Sayfalar

176 ) HAMAMA GİREN BAZEN TERLER, BAZEN DE YANAR !...



   Dilimizde güzel bir deyim vardır. Çabuk gönül kaptıran, şıpsevdi kişiler için, "hamama gider kurnaya, düğüne gider zurnaya aşık olur" derler .. Hamamın bizde, Osmanlılardan hatta Anadolu Selçuklularından günümüze o kadar köklü bir geleneği vardır ki, Türkçe'de "hamam"lı sözlerden, deyimlerden, atasözlerinden geçilmez.. Örneğin bağlı bulunulan kuruluşun, sarsılma tehlikesiyle karşı karşıya kalan onurunu kurtaracak bir iş yapmaya ya da pek temiz olmayan bir işin sözde temiz kalmasını sağlayacak bir davranışta bulunmaya "hamamın namusunu kurtarmak" denir. Çok sıcak bir yere girdiğimizde "hamam gibi" deriz. Hepimiz biliriz ki "hamama giren terler".. Sonra malum, rüyasına şeytan girenlere "hamamcı oldu" derler !.. Saymakla bitmez ...
   Yıkanmak için bilinçli olarak kapalı yerler inşa etme kültürüne ilk olarak Mezopotamya'da rastlanır. Miladi 3. yüzyıla kadar işlevsel olarak günümüzdekilere benzeyen hamamlara Anadolu'da rastlayamayız. İlk başlarda, Ganj, Nil, Fırat gibi ırmaklarda yalnızca bedenlerini değil, ruhlarını da arındırmak amacıyla yıkandıkları için bu ırmakları kutsal sayan insanlar, uygarlığın gelişmesiyle birlikte, kapalı mekanlarda, içi özel olarak ısıtılan hamamlarda sıcak sularla yıkanır, arınır olmuşlardır..
   Gerek Araplar gerekse Selçuklu Türkleri geleneksel Roma hamamlarının anıtsal örnekleri ile Orta Doğu'da karşılaşmadıklarından ve kültürel anlayış açısından hamamları Romalılar gibi gün boyu zaman geçirilen bir yer olmaktan öte salt vücut temizliği için kullanılan yerler olarak gördüklerinden, ne Arap ne de Selçuklu hamamları Roma'nın anıtsal ve kompleks yapılı hamamları kadar büyük değildir.
   Türk mimarisinin özgün, işlevsel ve geleneksel mimarisine ancak İstanbul'un fethi sonucu yapılacak hamamlarla girecek olan hamam mimarisi, Osmanlılar aracılığıyla, Roma sonrası ikinci baharını 20. yüzyılın başlarına kadar yaşayacaktır..
  "Ruhun soluk aldığı yer" denilen, Yeniçeri argosundaki adı "Gülistan" olan hamamlarda ; sadece yıkanma eyleminin değil, kitap yakma eyleminin de yapıldığını, hatta Cumhuriyet döneminde de yakma girişimlerinde bulunulduğunu, gazeteci-yazar Sibel Oral'ın hazırlayıp kaleme aldığı "Muzır, Muhalif, Memnu" başlıklı dosyadan öğreniyoruz..
  

   Orta Çağ Avrupa'sında "cadılık" ya da "sapkınlık" suçlamasıyla yüz binlerce insan yakılmış, birçok kitap da meydanlarda ateşe verilmiştir. Naziler de, yukarıda görüldüğü gibi, "zararlı" gördükleri  kitapları, "ibret olsun diye" ortalık yerde kül etmişlerdir.
   Eski Roma ve Bizans hamamlarında kitap yakılmış mıdır bilinmiyor ama Sibel Oral'ın incelemesinde, yirminci yüzyılın hemen başlarında, Çemberlitaş Hamamı'nda binlerce kitabın yakıldığı ayrıntılarıyla anlatılıyor.
   1902 yılında, Maarif-i Umumiye Nezareti (Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından kurulan bir Encümen-i Teftiş ve Muayene Heyeti var. Bu heyet, hem Osmanlı sınırları içinde yayımlanan kitapları denetliyor, hem de çeşitli ülkelerden gelen kitapların sınırı geçip geçmeyeceğine karar veriyor. "Kitapların sınırı geçmesi için elbette muhalif görüşler içermesi, muzır, memnu olmaması ve basım izni almış olması gerekiyor. Ama tabii, bu sıkı denetimlere inat, şansını deneyenler de yok değil. Örneğin, Ünyeli Hacı Ahmed Efendi, Ünye'ye götürmek için bir sandık kitabın üzerini şeker, makarna gibi erzak malzemeleriyle doldurarak gümrüğü geçmeye çalışmış. Ama ne mümkün ; olay Ahmed Efendi'nin 590 kitapla yakayı ele vermesiyle son bulmuş. Aynı dönemde "yasak kitap" ticareti yapan Dellal Şahin de birçok gümrük müdürlüğünde toplam 2.803 kitabı muayene memurlarına kaptırmış."
   Peki, bütün bu kitaplar el konulduktan sonra ne yapılıyor ?  Hepsini bir yerde toplayıp kapısına kilit vurmak olanaksız. Yer yetmez. En iyisi yakmak !..
   7 Mayıs 1902'de, Encümen-i Teftiş ve Muayene Heyeti'nin el koyduğu 150 çuval kitap ve belgenin yakılma serüveni benzersiz bir "kara mizah" örneği !..  Binlerce kitap ve belgenin önce Kağıthane'de yakılmasına karar veriliyor, fakat daha sonra bunun iyi bir fikir olmadığına kanaat getiriliyor. İkinci planda ise, kitap dolusu çuvalların Milli Eğitim Bakanlığı arkasındaki bahçede, demir bir kafes içinde yakılmasına karar veriliyor.  Gelgelelim, çok geçmeden bu karardan da cayıyorlar. Nedeni çok basit : Kitaplar yanarken kağıtlar uçup dağılacak, havaya yükselecek dumanları çok uzaktan da olsa gören tulumbacılar, yangın var sanıp ortalığı birbirine katacaklar. Ama belki de tulumbacılar bahane ; kitaplardan yükselecek dumanlarla birlikte kitaplardaki düşüncelerin de yayılmasından çekinmiş olabilirler !.. O zaman, akla hemen "hamam" geliyor işte !. Çuvallardaki kitapların Çemberlitaş Hamamı'nda yakılmasına karar veriliyor. Bunun için de özel bir geçit açılıyor. 150 çuval "zararlı" belgenin, kimsenin göremeyeceği bir biçimde, hamam taşınması için bakanlığın bahçe duvarında bir geçit açılıyor. Saat altı buçukta belgelerin yakılmasına başlanıyor ve saat on buçuğa kadar on üç çuval yakılıyor. Belgeler tamamen kül olduktan sonra üstüne su dökülüp tümden yok ediliyor..
   Belgede, "külhanın alabileceği ölçüde" denmesi aslında çok şeyi anlatıyor. Çünkü külhan, hamamın gerek içinin, gerek suyunun ısınmasını sağlayan ocak bölümü. Külhanın geniş ve yuvarlak bir su haznesi vardır. Haznenin tabanına, tersine çevrilmiş büyük bir bakır kazan yerleştirilmiştir. Alttaki ateşlikte yanan ateş, kazanı, dolayısıyla da haznenin içindeki suyu ısıtır. Ateşliğin ayrı bir bacası yoktur, duman buradan hamamın döşemesi altında oluşturulmuş "cehennem" adı verilen kanal sistemine yayılır ve sıcaklığıyla iç bölümlerin tabanını ısıtır ; sonra duvarların içine yerleştirilmiş "tüteklik" denen künklerden geçerek kubbelerin arasından dışarıya atılır. Bunlar "külhan beyi" anlaşılan, kitapları "cehennem ateşi"nde yakmışlar.. Ama işe gülmece yönünden bakarsak, rüyalarına "şeytan" girmiş, "hamamcı" olmuşlar da diyebiliriz !..
   Kitapları "cehennem"de yananlar arasında, Namık Kemal'den Abdülhak Hamit'e kadar kimler yok ki !..
  "Hamam kültürü"nün toplumumuzda fazlasıyla içselleştirilmiş olmasından kaynaklansa gerek, kitapları hamamda yakma merakı Cumhuriyet'ten sonra da dinmemiş. Örneğin, Kazım Karabekir'in "İstiklal Harbimizin Esasları" adlı kitabı da az daha hamamı boyluyormuş. Kitaplar ilk başta Sirkeci'deki Hocapaşa Hamamı'na gönderilmiş. Gel gör ki, hamamın sahibi, "bunca kitabı burada yakarsak bizim ızgaralar tıkanır" deyince, Topkapı'daki tuğla harmanlarının yolunu tutmuş !..
   Evet, Türkiye'de kitap yasağından daha "bereketli" bir konu yoktur. Bir zamanlar, Fakir Baykurt'un dediği gibi, "Liste yapsak o listelerden bir kitap olur, onu da yasaklarlar !.."

     

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK