kabarmıştı. Orgun bu halini gören Dallam, eski göz kamaştırıcı haline getireceğine söz verdi. Beraberinde getirdiği mekanikçi, ressam ve marangoz yardımcılarıyla birlikte orgu yenilemeyi başardı. Kusursuz çalıştığından emin olduktan sonra tekrar parçalara ayrılan org, Topkapı Sarayı'na götürüldü. Org on gün içinde sarayda, on dokuz şehzadenin boğdurulduğu köşkte kuruldu. Dallam, saati 22'ye kurdu. Osmanlı heyeti salona girer girmez 16 çan birden çınlayacak, ardından dört bölümlük bir ezgiyi çalmaya başlayacaktı. Bu ezgi bitince köşelerden fırlayan iki heykelcik gümüş borazanlarıyla şenliğe katılacak, bunu orgun iki kez yinelediği beş bölümlük bir şarkı izleyecekti. Orgun tepesindeki karatavuk ve ardıç kuşlarının şakıma ve kanat çırpmalarıyla şenlik noktalanacaktı. 




Padişahın karşısında her şey planlandığı gibi kusursuz oldu. Bu armağan padişahı büyüledi. Hatta tuşların hareket ettiğini görünce şaşırdı. Dallam manuel olarak da çalınabileceğini söyleyince, Padişah sarayda çalan birisinin olup olmadığını sordu. Olmadığı yanıtını alınca Dallam'ın çalmasını istedi. Dallam heyecanla ve coşkuyla orgun tuşlarında parmaklarını gezdirdi. Padişah parmak hareketlerini görmek için ayağa kalktı ve onu dikkatle izledi..
Padişah bu eşsiz armağan karşılığında Dallam45 altınla ödüllendirdi. Topkapı Sarayı'nın girilmesi yasak olan bölümlerine bile girmesine izin verdi (?).. Sonra da orgu sahillerdeki köşklerden birisine kurmasını istedi. Dallam orgu padişahın istediği köşke kurmayı kabul ettiği için Hector'un dönüşüne yetişemedi ve Karamürsel isimli Türk gemisiyle ülkesine döndü. Tabii İngiltere Krallığı'na sağlanan ekonomik ayrıcalıklarla da.. 
III. Mehmed orgu dört yıl boyunca büyük bir keyifle dinledi. Saltanatı sekiz yıl, on ay, 25 gün sürdü. Yolda karşılaştığı bir meczup dervişin, "56 gün sonra başına gelecek kazadan kurtulamazsın. Gafil olma padişahım !.." demesi III. Mehmed'i çok etkiledi. Yemeden içmeden, hatta sağlıklı düşünmeden uzak aylar geçirdi. Korku, hayatının tek belirleyicisi olmuştu. Benzersiz orgunun ezgileri, saat başındaki her biri görsel şölen şeklindeki çalışları bile padişahı mutlu etmiyordu. 
37 yaşında geçirdiği kalp krizi onu hayattan kopardı, hemen ertesi gün apar topar yapılan cülus töreniyle, bir pazar sabahı yerine Sultan Ahmed tahta çıktı. Yeni padişah daha dindar, daha içe kapalı, dünya zevklerine daha uzak bir hükümdardı. Her saat başı kuşlar fırlayan, borazanlar çalan orgu bir türlü sevememişti. Dallam ülkesine döndükten sonra zaman zaman bazı parçaları bozulan org, gözden düşmüş, unutulur olmuştu. Bir öfke nöbeti sırasında hıncını karşısına çıkan "gavur icadı" dediği bu orgdan almak isteyen Sultan Ahmed, verdiği emirle orgun ahşap kısımlarını baltayla parçalattı. Dünyanın ilk laternalarından biri "gavur icadı" olduğu için tarihin bilinmezleri arasında kayboldu. Yıllar yıllar sonra Thomas Dallam'ın anıları yeniden kaleme alındığında, Türkiye, izi kalmamış bu eşsiz orgu hüzünlü bir öykü olarak hatırlayacaktı.. 



METİN UCA'NIN, "KAFA" DERGİSİNİN ŞUBAT/2018 SAYISINDA YAYIMLANAN AYNI BAŞLIKLI YAZISINDAN ALINMIŞTIR..      

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK