Sayfalar

29 ) EN BÜYÜK ŞAH : PADİŞAH ....

   Padişah kelimesi Farsça' dan geliyor. Padi ; Bey, Efendi ; Şah ise Hükümdar anlamında..Farsça'da Pad-Şah veya Pad-Şeh olarak kullanılmış. M.S. 3-7. yüzyıllar arasında İran'a hükmeden Sasaniler kullanmış ilk kez bu unvanı..
  "Şahların en büyüğü" dendiği zaman zaten akan sular duruyor !.. Tüm imparatorluğun tek hakimi !.. İmparatorluğun 16 ve 17. yüzyıllarda kapladığı toprakları, tüm o topraklarda yaşayan insanları bir düşünün ve bütün bunların yönetiminin bir tek kişinin elinde olduğunu düşünün..İnsanın aklı duracak gibi oluyor değil mi ?..
   Ama, bir tek insanın eline bırakılamayacak kadar grift bir de yapısı var Osmanlı' nın. Öyle bir sistem kurup geliştirmişler ki ; baştaki padişah bazen yetersiz, bazen deli,  bazen de çocuk olsa bile, imparatorluğun idaresinde fazla bir aksama olmamış...
   Çeşitli rastlantılar sonucu, 17. yüzyılın ilk yarısında tahta çıkan sultanların çoğu çocuk yaşta, hiçbir siyasal tecrübe edinmeden hükümdar oldular. I. Ahmed 1603' te 13 yaşında, II. Osman 1618' de 13 yaşında, IV. Murad 1623' te 11 yaşında, IV. Mehmed 1648'de 6 yaşında tahta çıktı. Aynı dönemin padişahlarından I. Mustafa düpedüz deli idi ; "deli" namıyla anılan İbrahim ise deli olmasa bile dengesiz biriydi..
   Demek ki bir yandan şehzadelerin sancağa çıkmalarının önlenmesi, bir yandan hazırlıksız ve yeteneksiz padişahların tahta oturmaları sonucu sultanın devlet ve toplum içindeki yeri sarsılmaya başlamıştı.Sancakbeyi olan ve asker besleyen şehzadelerin çatışmaları önlendi gerçi, fakat bu sefer hangi şehzadenin tahta geçeceği payitaht ve saray çevrelerinin, yani valide sultanların, yeniçeri ağalarının, vezirlerin ve ulemanın çekişmeleri ve dengelenmeleri ile belirlenir oldu...
   Ancak 1700 yılı civarında "Ekberiyet" usulü, yani en yaşlı Osmanoğlunun padişah olması ilkesi benimsendikten sonra tahta geçiş ülkeyi, payitahtı, sarayı uğraştıran ve karıştıran bir olay olmaktan çıktı. Fakat muhakkak ki hükümdarın böylesine yüceltildiği bir siyasal ortamda padişahın etkinliğinin azalması ciddi sorunlara yol açacaktı...
 
   Padişah, aklına estikçe savaş ilan etmiş, muazzam bir toplumu adeta insan deposu gibi kullanmış ; bir savaşta kaç kişi ölecek, kaç kişi sakat kalacak gibi basit ( ! ) hesaplar yapmamış ; savaş kazanılacak olursa, bunun karşılığında toplumun ne kazanacağını da düşünmemiştir büyük olasılıkla... Öyle ki, insan deposunun kullanımındaki rahatlık, gitgide silah teknolojisinde atılımlar yapma gereğini dahi unutturmuştur Saray' a...
   Bol bol insan ziyan ederek başarı kazanma çabaları, sadece kahramanlık edebiyatının pompalanmasıyla sürdürülüyor ve bununla yetiniliyordu..Aklın yarattığı teknoloji, cesaretin çoğalttığı şehitlerle nereye kadar dengelenebilirdi ki ?..

   Padişah III. Mehmed, idam edilen Veziri Azam Hadım Hasan Paşa ile Ali Ağa' nın giysilerinin satılmasını, parasının da kendisine gönderilmesini istiyor Yemişçi' den...
   Yemişçi, bu isteğe şu yanıtı veriyor : "...Otuz yıldan fazladır ki, ortalık bozulmaya yüz tutmuştur. İşkencesiz kimseden ödünç akçe alma olanağı yoktur. Bu ise ne saltanatın namusuna uyar, ne de şer-i şerife.. Hasan Paşa  ile Ali Ağa' nın gerçi bazı kaba saba giysileri vardır ama bu giysilerin satılması zaman alacaktır.."
   Bir devlet ekonomisi düşünün ki, padişah da veziri de, hazineye para bulabilmek için idam edilmiş kişilerin giysilerinden medet umup onların ne zaman satılacağını izliyorlar.
   Öyleyse neden yapılmıştır onca savaş, onca baskın, onca saldırı ve niye öldürülmüştür yüz binlerce insan ?..
 
   Osmanlı yöneticileri bu tür bir düşünce berraklığına alışık değildiler. O yüzden de ne bir Bacon çıkabildi o dünyadan, ne de bir Descartes...
   Milattan 450 yıl önce yaşamış olan Sokrates' in aklını taktığı bir söz vardı : "Gnothi Seauton" yani "Kendini bil, kendini tanı"...O tarihlerde Delfi' deki Apollon Tapınağı' nın ön yüzüne, kocaman harflerle kazılarak yazılmış bir sözmüş bu...
   Kişi ki kendini sandığı kadar bir türlü bilemez ; ya yaşadığı toplumu ve tarihini bilse bilse ne kadar bilebilir ?
Bu, toplum ve onun tarihi ile birlikte sürekli soluk alıp verme sorunudur...
   Osmanlı'nın objektif bir analizini yapmak hem zor hem kolaydır. Zordur, çünkü monarşik devlet modellerinden hiçbirine uymamaktadır. Hünkarın en büyük oğlunun tahtın doğal varisi sayıldığı düzen benimsenmemiştir. Tahtı ele geçiren oğlun, tüm erkek kardeşlerini öldürmesine hak tanıyan "Fatih Kanunnamesi" , ailenin kendi içinde bulunması gereken hiyerarşiyi, tam bir anarşiye döndürmüştür..

  Padişah egemenlik alanını karalar, denizler, itibar ve itaat temelinde ölçüyordu. O, "İki denizin ve iki kıtanın hakimi" ve "Alemin sığınacağı yer (Alempenah)" idi. İki unvan da mekanı ifade etmekle birlikte, burada daha çok, padişahın geniş otoritesi ve gücü anlatılmaktaydı...
   Padişahın ülkesi idari birimleri ve çeşitli rütbelerde idarecileri olan bir yerdir, ancak bu toprakların sınırlı oluşu egemen gücün yansıtılmasında önemli faktör değildir. Önemli olan kamusal ve kutsal alanlarda padişahın isminin tanınması, telaffuz edilmesi ve buyruklarına uyulmasıdır.

   Osmanlı yöneticileri arasında çekişmeler, bölünmeler, gruplaşmalar olduğu muhakkak. Hatta bu gruplaşmalarda etnik- yöresel köken de önemli bir unsur sayılabilir ; yöneticiler arasında örneğin Bosnalı ya da Çerkez dayanışması saptanabilir belirli dönemlerde..
   Fakat çatışma Türk olanla olmayan arasında değildi. Türkçe öğrenen, Müslüman olan her Osmanlı aynı şekilde hizmet ediyordu Sultan'a.. Osmanlı siyasal anlayışı da bu idi : Osmanoğullarına hizmet esastı, yoksa Türklüğe değil..Osmanlı dilinde Osmanlı Devleti' nin adı da "devlet-i al-i Osman" idi, yani Osmanoğulları Devleti...
   Osmanlı düşünürlerinin daha önceki Müslüman bilgelerinden aktardıkları siyaset anlayışına göre her toplum dört unsurdan oluşuyordu : Savaşçılar, bilim ve kalem erbabı, tüccarlar, tarımsal üreticiler yani çiftçiler..
   Toplum düzeni bu dört cins insanın birbirine baskın çıkmadan, birbirinin yerini kapmadan geçinmesi olarak anlaşılıyordu. Toplumsal unsurları yerli yerinde tutmak, herkesin, her grubun haddini bilmesini sağlamak ise ancak padişahın gerçekleştirebileceği  zorlu bir görevdi. Adalet, padişahın bütün toplumsal unsurların çok üstünde kalarak bunlar arasındaki dengeyi kurması ve sürdürmesi olarak görülüyordu..
   Osmanlı Devletinin ilk üç yüzyılında toplumda en önemli ayırım dinsel ya da ekonomik değil, devlet ilişkisi açısındandı. Devlet hizmeti görüp, devlet gelirinden pay alan askerilerle üretici ve vergi ödeyen halk yani  reaya arasındaki iki temel ayrım...
   İşte padişahın temel işlevi de bu iki ana grubun birbirinden ayrı fakat dengeli, düzenli ve ahenkli bir biçimde yaşamasını, yani askerinin disiplin içinde görev yapmasını, reayanın ezilmeden, haksızlığa uğramadan, mümkün olduğunca refah içinde geçinmesini sağlamaktı...

   Osmanlı tarihi, üstünde belge belge çalışılmış ve tekrar tekrar işlenmiş berrak bir tarih değil. Bunun bir nedeni  tarihe karşı bir meraktan yoksunluk..İkinci nedeni, geçmişi ille de günün siyasal rüzgarlarına uygun olarak yorumlamak zorunluğu . Üçüncü nedeni de anlatım bozukluğu...

1 yorum:

Unknown dedi ki...

Pad => büyük, yüce ulu manalarına gelir. Farsça sıfat tamlaması esasına göre birinci kelimenin son harfi esreli okunur. Pad-i şah kelimesi ortaya çıkar. Osmanlı Türkçesinde yaygın olarak kullanılan, farsçaya uygun çekimli sıfat tamlaması terkibidir.

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK