Fransa'da "Katharizm", İtalya'da "Patarinizm", Balkanlar ve Makedonya'da "Bogomilizm" diye tanınan, iyi ile kötünün karşıt güçlerine dayanan bu din ; 10. ile 15. yüzyıllar arasında Batı Anadolu'dan İngiltere'ye kadar yayılır ve evrensel bir mesajın taşıyıcısıdır. Temeli Manes'in (Mani) düalist din temeline dayalı olsa da, özgünlüğü, kaynağının sadece İran'dan çıkmış olmadığını gösterir. Bu dinde, eski uygarlıklarda yer alan sihirbaz felsefeleri bulunmaktadır..
Manikeizm ile Bogomilizm arasındaki devamlılık, Bizans İmparatorluğu dönemindeki Manes mezhebi üyeleri (Pavlusçular) sayesindedir. Manes mezhebi üyeleri, Manikeizmin ana dallarını şekillendiren doğulu düalist bir tarikat oluşturuyorlardı. 3. yüzyılda Samsatlı Paul tarafından kurulmuş olan bu tarikat 8. yüzyılda yeniden düzenlenmiştir. Öğretileri Manikeizminkine benzerdir : Resmî kiliseye muhalif olmak, üç kutsamayı reddetmek, tapınaklara ve imgelere, özellikle de haça tapmaya karşı çıkmak. Bu mezhebin üyeleri Ahdiatik'i reddedip İsa'nın öğretisini kabul ederler ; bu dinde düalizm her türlü sihirbazlık felsefesiyle iç içedir, bir bütündür ve böylelikle yumuşatılmıştır. Hep kötü olarak yargılanan yaradılış, karanlık bir tanrının yapıtıdır ve iyi tanrının katılımına kapılarını kapatmıştır..
Manes mezhebi üyelerinin bir bölümü Ermeni olup Anadolu'da imparatorluğun doğu sınırlarında yaşarlar ve dinlerini uzlaşmaz bir biçimde savunurlardı ; Ermeniler, Bizans devletine ciddi zorluklar çıkaran savaşçı bir halktı. Bizans devletinin bu durumda başvurduğu en etkili yol, halkları oturdukları bu bölgeden başka bir bölgeye aktarmaktı : Örneğin Slavları Anadolu'ya ve Ermenileri Balkanlar'a.. Aynı şey Manes mezhebi üyelerinin başına gelir. Bunlar 8. yüzyılda V. Konstantin Kapronim tarafından Doğu Trakya sınırından, daha sonra 10. yüzyılda Ermeni asıllı önce general, 969 ila 976 yılları arasında imparator olan Jean Tzimiscés (altta) tarafından sürülürler. Balkanlar'daki Philippopolis, bugün Bulgaristan'daki Plovdiv (Filibe) kenti (altta sağda, 1885 yılında) Manes mezhebi üyelerinin yeni yerleşim merkezi olur..
Tzimiscés, kentin yakınlarına doğulu bir koloni kurmakla, doğu sınırlarındaki bu baş edilmesi zor tarikatı kalesinden ve kentinden uzaklaştırmış, aynı zamanda bu yeni bölgenin, kuzeyden gelen İskitler'in saldırılarına karşı iyi bir tampon bölge olmasını sağlamıştı.
Bogomil papazlarının çabaları sayesinde Manikeizm 5. yüzyılda Bulgaristan'da yayılmış ve yeniden canlanmıştır..
Bogomilizmin ortaya çıktığı ilk bölge ya Alaşehir ya da Filibe'dir. Bulgaristan'dan Anadolu'ya mı, yoksa Alaşehir'den Filibe'ye mi yayıldığı tam olarak bilinmemektedir. Tarihi verilerde, Bogomil papazlarının bu yeni inancı Balkanlar'da 950'den sonra yaydığı belirtilmektedir. Yunanca "Theophil", Latince "Amadeus", yani "Tanrı dostu" anlamına gelen "Bogomil" adı ; bu yeni inançtan ilk söz eden papazın adı mıydı, yoksa "Tanrı'nın Dostları Kilisesi"nin liderine verilen takma ad mıydı, tam olarak bilemiyoruz..
Ekonomik ve toplumsal koşullar Bulgaristan'da Bogomil öğretisinin yayılmasına elverişliydi. Çoğunlukla asiller ve yüksek din adamları tarafından sömürülen çiftçi sınıfı, lükse ve kendilerini yöneten üst tabakaların ahlaksızlıklarına ve ayrıcalıklarına başkaldırıyordu. Bogomil dinine girenler kısa sürede, inançlarının temel ilkelerini unutur ve inananlar arasında iki grup oluşur : Bir tarafta kuramcılar, öbür tarafta genelde dinlerine sadık olmayan müritler..
Bogomil müritleri zalim gördükleri kişileri "İyi"den ayırmak için çekinmeden öldürüyorlardı. Geçici iktidar tarafından desteklenen kilise ise, sapkın olduğunu düşündüğü kişileri öldürtüyordu. Bogomiller beş yüzyıl boyunca varlıklarını sürdürmüşlerdir. 8. yüzyılda kısa bir bağımsızlık döneminden sonra, Bulgar halkı Bizans saltanatı altına girer ve bu durum Bogomillerin yararına olur. Bogomiller dönem dönem kiliseye ve yabancı hâkimiyetlerine başkaldırırlar.
Bogomil dini Bulgaristan'dan Batı Makedonya'ya, Mora Yarımadası'na, Peloponez'e, Athos Dağları'na, Dalmaçya'ya, Bosna'ya (altta), Hersek'e ve (o dönemde Yunan olan) Ege bölgesine yayılır ; Konstantinopolis'e, Rusya'ya, İtalya'dan geçerek Batı Avrupa'ya kadar sızar. Batı Avrupa'da bu doğulu düalist din değişik adlarla anılır : İtalya'da "Patarin", Almanya'da "Kathari", Fransa'da "Poblikan" ya da "Albigeois" vs.
7. yüzyılda Bosna hükümdarı Kulin (Voyvoda) Bogomilizmi resmî din ilan eder. Papa tarafından başlatılan ve Macaristan kralı tarafından yönetilen Haçlı Seferleri bile, Katolik Kilisesi tarafından dışlanmış bu yeni dini söndürmeye yetmemiştir. Bosna'da Bogomillere "Gazari" adı verilmiştir. Balkanlar'da ve Dalmaçya'da Bogomil dini, 1481'de Türklerin gelişinden sonra tamamen yok olur. Katharların daha önceden bölge halklarının Hristiyanlık inançlarını sarsmış olması (bir bakıma), Osmanlıların yeni bir bölgede yeni bir din olan İslam'ı fazla zorlanmadan yaydıklarını açıklar. Bosna'da kentlilerin ve ova halkının Bogomil dinin genel olarak kabul ettikleri ve sonra da İslam'a döndükleri söylenir. Oysa dağda yaşayanlar Hristiyan dinine bağlı kalırlar. Bunlar, bugün Bosna'daki Sırplardır.
Şeyh Bedreddin sığınmak için Deliorman'a geldiğinde, bu mezheplerin öğretisi kolektif bellekte yerini almıştı bile : Bütün bunlar, Müslüman ülkelerde durdukları temel dogmalardaki kara deliğin boyutunu göstermektedir..
Şeyh Bedreddin mezhebi ise ; adına ister Bogomilizm, ister Katharizm densin ; özel mülkiyete karşı çıkan, cennet ve cehenneme inanmayan, çalışmayana ekmek vermeyen ve köleliği alaşağı eden, yerleşik düzenlere aykırı bu öğretinin sonuncu halkasıdır ; evrimidir. Bedreddin, Kathar ya da Bogomil öğretilerinin Manikeizm ve Hristiyanlık yorumlarından kaynaklanan safça yanlarını atıp, ekonomi ve özgürlük eşitliğine dayalı temelinden yola çıkarak, öğretiye kendi geliştirdiği bir yorum getirmiş ; dinsel bir biçim vermiştir..
İnsanların kardeşliği ve payların eşitliği üzerine yazılmış bir senfoninin, Batı Avrupa'da Hristiyan kökenli bir orkestra şefinin ; Doğu Avrupa'da ise Müslümanlıktan gelen bir maestronun yönetiminde icrasıdır bu.. Yorumlar değişik, ama partisyon aynıdır. Aynı hoşgörüsüzlük ve tutuculuk duvarına çarpıp parçalanmışlardır..
MİNE G. KIRIKKANAT'IN "GÜLÜN ÖTEKİ ADI, Kathar Şövalyelerinden Şeyh Bedreddin Yiğitlerine" adlı kitabından derlenmiş bir yazıdır..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder