Sayfalar

559 ) TANZİMAT'A DOĞRU...

       

Osmanlı Devleti'nin eski düzeni olan Mutlakıyet, Mutlak iradeyi kullanabilecek, güçlü kararlı, saygı ve korku yaratan, her bakımdan mükemmel kişiliğe sahip hükümdarlar gerektiriyordu. Osman, Orhan, I. ve IV. Murad'lar, Fatih, Yavuz, Kanuni ve sair, Mutlakıyet rejiminin gerektirdiği güçlü hükümdarlardı. Buna karşılık III. Ahmed, III. Selim, II. Osman gibi, Mutlakıyet rejiminin gereklerini yapmaya çalışan fakat kişilik bakımından rejimin gerektirdiği güce ve iktidara sahip bulunmayan padişahlar, girişimlerini başarılı bir sonuca ulaştıramıyorlardı. Bunun neticesinde de Mutlakıyet rejiminin bir baskı rejimi olduğunu düşünen ekonomik odaklar etkili oldukları askeri güçleri harekete geçirerek Mutlak irade kurmaya çalışan padişahları, yönetim çarklarının dışına itiyorlardı. 
Sultan Abdülmecid, kişilik bakımından zaten Mutlakıyet rejimine uygun bir padişah değildi. Zayıf, sağlıksız, gösterişsiz, ince bir fizik ve karakter yapısına sahipti. Osmanlı eski düzeninin kendisine tanıdığı mutlak hak ve yetkileri kullanmak bir yana, bu yasal gücün altında adeta ezilecek kadar güçsüz ve silik kalıyordu..
İnkılapçı olduğu ısrarla ileri sürülen Sultan II. Mahmud aslında, Mutlakıyetçi bir padişahtı. Bu nedenle Mutlakıyet rejimini güçlendiren bir dizi adım atmış, Meşruti Monarşi kurulması amacıyla yapılan telkinleri ya savsaklamış, ya da elinin tersi ile bir kenara itmişti. Bu telkinlerde bulunanların başında ise önce Londra Büyükelçisi, sonra da Hariciye Nazırı yaptığı Mustafa Reşit Paşa geliyordu. 



Mustafa Reşit Paşa tam bir İngiliz Liberali idi. Korumacılığa ve toplumculuğa tamamen karşıydı. Bunun bir ürünü olarak (Fransa'ya karşı Osmanlıları destekledikleri gerekçesiyle) İngiltere ile son derece önemli bir anlaşma imzalamıştı. 17 Ağustos 1838'de yapılan Baltalimanı Anlaşması uyarınca, bütün ülkede Yeddivahit (1826'dan itibaren hem ham maddenin dışarı çıkışını engellemek hem de işsiz esnafı korumak amacıyla uygulanan tekel politikası) usulü kalkıyor, ticaret tamamıyla serbest bırakılıyor, İngiltere geniş ayrıcalıklar kazanıyordu..
Mustafa Reşit Paşa dünyanın merkezi olarak İngiltere'yi görüyor, İngiltere'nin tüm siyasal oluşumlarda rol oynadığını düşünüyor, bu nedenle de İngiltere ile her konuda mutabakat içinde bulunulması gerektiğine inanıyordu. Bu amaç ancak Osmanlı Devleti'nde de köklü bir "düzen değişikliği" yapılıp, idari yapıyı Meşruti Monarşiye, toplumsal yapıyı bireyciliğe oturtarak gerçekleşebilirdi. Meşruti Monarşinin dayanağını ise üstün kitap olarak Anayasa'nın Padişah'a kabul ettirilmesi oluşturacaktı. Anayasa'nın üstün kitap olarak kabul edilmesinden sonra, anayasal kurumlar tesis edilecekti. Bu anayasal kurumların başında da Meclis-i Mebusan gelecekti. Böylece dinsel/siyasal tekeli elinde bulunduran padişahın mutlak iradesi çatlayacak, yasama, yürütme ve icra, kademeli olarak padişahın tekelinden çıkacaktı. Siyasal yaptırım gücünden yoksun kalan padişah sadece dinsel lider, yani Halife konumunda kalacaktı..
Nitekim Mustafa Reşit Paşa, II. Mahmud zamanında ziraat, ticaret ve sanayi gibi konularda gelişme kaydetmek amacıyla ilk kez bir Meclis kuruyordu. Kararlar bu Mecliste alınıyor ve Mustafa Reşit Paşa tarafından Padişah'a sunuluyordu. 
Mustafa Reşit Paşa'nın planlarından rahatsız olan Sultan II. Mahmud, kendisini İstanbul'dan uzaklaştırmak amacıyla, ikinci kez, 1838 yılının Ağustos ayında Londra Büyükelçiliğine atanıyordu. Bununla birlikte Hariciye Nazırlığı da Paşa'nın uhdesinde kalıyordu..
Bu aşamada Avrupa'da hala dinsel/siyasal iktidarı (tekeli) elinde bulunduran ender hükümdarlardan biri de Osmanlı Padişahı idi. Padişahın bu durumundan ise en çok Londra ve Paris rahatsızlık duyuyordu. Zira İngiltere ve Fransa geniş çapta kuvvetler ayrımına dayalı Liberal sistemi benimsemiş durumdaydı. Bu nedenle de Osmanlı İmparatorluğu'nun bir an önce Mutlakıyet rejiminden Meşrutiyet Monarşiye geçmesini istiyor, ellerindeki siyasal kozları kullanarak İstanbul'a karşı baskı kuruyorlardı. Bu da, bir anlamda, Mustafa Reşit Paşa aracılığıyla gerçekleştiriliyordu. Osmanlı'nın Mutlakıyet rejimini muhafaza etmesi, Osmanlı sermaye odaklarıyla, Viyana, Paris, Londra, Amsterdam, New York, Washington gibi uluslararası sermaye odaklarının birleşmelerini engelliyordu. 
İşte tam da bu aşamada, Sultan II. Mahmud ölüyor ve yerine Sultan Abdülmecid geçiyordu...
Mustafa Reşit Paşa Abdülmecid'in cülusunu kutlamak üzere İstanbul'a geliyor ve durumun gereği olarak başkentte kalıyordu. Böylece, Sadrazam Hüsrev Paşa'nın altında, Hariciye Nazırı olarak göreve devam ediyor, fakat Padişah'tan da özel bir ilgi ve teveccüh görüyordu. Bunun nedeni ise İstanbul'daki sermaye çevrelerinin Mustafa Reşit Paşa'ya özel bir önem vermesi ve Paşa'yı desteklemesiydi. Ancak bu durum diğer devlet adamlarının Paşa'yı kıskanmalarına ve aleyhine çalışmalarına neden oluyordu. Buna rağmen Mustafa Reşit Paşa, Ali Bey ve Sadık Rıfat Bey gibiyakın adamlarının da desteğini alarak Osmanlı'ya yeni bir düzen kurulması ile ilgili fikirlerini Sultan Abdülmecid'e aktarıyor, onu etkilemeye çalışıyordu. Genç Padişah ise, II. Mahmud'un aksine, Mustafa Reşit Paşa'ya karşı Mutlak iradesini korumakta kararlı davranamıyor, giderek Meşrutiyetçi fikirleri benimsemeye başlıyordu..
Mustafa Reşit Paşa'nın İstanbul'a gelişinden sonra geçen dört aylık süre, bir hazırlık niteliği taşıyordu. Nitekim Abdülmecid sonunda, önerilen ıslahat ile ilgili esasları içeren bir ferman yayınlıyor ve bu ferman Mustafa Reşit Paşa tarafından 3 Kasım 1839 günü Gülhane'de okunarak ilan ediliyordu..
Gülhane Hattı Hümayunu aslında İnsan Hakları Beyannamesi'nin adeta bir özü, daha doğrusu eksik bir özeti niteliğini taşıyordu.  Böylece Osmanlı İmparatorluğu'nda Sultan/Halife'nin "kayıtsız şartsız" Mutlak iradesi sona eriyor, bir dönem için "kayıtlı şartlı" iradesi başlıyordu. 
Gülhane Hattı Hümayunu'nun okunmasından 1876 Anayasası'nın yayınlanmasına ve Meclis-i Mebusan'ın açılmasına kadar devam edecek süreç Mutlakıyetten, Meşruti Monarşiye geçiş niteliği taşıyan bir süreç olacak ve bu sürece Tanzimat denecekti... 




   
MURAT ÇULCU'nun "Marjinal Tarih Tezleri" adlı kitabından alıntıdır..

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK