Mezopotamya ve Mısır'da görülen basit güneş saatlerinin ilk gelişme şekli "Güneşin Bahçesi" olan Anadolu'da meydana gelmiştir. Miletoslu Anaksimandres, oldukça gelişmiş bir düzeneğe sahip ilk güneş saatinin mucidi olarak kabul edilir.
Anaksimandres'ten yüzyıllar sonra Romalılarca da kullanılan ve geliştirilen güneş saatlerine ilk ileri düzeneği İslam uygarlığı vermiştir. Çünkü İslamiyet'te günde beş vakit namaz kılındığından zaman çok daha hassas detaylar ile belirlenmiştir. Sabah, öğlen, ikindi, akşam ve yatsı namaz vakitlerinin doğru zaman aralıklarında belirlenebilmesi için İslam uygarlığınca kullanılan güneş saatleri daha önceki örneklerine nazaran çok daha hassas ölçülerde yapılmışlardır.
Su saati ve kum saati de, saatin tarihçesi içerisinde karşımıza çıkan diğer saat türleridir. Su saatini özellikle Abbasiler tercih etmiştir. Abbasi Halifesi Hasan Raşid, su ile çalışan bir saati Alman İmparatoru Şarlken'e hediye etmiştir..
Gerek Abbasi ve gerekse diğer İslam devletlerinde, namaz vakitlerini ve bunları saptamakla ilgili aletleri kullanan, tamirini ve ayarını yapmakla görevli kimselere "Muvakkit" denmektedir. Şarlman'a hediye edilen su saatini de muvakkit denilen bu görevliler yapmıştır..
Bu memurlar, camilerin hemen yanındaki "muvakkithane" denilen yerlerde kalır. Burası bir anlamda astronomi eğitimi verilen bir yerdir. Bir muvakkit ; inceleme, uygulama ve hesaplamada usturlap, güneş saati, rubu tahtası ve kıblenüma (pusula) gibi aletleri kullanır..
Saat, Doğu medeniyetleri tarafından icat edilmiş olmasına rağmen kule saati yapma geleneği ve ardından mekanik saati öncelikle Batı uygarlığı geliştirmiştir. İlk saat kulesi İtalya'da 1348'de yapılırken, ikincisini Henri de Vick 1360'da Fransa'da yapar. 18. yüzyılda yapılan ilk saatler ise bir anlamda matbaa ile birlikte Orta Çağı kapatan makine olarak görülür..Hatta Munford'a göre, "Teknolojinin başlangıcı, buhar makinesi ile değil saat ile olmuştur"..
16. yüzyıla gelindiğinde tüm Avrupa'da yaygınlaşan saat kuleleri Osmanlı'da Kanuni Süleyman'dan sonra görülmeye başlar. İlk Osmanlı saat kulesi Üsküp'te 1577 yılında yapılmıştır.
Bir anlamda Osmanlı'da ilk mekanik saat yapımı çalışmalarını III. Murad başlatmıştır diyebiliriz. Onun döneminde açılan ve Takiyüddin Efendi'nin kurduğu rasathane, devrine göre en ileri aletlerle donatılmıştır. Bu aletlerden birisi de saattir...
14. yüzyılda itibaren tüm Avrupa'ya yayılan saat kuleleri yapma geleneği Osmanlı'ya ancak 18. ve 19. yüzyıllarda girebilmiştir. Bu geleneğin Anadolu genelinde yaygınlaşmasını sağlayan ise II. Abdülhamid'dir. 1901 yılında, yani tahta çıkışının yirmi beşinci yıl dönümünde, ülke genelinde yetmişin üzerinde anıtsal saat kuleleri yapılmasını emreder. Bu fermanla tüm şehirler anıtsal saat kuleleriyle şehircilik ölçüsünde süslenirken, zaman ölçmek anlamında Osmanlı'da bir devrim de gerçekleşmiş olur. Artık halk, zamanını ezan sesine göre değil, bilimsel ölçülere göre, yani saat ile belirler.
Özellikle 1926'da miladi yıl uygulamasına geçilince, saatler bu esasa göre ayarlanarak ezani saat sistemi kaldırılmış olur. 1928 yılında ise Latin harf ve sayılarının kabulü üzerine bazı saat kulelerindeki kadranlarda bulunan Arap rakamlarının yanına Latin rakamları da yazdırılır.
Osmanlı saat kuleleri içerisinde en estetik görünüşe sahip olanı kuşkusuz İzmir Saat Kulesi'dir. Abdülhamid'in tahta çıkışının yirmi beşinci yıl dönümü olan 1901'e kadar yetiştirilmeye çalışılan saat kulesinin bazı parçaları yurt dışından getirtilmiştir. Bir Belçika firmasının projesi ile yapılan kulenin saatini, Alman İmparatoru II. Wilhelm hediye etmiştir. 25 metre yüksekliğindeki çeşmeli saat kulesi, yaklaşık yüz yıllık bir süreç içerisinde yapılan tüm saat kuleleri arasında en güzelidir ve İzmir'in ilk çağdaş ve modern simgesi sayılır.
Devrin İzmir valisi, şehrin üst düzey devlet adamları ve İzmir'in sivil ileri gelenlerince titizlikle planı ve projesi hazırlanan İzmir Saat Kulesi, uzun araştırmalardan sonra, 1.700 Osmanlı lirası karşılığında Mühendis Raymond Pere' ye ihale edilir. Bir ara mali sorunlar nedeniyle durma noktasına gelse de, valiliğin başlattığı yardım kampanyası sonunda 1.052 lira toplanır.
1. Eylül. 1901 günü bütün İmparatorlukta düzenlenen görkemli cülus kutlamaları içinde en muhteşem olanı, İstanbul'dan sonra, İzmir'de saat kulesinin açılış töreniyle birlikte yapılandır.. Vali Kamil Paşa, idari ve askeri üst düzey yöneticiler, askeri erkan, yabancı elçiliklerin temsilcileri ve halkın büyük katılımıyla açılış yapılır..
İzmir Saat Kulesi kadar, bu kulenin yapım sürecinde İstanbullu Zingulli Usta'ya yaptırılan kulenin maketi de ün kazanmıştır. Bu maket, Vali Kamil Paşa tarafından gümüşten yapımına ve Sultan Abdülhamid'e sunulmasına karar verilen makettir. 375 liraya Zingulli Usta'ya som gümüşten yaptırılan saat kulesi maketi 90 cm. boyundadır. Maketin kule kısmındaki saatler İsviçre saatleri olup üzerlerine II. Abdülhamid'in arması işlenmiştir. Kulenin üstündeki kubbe, pırlantalı kakma ile donatılmıştır. Bu maket üzerinde yakut, zümrüt ve elmas gibi değerli taşlar da kullanılmıştır. Gümüş maket, 23 Mart 1901 tarihinde II. Abdülhamid'e takdim edilmiştir. Maket de gerçeği kadar güzeldir. Bu maket günümüzde, Topkapı Sarayı mutfak kısmı karşısındaki "II.Abdülhamid'e ait gümüş eserler" bölümünde görülebilir...
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder