20 Nisan 1924 tarihinde Cumhuriyetin anayasası kabul edildi. Bu anayasada yeni partilerin kurulmasını engelleyen bir madde bulunmuyordu. Nitekim aynı yıl içinde, 17 Kasım 1924 tarihinde Terakkiperver Fırka adlı bir siyasi parti kuruldu. Başkanlığını Kazım Karabekir'in yaptığı bu fırkanın yöneticileri arasında Rauf Orbay, Adnan Adıvar ve Ali Fuat Cebesoy (üstte) gibi tanınmış isimler yer almaktaydı..
Lozan Antlaşması'nın imzalanmasının üzerinden daha bir yıl bile geçmemişti. Türkiye'nin Lozan'da kendini egemen, eşit, bağımsız bir ülke olarak kabul ettirmesini bütün ülkeler içine sindirebilmiş değildi. Üstelik Lozan'da Musul meselesi ve dolayısıyla Türk-Irak sınırının nereden geçirileceği karara bağlanmış değildi. Meseleye Türkiye ile İngiltere arasında bir çözüm bulunması kararlaştırılmıştı. İngiltere ikili müzakerelerde makul ve dengeli bir çözme yanaşmadı, hatta Hakkâri'yi bile Türkiye'den koparmayı isteyen aşırı taleplerde bulundu. Türkiye'ye çözüm yolu olarak Lahey'deki Adalet Divanı gösterildi. O zaman uluslararası hukukun bağımsız karar verebileceğine inanıldı ve bu öneri hemen kabul edildi. Ancak kısa zamanda oradan adil bir karar çıkmayacağı anlaşıldı..
İşte tam bu sırada, 13 Şubat 1925'de Şeyh Said İsyanı patlak verdi. Bu isyanın çıkarılmasında Musul meselesini kendi istediği doğrultuda çözmeye çalışan İngiltere'nin parmağı olmuş mudur ? İngiliz arşivlerindeki belgeler bunu doğruluyor. Herhalde şu kısa zamanda anlaşılmıştır ki, Türkiye'nin Lozan'daki kazanımlarını huzur içinde hayata geçirmesine engel olunmaya çalışılacak ve ülkenin hızla demokrasiye ve refaha kavuşturulması için çalışanlara rahat ve huzur verilmeyecekti. Bunun ilk adımı Şeyh Said İsyanı olmuştu..
Şimdi cumhuriyet bir sınavla karşı karşıya bulunuyordu : Ya Cumhuriyet devrimi sonuna kadar korunacak ya da temel hedeflerden biri olan demokrasiyi koruma uğruna, Cumhuriyetin temellerinin sarsılmasına razı olunacaktı. Atatürk ve arkadaşları birinci yolu seçti. Cumhuriyet korunacaktı !.. Şeyh Said İsyanı bir işaret fişeğiydi ; devrimi tahrip etmek isteyenlerle kararlılıkla mücadele edilecekti..
İşte bu isyanın doğurduğu koşullarda sıkıyönetim ilan edildi. 4 Mart 1925 tarihinde de Takrir-i Sükun (Huzurun Sağlanması) Yasası kabul edildi. Bazı milletvekillerinin basını suçlamasına karşılık Ahmet Emin Yalman tepki gösterdi ve "Memlekette her yapılanı doğru, her yazılanı yanlış göstermek hatadır" dedi. Tevhid-i Efkar, Sebilürreşat, Aydınlık, Resimli Ay ve Vatan gazeteleri kapatıldı ve bazı gazeteciler tutuklandı. Ancak yargılama gene kısa zamanda sonuçlandı. Mahkeme, gazetecilerin devlet otoritesini sarsmaya çalışmak suçunu işlemediklerine karar verdi..
Daha sonra basın mensuplarına yönelik tutuklamalar devam etti. Çeşitli vesilelerle gözaltına alınan gazetecilerin yaptıkları savunmalar gerçek bir demokrasi mücadelesine dönüştü. Hüseyin Cahit Yalçın mahkemede "Hür dünyada fikir mesleğine ceza yoktur," diyordu. Gene de bazı gazetecilere hapis cezaları verildi. Zekeriya Sertel'le Cevat Şakir'e (Halikarnas Balıkçısı) üçer yıl sürgün cezası verildi. Başka davalarda Şevket Süreyya Aydemir, Hikmet Kıvılcımlı, Sadrettin Celal gibi aydınlara on yıl, yurtdışında bulunan Şefik Hüsnü Değmer, Nazım Hikmet ile Hasan Ali Ediz'e on beş yıl hapis cezası verildi.
Bu arada, 5 Haziran 1925'de, Atatürk'ün daha sonra Nutuk'ta "cumhuriyet düşmanlığı, saltanatçılık, halifecilik, İngiliz yandaşlığı, isyan kışkırtıcılığı ve vatan hainliği" ile suçladığı, Cumhuriyet tarihinin İLK muhalif partisi olan Terakkiperver Fırka da kapatıldı..
1926'da İzmir'de Atatürk'e suikast girişiminin ortaya çıkarılmasından sonra yeni bir yargı dalgası başladı ve girişimin sorumluları yargılanarak cezalandırıldılar..
Sıkıyönetim 2,5 yıl sonra, 1927'de kaldırıldı. Takrir-i Sükun Kanunu da beş yıl yürürlükte kaldıktan sonra sona erdirildi. Şeyh Said İsyanı sonrası devlet gerçi gücünü göstermişti ama bunun bedelini ödeyenler çok olmuştu. Onların arasında gazeteciler de vardı..
Şimdi ülkedeki havayı yumuşatıp demokrasi yolunda adımlar atmanın zamanı gelmişti. Ceza Yasası'nda yapılan değişiklikler sonunda cezalandırılan gazetecilerin bir bölümü serbest bırakıldı. Örneğin Hüseyin Cahit Yalçın üç yıllığına sürgün olarak gittiği Çorum'dan on sekiz ay sonra İstanbul'a döndü. 1929 yılından itibaren "Yarın" ve "Son Posta" gazeteleri muhalif yayın yapmaya başladılar..
Şeyh Said İsyanı'ndan ve İstiklal Mahkemeleri'nin kurulmasından sonra ülkede sıkıntılı bir hava vardı. O ortamda güvenlik önlemleri alınması doğaldı ama bazı devlet görevlileri ölçüyü biraz kaçırmamışlar mıydı ?..
İşte o ortamda "Son Posta" gazetesinde Zekeriya Sertel imzasıyla yayımlanan ve bu sıkıntılı havayı yansıtan başyazı "Boğuluyoruz ! Biraz hava istiyoruz !" başlığı ile çıktı.. Bu yazı ülkedeki aydınlar arasında büyük yankı yaptı. Türkiye'nin artık demokrasi yolunda adımlar atmasının zamanı gelmişti..
Atatürk de demokrasi yolunda ilerleyebilmek için bir muhalefet partisine ihtiyaç olduğunu görüyordu. 1930 yılı Temmuz ayında, Yalova'da, izinli olarak Türkiye'de bulunan Paris Büyükelçisi Fethi Okyar'ı bir parti kurması yönünde teşvik etti (altta). Hatta kız kardeşi Makbule Hanım'ın bile partiye gireceğine söz verdi.. Parti genel sekreteri Nuri Conker olacaktı.. Ahmet Ağaoğlu da kurucu üyeler arasındaydı..
"Serbest Fırka", 12 Ağustos 1930 tarihinde resmen kuruldu.. Siyaset, Cumhuriyet Halk Fırkası ile Serbest Fırka arasındaki dengeye dayalı olarak yürütülecekti. "Yarın" ve "Son Posta" gazetelerinin yanı sıra "Yeni Asır", "Halkın Sesi" ve "Cumhuriyet" gazeteleri muhalefeti destekleyen yayınlar yapmaya başladılar..
Aynı yılın Eylül ayı başlarında, İzmir'de düzenlenen Serbest Fırka mitinginde (altta) olaylar çıktı, 14 yaşında bir çocuk hayatını kaybetti.. Halkın yeni parti lehine sergilediği abartılı hezeyan dikkat çektiği kadar, hayret de uyandırdı..
Parti mitinglerinde istenmeyen olaylar çıkıp ölenler de olunca, Fethi Okyar, 17 Kasım 1930'da partisini kapatmak zorunda kaldı..
(ONUR ÖYMEN'in "Bir Propaganda Silahı Olarak Basın" adlı kitabından derledim)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder