Sayfalar

249 ) FRANSIZ DEVRİMİNİN OSMANLI'DAKİ İLK ETKİLERİ !..

  

Fransız Devrimi coşkuyla, nefretle, umutla doğdu ; kanla sürdü.. İhtilalin başını yediği kendi çocukları arasında, İstanbullu bir Fransız da vardı : Ünlü şair Andre Chenier.. 1762'de Galata'da, bugünkü Kartçınar Sokağındaki "Sen Piyer Hanı" diye bilinen evde tüccar bir ailenin oğlu olarak doğmuştu. Sonradan ailece vatanlarına döndüler.
Genç Chenier mutlakiyet taraftarı sayılmazdı, ama büyük umutlar beslediği devrim onu da düş kırıklığına uğrattı ; dilini tutamadı, 1794'de o da giyotine gönderildi. Fransız Devrimi, Chenier'nin doğduğu kent olan İstanbul'da nasıl karşılandı sorusuna ise ; bütün Avrupa'dan daha farklı bir tutumla, ne alkışla ve destekle, ne de nefret ve protestoyla, diye yanıt vermek gerekir. Ne saygı, ne de korkuydu bu ; Osmanlı, Fransız Devrimi' ni daha uzunca bir süre ciddiye almayacaktı..
Osmanlı yönetimi başlangıçta Fransız Devrimi'ne değilse de devrim yönetimine gülümsemiş, devrimi Avrupa'nın kendine özgü bir çılgınlığı olarak değerlendirmiş ve soğukkanlılıkla karşılamıştır. Sultan 3. Selim'in başkatibi olan Ahmed Efendi, Ocak 1792'de kaleme aldığı günlüğünde şöyle diyordu
"İnşallah, Fransa'daki kargaşa, frengi illeti gibi, devlet-i aliyyenin diğer düşmanlarına (Avusturya ve Rusya'yı kastediyor) sıçrar ve uzun zaman başları dertten kurtulmaz ve bu da bizim hayrımıza olur.."
 
 
18. yüzyıl sonunda İstanbul, Fransızların devrimciliğine işte böyle bakıyordu ve onları müttefik olarak görüyordu. İstanbul'daki Fransız kolonisinin devrimci havası da başkentteki Avusturyalı, Rus ve Prusyalı diplomatların tersine, Babıali'yi pek rahatsız etmiyordu.
Fransızların İstanbul'daki diğer Avrupalı diplomatları huzursuz etmeleri için çok neden vardı. Bütün Avrupa monarşileri ve Papalık, bu dinsiz ve hükümdar tanımaz devrimin düşmanıydı. İstanbul'daki diplomatların, Fransızlarla selamı sabahı kesmesi doğaldı..
Fransız elçiliği mensuplarıyla çok samimi olan İsveç elçiliği müsteşarı Mouredgea d'Ohsson, bu ortamda göze batıyordu. Bir Osmanlı Ermenisi olan ve İsveç uyruğuna geçen, yazdığı Osmanlı yönetim tarihiyle tanınan d'Ohsson'u Prusya elçisi Knobelsdorf ; Fransız Devrimi'ni Osmanlı ülkesine sokmaya çalışıyor diye Babıali'ye ihbar etti. Bu ihbar ciddiye alınmadı ama 1798'de Fransa Mısır'a saldırınca, Fransız dostu d'Ohsson'un kapı dışarı edilmesi uygun görüldü.
III.Selim Paris'te yaşanan devrimi yakından izliyordu. 1793 Haziran'ında, Yurttaş Marie Louis Henry Decorches ya da eşitlik iddialarından önceki adıyla Marki de Saint Croix, Fransa Cumhuriyeti'nin temsilcisi olarak İstanbul'a geldi. 14 Temmuz'da iki Fransız gemisi Sarayburnu'na demirledi. Tarafsız bir tutum içinde, Osmanlıların hilalli bayrağını, Amerika'nın çizgili ve yıldızlı bayrağını ve üç renkli Fransız bayrağını dalgalandırarak top atışlarıyla selam verdi. Boğaz kıyısına törenle bir "özgürlük ağacı" dikildi..
Sekiz hafta kadar sonra padişah Paris'e ayrıntılı bir envanter yollayarak, ordusuna ve donanmasına Fransa'dan geçici olarak istediği teknisyen ve eğitmenlerin uzmanlık alanlarını bildirdi. Fransa'nın kendi sınırları konusunda o sırada hayli kaygılı olmasına rağmen, Kamu Güvenliği Komitesi padişahın isteklerini dikkatle inceledi. Aşağı Tuna'da bir Doğu Cephesi'nin bulunması ya da Karadeniz'de saldırgan bir donanmanın varlığı, Avusturya ve Rusya yöneticilerinin Ren'de ve Kuzey İtalya'da savaşan Fransız ordularına yönelttiği dikkati zayıflatabilirdi. Selim'in danışmanları da zaten Paris'teki devrimcileri seve seve teşvik etmeye hazırdılar. Ama Selim, kendi imparatorluğunu Jakobenlerle yapılacak geri dönülmez bir işbirliğine tümüyle bağlamayacak kadar akıllıydı. Diplomatik sistemini modernleştirmeye karar verdiğinde, sefirlerini Avrupa saraylarına özel durumlarda yollamak yerine, daimi olarak atamaya karar verdi. İlk Osmanlı temsilcisini de Paris'e değil, Londra'ya göndermeyi tercih etti. Kısa bir süre sonra Selim daimi sefirlerini Berlin'e, Viyana'ya ve St. Petersburg'a da gönderdi. Ancak ondan sonra Fransa Cumhuriyeti'ne bir sefir atamaya sıra geldi..
Sultan Selim için Paris'le ilişkiler kurmak, diğer başkentlerden çok daha doğaldı. Çevresindeki yetkililerin bir kısmı, Fransızca'ya daha şimdiden aşinaydı. Padişah da bu dili bilmiyormuş gibi görünmesine rağmen, Fransızca öğrenimini teşvik ediyordu. Avrupa'da hükumet ve yönetim sistemlerini akılcı bir temelde inceleyen ve başka geleneklerin biçimlendirdiği insanlar için projeler üreten yazarlar yalnızca 18. yüzyıl Fransası'nda çıkmıştı.. Selim'in ordu donanma kütüphanelerine istediği eserler Marsilya'dan gemilere yüklenirken, bunlar arasında Grande Encylopedie'nin serisinin de bulunması ilginçtir. Ama bütün bu seçkin öğrenme çabalarından daha genel anlamda etkili olan şey, ticari ilişkiler olmuştur.

       
   
Devrim yıllarında Fransa giyimde yenilikler yaratmıştı. O döneme göre "spor" kaçan, üniforma havalı, devrimin üç renginin kullanıldığı yeni bir giyim tarzıydı bu. Fransız uyruklu tüccarlar ve onlara sempati duyan bazıları, bu yeni modayı izliyorlardı. Kadın erkek şapkalarına ulusal bayrağın üç renginden oluşan kokartlar takıyorlar, kurdeleler sarıyorlardı. Bu propagandist kıyafet ve sembollerden Avusturyalı diplomatlar çok rahatsız oluyorlardı. Avusturya elçiliği baştercümanı bu yüzden Babıali'ye şikayete koştu ve dış ilişkileri yürüten büronun başındaki Reisül Küttab Raşid Efendi'den Beyoğlu'nda Fransız diplomat ve tüccarların devrim kokartları taşıyıp, çevreyi kışkırttıklarını, bu modanın yasaklanmasını istedi. Raşid Efendi'nin yanıtı ilginçtir :
"Dostum, devlet-i aliyye Müslümandır. Buraya gelen yabancıların adet ve giyimi bizi ilgilendirmez. Biz, dost devletlerin tebaasını konuk olarak görürüz ; ister başlarına kokart takarlar, isterse üzüm küfesi geçirirler, bizim derdimiz değildir.  Sen de bize şikayet ederek başımıza iş çıkartma !.."
Fransa elçiliğinin çıkardığı broşür ve bültenler, Beyoğlu'ndaki diplomatları ve din adamlarını Babıali'den çok rahatsız ediyordu. 1795'de Cumhuriyet yönetimi bu iş için İstanbul'da bir matbaa kurdurttu ve gerekli personeli yolladı. Matbaada Türkçe başta olmak üzere yerli dillerde de broşür basılıyordu. Rejimi ihtilal bildirilerinin karşıtı bir yayın da yok değildi. Devrimden önce, Osmanlı ülkesine gelen Blaque ailesine, önce İzmir'de, sonra İstanbul'da gazete çıkarıyordu. Mösyö Blaque, sonra tekrar Fransa'ya gidip Kral 16. Louis'nin avukatlığını yapmış, sonra da Fransa'yı terk etmek zorunda kalmıştı. Blaque'ler, Osmanlı uyruğuna geçti ve bu tür mülteci aileler içinde seçkin bir yer aldılar. Ailenin sonraki kuşağından Eduard Blaque, Beyoğlu belediye başkanlığında ve elçiliklerde bulundu, ilk Washington elçimiz de oydu.. 1895'de İstanbul'da öldüğünde 2. Abdülhamid, "Ehl-i dil kıymetli bir adamdı, pek severdim" demişti..  


( İlber Ortaylı yazılarından ve Alan Palmer'ın "Osmanlı İmparatorluğu- Son Üç Yüz Yıl" adlı kitabından faydalanılmıştır.. )

1 yorum:

Adsız dedi ki...

Özgürlük tablosunun Türk/Osmanlı versiyonunun hangi ressama ait olduğunu biliyor musunuz? Biliyorsanız yazabilir misiniz. Selamlar

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK