991) TÜRK BAYRAĞI TAŞIYARAK AMERİKA'YA GİREN İLK TÜRK GEMİSİ!..

"Hanginiz bilir benim kadar
Karpuzdan fener yapmasını
Sedefli hançerle, üstüne
Gülcemal resmi çizmesini"
(Orhan Veli)


Annesi Gülcemal Kadınefendi 25 yaşında veremden öldüğünde Şehzade Reşad Efendi 7 yaşındaydı. 1909'da tahta oturdu. 65 yaşındaydı, en yaşlı padişah oldu. Yeni bir gemi alınmıştı. Teamül gereği verilecek ad ona soruldu. "Annemin ismi olsun," dedi..

  

Gülcemal'in doğum yeri Belfast. 1874'de, daha sonra Titanic'i inşa edecek firmanın tezgâhından çıkmıştı (üstte). Denize "Germanic" adıyla indirildi. Kardeşi "Britannic"le birlikte Avrupa-Amerika hattında yolcu taşıdılar. 22. yaşında kazanları, makineleri yenilenince çalımından geçilmez oldu. Atlantik'i en kısa sürede kat etti, mavi kurdele takıldı. Ama bir seferinde New York'ta kömür almak için beklerken kar ve dondurucu soğuk altında kaldı. Üzerinde biriken ağırlığı kaldıramayarak dibe vurdu. Büyük çabayla yüzdürülebildi. Kendine gelmesi için çekilip doğduğu tezgâha, Belfast'a götürüldü. Ona memleketinde iyi bakıldı, tekrar göze girdi. Liverpool'da Kanadalı bir şirkete satıldı. Sahibi ona "Ottowa" adını verdi (altta).. 



"Ottowa" 1902'den itibaren Avrupalı göçmenleri Amerika'ya taşıdı. Kahvaltıda birinci sınıf yolculara ambarında beslenen ineklerden sağılan taze süt ikram edilirdi. Ubeydullah Efendi, Amerika seyahatini anlatırken bir de Ottowa'nın çiçek yetiştirilen bahçesinden bahsediyor. Gemiye Liverpool'dan atlayan efendimizin masalarda gördüğü çiçekler işte o bahçedendi..
Osmanlı Seyrisefain İdaresi onu 1910'da 15.000 altın sayarak aldı. Ottowa artık "Gülcemal Kadınefendi Yatı" idi. Sultan Reşad, Rumeli seyahatine onunla çıktı. 

     

Düzenli posta seferleri yaptığı Karadeniz'de halk onu çok sevdi. Savaşta asker ve mühimmat taşıdı, hastane gemisi oldu. Çanakkale Harbi'ne katıldı. İngilizler torpillediğinde İmralı'daydı. Ağır yaralanan Gülcemal'i, "Kalender"in kaptanı Cemal kurtardı, alıp İstanbul'a götürdü..
Gülcemal iki senede toparlanabildi. Savaş bitiminde esir kamplarındaki Alman askerlerini ülkelerine götürmeye koyuldu. 1920'de Türk bayrağı taşıyarak Amerika'ya giren ilk Türk yolcu gemisi oldu. O günlerden birinde Refik Halid, ardından bakıp şöyle duygulanmıştı :
"(...) baktım ki derdi Gülcemal, Galata rıhtımından ayrılmış, çifte bacasından dumanlar yayarak denize ağır ağır açılıyor. (...) Zavallı gemi, dedim, cebren işe koyulmuş bir esire gibi ne kadar isteksiz, neşesiz duruyor; belli ki ne sahibinden, ne seyahatinden memnun! İçime birdenbire bir hüzün doldu.."



Mütareke yıllarında 1924 mübadelesiyle Türkiye'ye gelecek Müslümanları Selanik limanından alıp İstanbul ve İzmir limanlarına getirdi..
1940'lardan itibaren hurdaya çıkacağı haberleri yayıldı. Refik Halid bu defa ona "Aferin dadı! Vefalı ve emektar kalfa!" diyerek hitap etti.. 
75 yaşını da gören ünlü gemi, bu dünyadan 1950'de ayrıldı. Ömrü, yaşı Gülcemal Kadınefendi'ye benzemedi..



İSTANBUL DESTANI / BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLU

"...
İstanbul deyince aklıma Gülcemal gelir.
Anadolu'da toprak damlı bir evde,
Gülcemal üstüne türküler söylenir..
Süt akar cümle musluklarından ;
Direklerinde güller tomurcuklanır
Anadolu'da toprak damlı bir evde çocukluğum ;
Gülcemal'le gider İstanbul'a,
Gülcemal'le gelir."



KAYNAKÇA : Engin ÖNCÜOĞLU-Ahmet NEZİHİ, "Hikâyeleriyle 100 İsim" ; Kemal ARI, "Suyun İki Yanı : "Mübadele" (Yazılar) ; Oktay SÖNMEZ, "Anılarda Gemiler, Suyun Ötesinde Kayboldular" ; Refik Halid KARAY, "Gülcemal Dedi ki :" ; "Memleket Yazıları-14, Cihangir Dalkavuğu Tarih". 

990) KIZLAR VE DAMATLAR..

Nâzım Hikmet'in büyükannesinin babası Müşir Mehmet Ali Paşa (üstte) 1878'de Arnavutluk ayaklanmasını kontrol altına almak için gönderildiği Arnavutluk'ta şehit edildiği sıralarda görev başında vefat eden müşirlerle ilgili bir kanun yoktu.. Sultan Abdülhamid'in emriyle Mehmet Ali Paşa'nın dul eşi Ayşe Sıdıka Hanım ve dört kızı Hayriye, Leyla, Zekiye ve Adeviye'ye maaş bağlandı. Yine padişahın emriyle bu kızlar evlenme yaşına geldikçe ordunun genç subaylarıyla evlendirildi..
Babası öldüğünde 7 yaşında olan Adeviye Hanım'ın, iki evlilik yapmasına rağmen, çocuğu olmadı. Paşa'nın diğer üç kızının eşleri paşalık rütbesine kadar yükseldiler, çocukları ve torunlarının pek çoğu, Türk tarihi ve edebiyatında çok önemli isimler oldular..

Babası öldüğünde 14 yaşında olan Zekiye Hanım, İsmail Fazıl Paşa (1856-1921) ile evlendi. İsmail Fazıl Paşa'nın iki oğlu oldu : Mehmet Ali (Albay) ve Kurtuluş Savaşı'nın kumandanlarından Ali Fuat (Cebesoy, Orgeneral).. Mustafa Kemal (Atatürk) Ali Fuat Cebesoy'un Harp Akademisi'nde sınıf arkadaşıdır, yakın dostluklarının sonucu olarak hafta sonları İsmail Fazıl Paşa (altta sağda) ve Zekiye Hanım'ın Kuzguncuk'taki yalısında kalır. 1914'de emekli olan İsmail Fazıl Paşa, Osmanlı Meclisi Mebusanı'nda milletvekilidir. Kurtuluş Savaşı başladığında Sivas Kongresi'ne İstanbul temsilcisi olarak katılır. İstanbul'daki Meclisi Mebusan kapatılınca da Ankara'ya geçer. İlk Dönem Meclis'te Bozok (Yozgat) milletvekili ve Nafia bakanıdır. 18 Nisan 1921'de hastalık neticesinde Ankara'da ölür.. 

  

Müşir Mehmet Ali Paşa'nın en büyük kızı Hayriye Hanım, babası öldüğünde 19 yaşındaydı. Subaylığının ilk yıllarında babasının yaverliğini yapmış olan Hüseyin Hüsnü Paşa (1850-1926) ile evlendi. Hüseyin Hüsnü Paşa, 31 Mart ayaklanmasını bastırmak için Selanik'ten yola çıkan Hareket Ordusu'nun ilk kumandanı ve Mustafa Kemal (Atatürk) de onun kurmay subayıydı (altta, solda). Orduyu Yeşilköy'e kadar getirdikten sonra görevini Mahmut Şevket Paşa'ya devretti. Kurtuluş Savaşı başladığında ileri yaşına rağmen desteğini Ankara'ya giderek gösterdi..
Hüseyin Hüsnü Paşa ve Hayriye Hanım'ın iki oğlu ve bir kızı oldu. Kızları Nimet Hanım İttihatçıların ünlü İzmir Valisi Rahmi Bey'le evlendi. Oğullarından biri, Salâh Birsel'in "Sergüzeşt-i Nono Bey ve Elmas Boğaziçi" adlı kitabında anlattığı Muhsin Bey, namı diğer Nono Bey, diğeri Mehmet Ali Aybar'ın babası Yarbay Tahsin Bey'dir. Tahsin Bey, Sultan Reşad'ın ve daha sonra intihar eden Veliaht Yusuf İzzeddin Efendi'nin yaverliğini yapmıştır..

     

Mehmet Ali Paşa'nın kızlarından Leyla Hanım, babası şehit olduğunda 16 yaşındaydı. Ordunun gözde subaylarından Hasan Enver'le (altta, solda) evlendirildi.
Hasan Enver 1856'da doğdu. 1875'de Mekteb-i Sultani'yi yani Galatasaray Lisesi'ni bitirdi, mühendislik tahsili için Fransa'ya gönderildi. 1876'da babası Mustafa Celâleddin Paşa'nın şehit olması üzerine İstanbul'a dönerek tahsilini tamamladı ve subay oldu. Yıldız Sarayı'nda askerî danışman, Avusturya ve İspanya'da ateşe olarak görev yaptı. Türk-Yunan Savaşı'na katıldı. Teselya'da Volos'taki Osmanlı kuvvetinin komutanlığına getirildi. 1898'de Küba'nın İspanya'ya karşı bağımsızlık savaşında gözlemci olarak bulundu. Bu arada, Küba'nın Ankara Büyükelçisi Ernesto Gomez Abascal'ın Hasan Enver Paşa'nın bu ziyaretinden esinlenen "Havana'da Türk Tutkusu" adlı bir romanının (Everest Yayınları, 2009) olduğunu da belirtelim..

    

1901'de Çin'de başlayan Boer ayaklanması sırasında Almanya büyükelçisinin öldürülmesi üzerine Avrupa devletleri Çin'e asker göndermeye karar verdiler. Almanya İmparatoru Kayzer Wilhelm, Sultan Abdülhamid'den de asker göndermesini istedi. Zamanın şeyhülislamı Cemalettin Efendi'nin (Çin'de yaşayan Müslüman  halk da olduğu için) buraya asker gönderilmesine karşı çıkması üzerine sadece bir nasihat heyetinin gönderilmesine karar verildi ve başkanlığına Hasan Enver Paşa getirildi..
Hasan Enver Paşa, Çin dönüşü yine padişahın maiyetinde çalıştı. Emekli olduktan sonra 1918'de, kendi adıyla, Fransızca eğitim veren bir okul açtı. Bu okul 1921'de Erenköy İstasyonu'nun yanındaki Zühtü Paşa Köşkü'ne taşındı. 1929'da Hasan Enver Paşa'nın ölümünden sonra Şişli'de bir kurs halinde bir süre daha devam etti..
Hasan Enver Paşa ve Leyla Hanım'ın önce dört çocukları oldu: Nâzım Hikmet'in tek çocuğunun annesi olan Münevver Andaç'ın babası Mustafa Celaleddin (1880-1919), Çanakkale şehidi Mehmet Ali (1892-1915) (altta), şair Oktay Rıfat'ın annesi Münevver (aşağıda ortada) (1885-1942) ve Nâzım Hikmet'in annesi Celile (aşağıda, en altta)(1879-1957)..  

  





HALUK ORAL'IN, "NÂZIM HİKMET'İN YOLCULUĞU" (TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI, 2019) ADLI KİTABINDAN ALINTIDIR..