1930 yılında Küçük Moda'da, deniz hamamlarının üstündeki, geniş bir koruluğu andıran ve içinde zamanın tapu kayıtlarına "saray" olarak geçen büyük bir malikâne bulunan bahçede bir yangın çıkmış, tutuşan ağaçlardan yükselen alevler yapıya da sıçramıştı... Yangın sırasında çevreye korku salan patlamalar duyulmuş, kulaklara gelen mermi sesleri insanlarda korkunç bir savaşı çağrıştırmıştı. Yangın, saray yavrusu yapı yanıp, çirkin bir iskelete dönüştükten sonra sönmüş, patlamaların nedeninin malikânenin av meraklısı sahiplerinin, Lorando'ların fişek stokları olduğu anlaşılmıştı..
Bu malikânenin ilk sahibi olan Jean Lorando'nun ilginç bir geçmişi vardı. Kendisi Sultan Abdülaziz ve II. Abdülhamid döneminin en ünlü sarraflarından biriydi. O da Moda burnunda oturan akrabası Bernard Tubini gibi Syra Adası'ndan göçmüş İtalyan asıllı ve Fransız uyruklu bir Levantendi. Sultan Abdülaziz 1873 yılında Jean Lorando ve Bernard Tubini'den borç almış, ama zamanında ödenemediği için aldığı borç, faiziyle birlikte 750 bin altına yükselmişti. Ortaklar paralarını alamayınca, Osmanlı Devleti'ni ticaret mahkemesine vermişler, lehlerine çıkan kararla da Fransa hükûmetine başvurarak yardım istemişlerdi. Bunun üzerine olayı diplomatik bir skandala dönüştürmek isteyen İstanbul'daki Fransa Büyükelçisi Mösyö Constanz, yerine bir maslahatgüzar bile bırakmadan ülkesine dönmüştü. Olay giderek siyasal bir soruna dönüşmüş, Fransa hükûmeti Babıâli ile tüm ilişkilerini dondurarak, donanmasını o sıralar Osmanlı egemenliğinde bulunan Midilli Adası önlerine yollamıştı (altta). Babıâli'nin 25 Ekim 1901 günü, her geçen gün üzerine biraz daha faiz binen bu borcu ödemeyi kabul ettiğini bildirmesine karşın Fransa bu kez başka istekler ileri sürmüştü. Bunların arasında Osmanlı topraklarında Fransa'nın koruması altında bulunan dinsel ve kültürel kuruluşların tanınmasından, yapılarının onarımlarına izin verilmesine, Keldanî Katolik Patriği için Papa tarafından da kabul edilecek bir ferman çıkarılmasına kadar birçok ayrıntı vardı. Babıâli bu istekleri geri çevirince 2 Ekim 1905 günü Midilli Adası'nın gümrük ve posta telgraf yapıları Fransızlar tarafından ele geçirilmiş, fakat sonunda Almanya araya girince bu girişime son verilmişti..
Moda'da, Cem Sokağı'nda bulunan Asonsiyon Kilisesi'nin arsasının da bir bölümü Lorando Ailesi tarafından hibe edilmişti. Eski tapu kayıtlarında şimdiki Şair Nefi Sokağı'nın adı "Lorando Sokağı" olarak geçiyordu. Yanında da "Lorando Çıkmazı" vardı. Jean Lorando'nun kızı Boğaz'da görkemli bir yalısı olan (altta) Polonya soylularından Kont Ostrorog ile evlenince aile genişlemişti. Yıllar sonra aileye Avusturya kral soyundan Kontes Fürstenberg de katılmıştı. Eski kuşak Modalılar kontesin kızı Maria Pia'yı yakından tanırlardı... Çok iyi bir eğitim almış, debdebe ve saltanat içinde büyümüş olan Maria Pia'ya annesinden çok geniş bir arazi ile Küçük Moda'daki o büyük malikâne kalmıştı. Maria Pia, on iki çocuk yapmak istemiş, ancak "altı"da durmuştu.. Malikâne yandığı zaman yine Avusturyalı olan eşi Baron Heinrich Frankenstein'la orada oturuyordu. Yangından sonra yapı ancak içinde zar zor yaşanabilecek kadar onarılabilmişti. Geçim darlığı çeken karı koca, bahçelerinde inekler, kazlar, tavuklar beslemeye başlayınca çevrede alay konusu olmuşlardı. Avusturya kraliyet ailesinden bir soylunun bahçesinde kaz gütmesi alışılmış bir şey değildi !..
Malikâne arazisi Marie Pia'nın üzerine kayıtlı olmadığından birtakım açıkgözler tarafından sahipleniliyor, parça parça satılıyordu. Sıra bahçenin demir parmaklıklarına geldiğinde Fürstenberg'ler de artık derin bir yoksulluğa düşmüşlerdi. Buna rağmen yaşamlarından yakınmıyorlar, evlerine yabancı bir konuk geldiğinde, Şair Nefi Sokağı'ndaki mahalle bekçisini çağırıp, üzerine nereden sağladıkları bilinmeyen sırmalı bir ceket giydirip, adamcağızı evin "hizmetkârı" olarak tanıtıyorlardı. Kendileriyle aynı soydan gelen Yunan Kraliçesi Frederika'yı (altta) evlerinde ağırladıkları günde de çay servisini o özel üniformalı mahalle bekçisi yapmıştı. Yunan Kraliçesi, yaşamının en çelişkili anlarını herhalde soyluluğun, yoksulluğun, yoksunluğun birbirine karıştığı, kendisini çorapsız ayaklarıyla karşılayan akrabası Marie Pia'nın malikânesinin yangından arta kalmış yıkıntıları arasında geçirdiği o saatlerde geçirmiş olmalıydı.. Yoksulluk bir gün Marie Pia'nın çocuklarının canına tak edince, bahçede ne kadar keçi varsa, götürüp Bağlarbaşı pazarında satmışlardı. Ama parayı ceplerine koyup, biraz olsun rahatlayacakları yerde bir eşek satın almışlar, Moda'ya bir eşek üzerinde dönmüşlerdi..
Avusturya uyruğunda olan aile II. Dünya Savaşı sırasında bir süre Çorum'a, toplama kampına gönderilince eşek de başıboş kalmış, semt sakinlerinin maskotu olarak sokak aralarında dolaşmaya başlamıştı. Savaştan sonra aile yeniden Moda'ya, evlerine dönmüştü. Marie Pia bir süre sonra Yakacık yolunda bir trafik kazasında can vermiş, malları çocuklarına ve Virgine Bodui adında Fransız uyruklu bir akrabasına kalmıştı. Ama bu arada ortaya yetmiş vâris daha çıkınca, miras davaları yıllarca sürmüştü. Sonunda Marie Pia'nın erkek kardeşi Avusturya'dan gelerek çocukları Viyana'ya götürmüştü. Marie Pia'nın bu arada yeni bir evlilik yapan dul eşi Baron Frankestein ise 1982 yılında ölmüştü..
Yakın dönem Moda'sının ilk sakinlerinden olan Lorando ve Fürstenberg'lerden geriye tek bir yıkık duvardan başka bir şey kalmadı (altta). Aradan geçen yıllar içinde Lorando'lar da, Fürstenberg'ler de, Frankestein'lar da unutuldu.. O görkemli malikânenin geniş bahçesi zamanla bir çayıra dönüştü. Günlerden bir gün Moda İskelesi'nin çımacılarından Mustafa Efendi bu çayırın ortasında kendisine bir kulübe yapıp içine yerleşince, burası "Mustafa'nın Çayırı" olarak anılmaya başlandı...
ADNAN ÖZYALÇINER'İN HAZIRLADIĞI, "BENİM İSTANBUL'UM, 15 YAZAR, 1 ÇİZER" ADLI KİTAPTA ; DENİZ KAVUKÇUOĞLU'NUN "ÇOCUKLUĞUMUN MODA'SI" ADLI YAZISINDAN ALINMIŞTIR.. (SAYFA 55-56-57)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder