992) DOĞUDAKİ DEVLET !..

Osmanlı Devleti "Anadolu" sözcüğünü bugünkü Anadolu'nun orta ve batı bölgeleri için kullandı.
-Doğu Anadolu'ya; "Erzurum Yaylası" dedi.
-Güneydoğu Anadolu ise; "Cezire-i Ulya" yani "Yukarı Cezire"ydi. Buraya "Diyarbakır Yaylası" da dediği oldu.
-Kurtuluş Savaşı ile birlikte ülke bütünlüğünü vurgulamak için, 10 Temmuz 1919'da "Şarki Anadolu Müdafa-i Hukuk Cemiyeti" kuruldu. Yani, doğu bölgeleri de Anadolu kapsamına alındı. Ardından; 11 Eylül 1919'da kurulan, "Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti"yle birlikte misak-ı milli sınırı Musul'a kadar uzandı..
Cumhuriyet Türkiyesi'nin karşılaştığı en büyük sorunlardan biri "Vilayat-ı Şarkiye" diye tanımlanan ulaşılması zor bu bölgeleri devletle bütünleştirmekti.. Buralar Osmanlı döneminde görece "özerk" sayılabilecek bir konumdaydı; Osmanlı'nın buralardan beklentisi oldukça sınırlıydı; bu coğrafya sükûn içinde kaldığı sürece hiç meselesi yoktu.
Bölgede devlet yoktu..
Cumhuriyet, bölgenin beşeri yapısının Türkiye'nin diğer bölgelerinden farklı olmasını istemiyordu. "Dersimli"yi eşit yurttaş yapmak istiyordu. Bu nedenle; yol yapmak, elektrik götürmek, okul açmak ve mülkiyet-üretim ilişkisini kökten değiştirmek istiyordu.

    

1930'larda Doğu ve Güneydoğu Avrupa'da gerçekleştirilen toprak reformlarını incelemesi için tarihçi Prof. Dr. Ömer Lütfi Barkan (üstte) görevlendirildi. Ayrıca, Maliye Müfettişi Hamdi Bey ile Elazığ Valisi Ali Cemal Bey'in raporlarına bakılarak "Şark Islahat Planı" hazırlandı..
Ardından; Abdülhalik Renda, Cemil Uybadin, İbrahim Tali Öngören, Fevzi Çakmak, Avni Doğan ve Halis Paşa'ya raporlar yazdırıldı. Toplumsal mühendislik bağlamında büyük önem taşıyan bu raporları hazırlayanlardan biri de Tunceli milletvekili Necmettin Sahir Sılan'dı (altta). Toplam dokuz rapor yazdı.. Sılan'ın raporunda Nazımiye Azgılar köyünden Hasan Arslan şöyle diyordu : "Biz, aç ve çıplağız. Millet, bu sene ot yedi, hepsi hasta yatıyor."
Rapora göre, Hozat/Zımbık köyünden Cennet Kadın açlık yüzünden belindeki kuşakla kendini ceviz ağacına asmıştı!..


   

Bugün romantik sözlerle idealleştirilen "Dersim"de, halk açtı; darı ekmeği, ayran çorbası ya da çökelek bulan şanslıydı. Ceviz içi, dut kurusu ve pestille karnını doyuruyordu. Bulguru ancak zenginler yiyordu.. Halkın toprağı, hayvanı yoktu.. Elektrik yoktu, içme suyu yoktu.. Köyler ve kasabalar bakımsızdı.
Sağlık koşulları elverişsizdi. Doktor yoktu. Salgın hastalık toplu ölümlere neden oluyordu. Bir tek seyyar doktor "Gezici Sağlık Otomobili"yle hastalara yetişmeye çalışıyordu. İnsanlar nüfus kütüğüne bile kayıt ettirilmemişti..
Kız kaçırma olaylarında büyük artış vardı. Genç kızlar arasında intihar yaygındı.. 
Okul yok gibiydi. Okuryazar oranı %2.8 idi.. Çocuklar 12 yaşına kadar çıplak dolaşıyordu..
Ulaşım olanakları yetersizdi. Nakil işleri at, katır ve eşeklerle temin ediliyordu.. İnsanlar toprak damlarda yaşıyordu. Kilim, yorgan ve temiz bir yatak sadece varlıklı evlerde vardı..
Bayındırlık hizmetleri yapılamıyordu.. Kadastro yapılmamıştı; toprakların tapusu yoktu.. Orman yönünden zengindi ama ne orman idaresi vardı ne de işletiliyordu..
Eşkıyalık ve kaçakçılık geçim kaynağıydı. Adalet yoktu. Binlerce kişi firardaydı.. Bölge "sürgün yeri" olarak biliniyor ve bürokrasi en kötü memurlarını buraya gönderiyordu!
Yoksul halk, Hz. Muhammed soyundan geldiğine inandığı aşiret reisini devletten daha güçlü görüyordu. Gönüllü kölelik yapıyordu.
"Dersim"in aydınlanması zorunluydu.. Üstelik geç bile kalınmıştı. Osmanlı döneminde yörenin dünyaya açılması için, bir Amerikan sermaye grubunun gündeme getirdiği "Chester Projesi" hayata geçirilmek istenmiş ancak sermaye yetersizliği nedeniyle vazgeçilmişti.
Cumhuriyet kararlıydı...
1930'ların ikinci yarısına kadar, toprak mülkiyet dağılımıyla ilgili Osmanlı'dan devralınan gayriadil yapıya ilişkin herhangi ciddi bir düzenleme girişiminde neden bulunulmadı?
Şundan: 
Kurtuluş Savaşının örgütlenmesini ve başarılmasını sağlayan toplumsal ittifakta büyük arazi sahipleri önemli rol oynadı. Cumhuriyet hükümetleri başlangıçta büyük arazi sahiplerinden yana bir tavır aldı. Bu nedenle 1924 Anayasası kamulaştırmayı zorlaştırıcı hükümlere sahipti.. Keza, 1925'de kabul edilen Kadastro Kanunu da toprak meselesinde özel mülkiyet rejimini pekiştirdi. Ve, 1926'da Medeni Kanun'un kabul edilmesiyle feodal beyler, el koydukları arazileri tam malik sıfatıyla tapuya kaydettirdi.. Bu durum şöyle bir sonuç çıkardı: Ailelerin %5'i toprakların %65'ine, %95'i ise toprağın %35'ine sahipti!..
Bu durum, CHP içinde fikir ayrılıklarına sebep oldu.. İdealist-aydın bürokratların çoğu, köylünün mal sahibi olmasını ve ekonomik yönden desteklenmesini gelişme politikaları açısından yararlı görüyordu.
Sonuçta: Cumhuriyet hükümetlerinin toprak politikası, bu iki karşı eğilim arasında çatışmalı gelgitlerin etkisi altında biçimlendi..
Doğu'da durum başkaydı.. Büyük toprak sahiplerine tavır alındı. Nedeni; 1925'deki Şeyh Sait Ayaklanması'nda başı feodal beylerin çekmesiydi.
1927'de "idari, askerî ve içtimai" nedenlerle 1500 kadar "bey ailesi" batıya gönderildi. Bu ailelerin terk ettiği araziler, iskân edilecekleri illerde kendilerine yeni arazi verilmesi şartıyla, Hazine'ye intikal etti. Ve doğuda, 20 bini feodal beylerden kamulaştırılanlar olmak üzere, 110 bin dönüm tarım arazisi fakir köylülere dağıtıldı..
Toprak reformu konusunda; gerek batıda hiçbir şey yapılmaması, gerekse doğudaki minik düzenleme ülkedeki feodal üretim ilişkilerinde belirgin bir iyileşme sağlayamadı. Toprakta mülkiyet dağılımını düzenleme konusu 1929 ekonomik krizinden beş yıl sonra gündeme geldi.. Bunun sebebi; toprak ağalarının siyasi nüfuzlarının gerilemesi ve dünya ekonomik bunalımı nedeniyle daha da çarpıklaşan toprak mülkiyet yapısını düzenleme gereğiydi..
Başını İnönü'nün çektiği devletçi CHP'liler arasında, kapsamlı bir toprak reformu yapma düşüncesi güç kazandı. İnönü, "Batakçı toprak ağasının kökünü kazıyacağım," diyordu. "Toprak, işleyenin," sözü ilk olarak bu yıllarda dile getirildi..
Atatürk aynı görüşteydi; toprak mülkiyet dağılımını düzenlemek için üç ana ilke ortaya koydu:
1) Memlekette topraksız köylü bırakmamak.
2) Bir köylü ailesini geçindirebilecek toprağın, hiçbir sebep ve suretle bölünmesine izin vermemek.
3) Büyük çiftçi ve çiftlik sahiplerinin işleyebilecekleri arazi genişliğini makûl ölçülerle sınırlandırmak..
Kurtuluş Savaşı hep birlikte kazanılmıştı, Cumhuriyet rejimini kabul etmiş bir halkın, ülkenin en önemli kaynağı olan toprağı adil bir şekilde bölüşmesi gerekmekteydi. Bu, hem ülke topraklarının verimli olarak işlenmesi, hem de gelir dağılımının daha adil bir duruma getirilmesi ve böylece toplumsal barışını sağlanması için gerekliydi.. Bu, aynı zamanda Cumhuriyet ve demokrasinin geliştirilerek yaşatılması için şarttı. 
İşte bu nedenle; 1937'de, 1924 Anayasası'nda bazı değişiklikler yapıldı ve kamulaştırma mümkün hale geldi.. Bu arada, büyük arazi sahibi milletvekilleri, hükümetin köylülere yönelik bu tür girişimlerinden rahatsızlık duyuyordu...
İnönü parti içindeki muhalefete rağmen köylüleri özgürleştirme politikasından geri adım atmadı. Bu nedenle Cumhuriyet ancak 1936'dan itibaren "Dersim"de imar hamlelerini başlattı:
-Öncelikle yollar, köprüler, demiryolları inşa etmek için projeler geliştirdi.
-Toprak reformu planları yapıldı.
-Halka ekmesi için, bedava arpa ve buğday tohumu verilmek istendi.
-Saban yerine pulluk kullandırılmak istendi.
-Ziraat Bankası'ndan kredi verilmek istendi.
-Dokumacılık geliştirilmek istendi.
-Hayvancılığı geliştirmek; yağ ve peynir ürettirilmek istendi.
-Sağlık yurtları, okul yapılmak istendi.
-Elektrik ve sulama götürülmek istendi.
Bunlar o dönemin kıt bütçesine göre büyük yatırımlardı. Yüzlerce yıldır devletin çivi çakmadığı bölgeye, o yoksulluk günlerinde Cumhuriyet, ilk etapta ana yollarla birlikte on köprü yaptı..
Singeç Köprüsü bunlardan biriydi. Pertek-Hozat yolu üzerine yapılan bu köprünün uzunluğu 60 metre idi. Tunceli'yi güneyden kuzeye bağlayan ikinci ana yol üzerindeydi. Açılışını Mustafa Kemal Atatürk yapacaktı (altta) ..
20 Mart 1937'de ayaklanma başladı; acı olaylar yaşandı..


   



On ay sonra tarih: 7 Kasım 1937.
Atatürk, Singeç Köprüsü'nün açılışını yaparken Tuncelili bir ihtiyarın övgü dolu sözlerine şu yanıtı verdi: 
"Hatasız kul olmaz diye bir söz vardır. Birkaç kişinin hata yapmasıyla bu hataya uzaktan yakından ortak olmamışları bir tutamayız. Sizler bizim kanımızdansınız, bizim insanlarımızsınız. Geçmişteki ufak tefek hataları küçük ve manasız davranışları unutmaya mecburuz. Kin beslememeye, kardeşliğimizi sürdürmeye mecburuz.."