Sayfalar

175 ) VARLIK VERGİSİ !..

 İnönü ve Saraçoğlu

   1939 yılından itibaren ekonomik sıkıntılar daha da ağırlaşır.Fiilen savaşa girmemiş olsak da, Türkiye, savaş ekonomisinin şartları altındadır. Hükumete duyulan tepki artmaya başlar. Çare olarak varlık vergisi uygulamasına gidilecektir. Gerekçe, "olağanüstü savaş koşullarının yarattığı yüksek karlılığı vergilendirmek"tir. Herkesi kapsayacak görüntüsü vardır ama, basına kapalı yapılan CHP grup toplantısında Başbakan Şükrü Saraçoğlu bambaşka bir gerekçe açıklar : "Bu kanun aynı zamanda bir devrim kanunudur. Bize ekonomik bağımsızlığımızı kazandıracak bir fırsat karşısındayız. Piyasamıza egemen olan yabancıları böylece ortadan kaldırarak, Türk piyasasını Türklerin eline vereceğiz."
   Varlık Vergisi o dönemin karanlık yönüdür ve ekonomiyi Türkleştirme siyasetinin son aşamasıdır. Kanun daha Meclis'ten çıkmadan ülkenin önde gelen gazetecileriyle bir toplantı yapan Saraçoğlu, bu verginin ülkenin yararına olduğuna dair kamuoyu oluşturmalarını ister. Yaz ayları boyunca gazetelerde gayrimüslimleri hırsızlık, karaborsacılık, vurgunculukla ilişkilendiren haberler çıkar, azınlıkları küçük düşüren karikatürler yayımlanır..



   Şevket Süreyya Aydemir, "İkinci Adam" üçlemesinin ikinci cildinde, Varlık Vergisi ile ilgili görüşlerini şöyle dile getirir : "Biz Türkler asırlardan beri bin bir savaşta, sanayiye, para ve sermaye biriktirmeye vakit bulamadık. Sizler, yani bütün azınlıklar ise bunu yaptınız. Biz sizi savaşlardan koruduk. Siz orduya asker vermediniz. Hatta birtakım yollardan vergi de vermediniz. (...) Bu bizim asırlarca dökülen kanımızla ; sizin bu sefer vereceğiniz bir iki yüz milyon kağıt liralık varlık verginizi karşılaştırırsak ve buna hatta bir 'kan vergisi' desek, hesaplaşmamız acaba çok zalimane olur mu ? İsterseniz bizim dökülen kanlarımız ve sonsuz askerlik emeklerimizle sizin şu servetlerinizi bir teraziye koyarak hesaplaşalım.."
   Sözde herkese eşit uygulanmak üzere çıkartılan ve 350 milletvekilinin oybirliğiyle 11 Kasım 1942 günü kabul edilen Varlık Vergisi Kanunu, uygulayıcılara geniş yetki tanımıştır. İstanbul ekonomik, sosyal, kültürel ve demografik özellikleri nedeniyle özel ilgi görür ve verginin % 70'i İstanbul'daki mükelleflere tahakkuk ettirilir. Bu mükelleflerin % 87'si gayrimüslimdir. Oysa o yıllarda Müslüman-Türk şirketlerinde patlama yaşanmıştı. Anadolu eşrafı ve büyük toprak sahipleri, savaş yıllarında yaşanan darlık sayesinde yüklü para kazanmıştı. İstanbul bu tarihlerde göç almaya başlamış, gelenler çoğunlukla ticarete yönelmişti. İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası'na kayıtlı olanların sayısı 28.000'e yükselmişti ki, bu, 1942 yılında 8.000 kişilik bir artış demekti..
   Varlık Vergisi'nin sonuçlarından biri de gayrimüslimlerin tasfiye edilerek, Anadolu'dan İstanbul'a gelen Müslüman-Türk girişimciye hazır bir piyasanın devredilmesidir. Elden çıkarılan gayrimenkullerin % 30'unun devlet kontrolündeki kuruluşlar tarafından satın alınması ilginçtir..
   Azınlıkların her kesiminin iş yerine, evine, ev eşyası ve sermayesine el konur, yaşam hakkı tanınmaz. Vergisini ödemeyenler veya ödeyemeyenler Aşkale çalışma kampına yollanır. Başbakan Saraçoğlu'nun New York Times gazetesinin sahip ve yazarlarından Cyrus L. Sulzberger'e verdiği demeç, Varlık Vergisi'nin mantığını gayet iyi özetler : "Bu memleket tarafından gösterilen misafirperverlikten faydalanarak zengin oldukları halde ona karşı bu nazik anda vazifelerini yapmaktan kaçan kimseler hakkında bu kanun bütün şiddetiyle uygulanacaktır."
   Ama bütün bu çabalara rağmen hükumet umduğunu bulamaz, eleştiriler yoğunlaşır. Gerçi Varlık Vergisi tasfiye edilir fakat vurgunculuk yüzünden hükumete karşı yükselen tepkileri azınlıklara yönlendirme siyaseti olarak da tarihe geçer. Gayrimüslimler beraberlerinde büyük bir deneyim ve bilgi birikimini de götürerek anavatanlarını terk ederler. Başta İstanbul olmak üzere şehir kültürü fakirleşir. O yıllarda siyasi ve ekonomik güçlük içinde olan Yunanistan ise, İstanbul'dan göç edenler sayesinde kalkınır...
   Ama en büyük kayıp, vatandaşın devlete duyduğu güvenin sarsılması olmuştur. Günün birinde devletin şu veya bu gerekçeyle takdire dayanan bir vergi koyup istediği zümreyi iflasa sürükleyebileceği endişesi, Varlık Vergisi'nden gelecek kuşaklara kalmış bir mirastır. Bütün bu kanunsuzluk ve düzensizliklerin karşılığı ise, Hazine' ye Varlık Vergisi'nden sağlanan 221 milyon liradır. İstanbul Defterdarı Faik Ökte anılarında, "Ben kendi hesabıma bu konuda devletin ciddiyetine ve onuruna vurulan bu darbe dolayısıyla başta Başbakan olmak üzere, hepimizin toptan Yüce Divan'a sevk edilmeyişimize hala hayret ediyorum" der. 6-7 Eylül olaylarına tanık olduktan sonra bu hayretinden vazgeçmiştir büyük olasılıkla !..


 
   Öyle idare amirleri vardı ki, Maliye Bakanlığı'nın telefon telkinlerini "vur deyince öldür" şiddetiyle uygulamışlardı. Sadece gayrimüslimlere karşı değil, Müslüman Türklere karşı da... Bunun bir örneğini, o sırada Bayramiç'te kaymakam olan İhsan Sabri Çağlayangil şöyle anlatmıştı : "Bayramiç'te gayrimüslim de yok. En zengin adam bir buğday tüccarı. Adı Ali Nail. Hesapladık, kaldırılacağı kadar vergi yazdık. Çanakkale Valisi Fehmi Bey, bunu az bulmuş, bana artırılsın diye talimat veriyor. Uygulanması olası değil. Adamın verebileceği o kadar. Ama Vali az buldu. Bayramiç'teki sonucu ve beni isyan etmekle suçladı. Merkeze çok ağır bir şifre yazdı. Bana bildirdiler. Ben de aynı şekilde karşılık verdim.."
   Ankara'daki vergi uygulaması daha esnekti. Ankara'nın en zengini olan Vehbi Koç'a tahakkuk ettirilecek vergi, kendisine de kabul ettirilerek belirlenmişti. Vehbi Koç anılarında şöyle anlatır : "Fuat Ağralı Maliye Bakanı idi. Beni bakanlığa çağırdı .Gittim. 'Sana 350.000 lira vergi yazacağız, itiraz etmeyeceksin" dedi. Zorunlu olarak 'evet' dedim". Fakat bu sonradan değişir. Koç, anlatmaya devam ediyor : "O vakit Ankara'da ve İstanbul'da mağazalarım, Karalyan'la ortaklaşa Orhangazi'de 8.000 liraya alınmış bir köy zeytinyağı değirmeniyle, Gemlik'te 40.000 liraya alınmış bir fabrikamız ; bir de Anamur'da Mehmet Karamancı ve Canik Varter'le ortak kurşun madenimiz vardı. Bulundukları bölgelerde en büyük vergiyi alabilmek için mülkiye amirlerinin giriştikleri yarış sonucu, bana yazılan vergilerin toplamı milyona yaklaştı. Uzun uğraşmalardan sonra, bana takdir edilen vergiyi 600.000 liraya indirdik ve hepsini ödedik".
   O dönemde İstanbul Defterdarı olan Faik Ökte, yazdığı anılarında adeta günah çıkartmıştır ama yine o sıralarda maliye müfettişi olan Cahit Kayra'ya göre çok büyük bir yanlış yapmıştır : "Ökte, hiçbir müfettişin yapmadığını yaptı. Varlık Vergisi olayının en başındaki kişi olduğu halde, mülkleri bu vergi nedeniyle satılan bir Ermeni vatandaşın evini aldı. Parasını ödedi ama, ne olursa olsun, vergi nedeniyle satılan bir evdi. Bu, büyük bir yanlıştı."
   Yanlışlar bu kadar değildi.. Tahakkuk edilen 350 milyon verginin 289 milyonu gayrimüslimlerdendi. Listeler açıklandığında en yüksek tahakkuk, gemi armatörü Barzilar ve Binjanen ailesine çıkmıştı ve 2 milyon lira idi. Kıyaslama yapmak açısından devlete ait diğer bazı kurumlardan alınan vergilere göz atmak yeter :
Sümerbank : 140.000, İETT : 674.000, T.C.Merkez Bankası : 12.000 lira !..
   Yahudi avukat Y.Eskenazi'ye 225.000 lira olarak çıkartılan vergi, onun Müslüman ortağı M.Beram'a ise 5.000 lira olarak tahakkuk ettirilmişti !..
   Resmi verilere göre kamplarda toplanan mükelleflerden 1.869'u İstanbul, 889'u İzmir, 100'ü Bursa'da yaşıyordu. Aşkale'ye giden 1.400 gayrimüslimin 1.229'u İstanbul'dandı...
   Vergilerini ödeyemeyen ilk grupların Aşkale'ye gidişleri ve orada güç koşullar altında çalışmaları ; basına haberler, röportajlarla yansıtıldı. Bundaki amaç, İstanbul'da kalanları vergilerini ödemeye zorlamaktı. Bunun bir ölçüde faydası oldu. Fakat ödemek için hiçbir imkanı kalmamış birçok da mükellef de vardı. Onlar da zaman içinde o yolculuğa çıkarıldılar.

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK