Sayfalar

208 ) NEDEN OKUMA ÖZÜRLÜYÜZ ?..


   Sözlü kültür düzeyinden, yazılı bilgi aktarımı düzeyine geç geçen bir toplumuz. Okuma alışkanlığı ; toplumların hayatında eğitimin kurumlaşıp yaygınlaşması, matbaanın tutunması, değişik görüş ve düşüncelerin taraftar toplama ve ilgi çekmesi gibi bir dizi gelişmelerden oluşan bir yumağı andırır. Örneğin matbaa okuma alışkanlığını yaydığı gibi, bir yerde matbaanın hayata girmesi okuma alışkanlığının yarattığı talebin bir sonucudur..
   Avrupa, matbaadan önce gazete çıkarmaya başlamıştı. Birçok kitap yüzlerce binlerce nüsha satılıyordu ; kuşkusuz elle çoğaltılarak.. Bu çoğaltılan kitaplar İncil, dua metinleri, çok aranan felsefi eserler veya gramer kitapları değildi yalnızca. Schiltberger'in 1440'larda kaleme aldığı "Küçük Asya Seyahatnamesi" bile el yazısı ile çoğaltılarak satılan kitaplardandı. Okuma alışkanlığı Avrupa'da matbaadan önce de gelişmekteydi. Merakın ve bilgi susuzluğunun sonu yoktu..
   Aslında Osmanlı'da, yazı ve kitap mukaddes sayıldığından, bu işlerle uğraşanlar yani arzuhal yazanlar, mühür kazanlar, hüsnühat sahibi hattatlar, kitap kopya eden müstensihler ve sahaflar, camilerin yanı başlarında yerleşmişlerdi.. Her evde bir Kuran vardı ; arkasına doğan çocukların adı ve doğum tarihini yazıyordu bazen hane büyükleri.. Yangınlardan kurtulabilen ailelerin tek şecereleri buydu !.. Başka bir yerde doğru dürüst bir kayıt yoktu.. En görkemli vezir hanedanlarının bile şecereleri bazen yok veya varsa da pek sağlıklı bilgi içerdiği söylenemez.. Padişahların bile, şehzadelerinin bile, babaları belli ama anaları için sağlıklı bilgi bazen olmazdı..
  Osmanlı'da bildiğini, öğrendiğini kaydedip saklama olayı hemen hemen yoktu. Konuşulan şeyler, incelemeler,
bilgiler sahipleriyle beraber kaybolup gitmiş !.. Ne demişler : "Men hafeze merre, men ketebe kar're" yani, "Ezberleyen gider, yazanınki okunur"...
   Osmanlı'da çocuğun biri okumayı söktü mü, merasim başlardı. Hoca hemen kalfayı çağırır, çocuğun elinden tutup evine götürsün diye.. Cüz kesesi omuzuna ters asılır.. Çocuk bu işi devirdi, su gibi okuyor demektir bu.. Ev mektebin yanında da olsa tören değişmez, mahalle dolaşılır, çarşıdan geçilir.. Kalfanın elinden tuttuğu çocuk dükkanların önünden geçtikçe, kasap, bakkal dışarı fırlardı. Bu cahil adamlar, minik "sihirbaz"a maaşallah çeker, alkış tutarlardı.. Yoldan geçen kadınlar, "Rabbim nazardan saklasın" der.. Saka bir maşrapa su döker, su gibi okumayı sökmüş diye.. Evde bahşişler, dualar, hocaya hediyeler.. Artık o minik katip olacak, efendi sınıfına girecek, bundan sonra onun yeri başka... Okuman yazman varsa ve kuvvetliyse, Babıali seni bekler.. Terbiyeli bir efendi isen yolun açık.. Ama örneğin yazman yoksa, kaleler fetheden vezirin soyundan bile gelsen, karun kadar zengin olsan, falanca ağa olursun en fazla.. Efendilik için hem okumak, hem de yazmak gerekir..


  Bizim toplumumuzun insanları çocuklara okul açıp, hoca tayin etmekle, çocuk eğitimi sorununun çözüleceğine
öteden beri inanagelmiştir. Ama ailede çocukla uğraşmak, babanın çocuğuna bir şeyler anlatması, gezdirip göstererek öğretmesi gibi bir gelenek yoktur. Aslında çocuk edebiyatının, dünden bugüne, fakir ve gelişmemiş olması da, bu noksan eğitim anlayışının bir göstergesidir. Fakat devrin iki büyük şeyhülislamının, çocuk sesleri arasında son uykularına çekilmelerinin zarif bir anlayış ve inanç olduğu da açıktır..

   Osmanlı'da, 19. yüzyıl sonlarında, basılı kitap sayısı 5.000 civarındaydı. Kanun metinleri, askeri talimname, ders kitabı, standart dini metinler de bu sayıya dahildir.. Sayı, ancak 20. yüzyıl başlarında 35-40.000'i bulmuştur.. Osmanlı'nın basılı kitap mirası budur !.. Eğer Osmanlı-Türk toplumunda 16.-17. yüzyıllarda 5-10 bin kadar kitap düşkünü adam bulunsaydı ; yobazlar ve gericiler matbaaya izin vermese de, her şeyin ticaretini yapan Venedikliler, istenen ve aranan Türkçe kitapları Venedik'te basar ve getirip satarlardı..
   Bizim toplumumuzda dün ve bugün okuma olayına ve okuyana karşı her yerde görülmeyen bir saygı gösterilir. Ancak, okumanın verimli sonuçları olan, farklı düşünce ve eleştiriye karşı ya ilgisizlik ya da giderek artan dozda bir düşmanlık vardır. Toplumumuz okumak fiilinin sınırlarını dar faydacı bir görüşle belirleme eğilimindedir. Biz az okuyoruz.. Oysa kütüphanelerin yaygınlığı, zenginliği ve düzenli çalışması her şeyden önce talep işidir.. Kitabı ; ekmek, su, gömlek ve taşıt aracı derecesinde gerekli görmeyen, gazete bilgisiyle yetinen bir toplumda kütüphaneciliğin ve kütüphanelerin gelişmesi konusunda pek ümitli olamayız..

   İstanbul, Türkiye'nin ve Balkanlar'ın en büyük metropolü, ama kütüphanesiz bir şehir.. Herhangi bir konuda araştırma yapmak isteyenin kendini atıp her tür ansiklopediyi, genel kaynakları, makaleleri bulacağı doğru dürüst bir büyük kitaplık yok..
   Bizans'tan beri bütün Balkanlar'ın ve Ortadoğu'nun yazma kitapları, minyatür koleksiyonları İstanbul'a akmış. On beş yüzyıl boyu İstanbul kadar, değerli kitap toplayan şehir azdır, ama İstanbul kadar kitapları dışarı götürüleni de.. Sahaflarda artık yazma ve basma olarak eski kitap bulunmaz oldu ; halen süren bu kitap ihracı, aslında büyük şehrin kültür varlığını kaç yüzyıldan beri eriten bir illet.. Hiçbir seyyah veya diplomat yok ki, dengini, çıkınını kitapla doldurmadan ülkesine dönmüş olsun. 16. yüzyılın Busbecq'i ; 17. yüzyılın Galland'ı, Marsigli'si ; 19. yüzyılın Hammer'ı, seyahatnamelerinden ve diğer eserlerinden tanıdığımız kitap toplayıcılarının yalnızca bilinen birkaçı...
   Vatikan, Paris, Londra, Viyana, Berlin ; şimdi de Amerikan kütüphaneleri işte böyle zenginleşiyor.. Öbür yandan, bin yıldır, taş yapı kitaplıklarda birikenler dışında, nice nadide kitap el yazması, korkunç yangınlarda kül olup gitmiş !..
   İstanbul kütüphanelerinin uzmanı Meral Alpay'ın verdiği rakamlara göre ; Süleymaniye 65 bin kadar yazma ve 35 bin kadar eski harfli basma esere sahip ; Topkapı'da ise15 bin kadar değerli el yazması var.. Burada ayrıca yüzü aşkın Latince, Yunanca, eski Slovince ve Süryanice el yazma kitaplar da bulunuyor...

   Eski kütüphanelerin tanınmış "Hafız-ı Kütüb" leri vardı.. Bu ad aslında kitapları koruyanlara verilir ama bunların bazıları kitapların içeriğini beyinlerinde koruyan adamlardı. Her kitabın ismini, konusunu bölüm bölüm bilirlerdi. O dönemin kütüphanelerinde ne fihristlere bakılır ne de bugünkü anlamda kataloglar bulunurdu. Hafız-ı Kütüb'e sorardınız, o her şeyi bilirdi..
   Bayezid Camii'nin yanında bakımsızlıktan çürüyen ve bir ara ahır diye kullanılan külliyenin bir kısmı, 1884 yılında İstanbul'un ilk genel kitaplığı haline getirilir. Hafız-ı Kütüb İsmail Saib Efendi, kendini ziyarete ve dinlemeye gelenlerle bir tür seminer yaparmış burada.. Bazı şiir ve anlatımların ; raflardaki binlerce yazma kitabın hangisinin, kaçıncı sayfasında olduğunu açıklayarak yanıtlarmış soruları.. Alman şarkiyatçı Oskar Rescher, bir ara katılmış bu toplantılardan birine ve bir daha ayrılamamış. Sonunda Osman Reşad Efendi olmuş, İstanbul'da kalmış !..
   İsmail Saib Efendi kedileriyle birlikte kütüphanede yaşarmış, 1940 yılında ölünceye kadar da hiç dışarı çıkmamış.. Herkes onu dinlemeye, bir şeyler öğrenmeye ayağına gelirmiş...
   Osmanlı aydını da kitaba saygı duyardı.. Sokaktaki cahil adam ise, gördüğü yazılı kağıdı hemen yerden kaldırır ve duvardaki bir göze koyardı.. Bunu biraz da kağıdın üzerinde dini bir şeyler olabileceği düşüncesiyle yapardı...
   Roma İmparatorluğu'nda pretor kararıyla yok edilen kitabın bedeli, hazine tarafından kitapçıya ödenirdi. Biz ise kitaba saygıdan vazgeçtik ; mülkiyet hakkı bile hiçe sayılarak kitap imha edilen bir toplum olmaktan ne zaman çıkacağız diye bekliyoruz...

( İlber Ortaylı'nın yazılarından alıntılar yapılmıştır..)
 

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK