Sayfalar

404 ) ŞAH YOLU !..

     

   İlk Çağda, Şah Yolu, Orta Çağın, Çin'le Bizans arasındaki İpek Yolu gibi, dünyanın en uzun ulaştırma yollarından biriydi. Bu Şah Yolu, Ege denizinde Milet, Efes limanlarından başlar, Lidya'yı, Frigya'yı, Kapadokya'yı, Torosları geçerek ; Klikya, Suriye, Mezopotamya üzerinden İran'a ulaşırdı. İran İmparatorluğu başkenti olan Astahar-Persepolis'e varırdı. İran'dan, Hindistan'a da gidilebilirdi karadan. Nitekim Büyük İskender, bu yolu izledi.. 



   Almanların Osmanlı hükumetinden 1899'da imtiyazını aldıkları Bağdat hattı da bir "Şah Yolu" idi. Bu hat, İstanbul'dan başlayarak ; Anadolu, Klikya, Suriye' yi geçerek Mezopotamya'ya varacaktı. Fırat-Dicle vadilerini geçecek, Bağdat'a ulaşacaktı. Oradan, evvela Basra limanında Basra körfezine çıkacak, sonra da Kuveyt kıyılarında, Hint denizine açılacaktı. Bu hattın da hedefi Hindistan'dı. Yani, Hint ticaretinin, biraz da bu hat üzerine çekilmesiydi. 

   Proje büyüktü, azametliydi. Hatta bu projeyi daha ilk adımda Almanların diğer rakipleri, hattın amacı, Anadolu, Klikya ve Irak'a Alman göçmenlerini akıtmaktır, onları orada yerleştirmektir diye yorumladılar. Hindistan imparatorluğunu elinde tutan İngilizler için ise, bundan daha korkulu bir rüya olamazdı..
   İmtiyaz, şahane törenlerle kutlandı. Alman İmparatoru II.Wilhelm İstanbul'a gelerek padişahı ziyaret etti. Kudüs'te, dünya Müslümanlarının koruyucusu imiş gibi jestler yaptı. 
   Osmanlı devleti geleneksel İngiliz-Fransız siyasetinden ayrılıyor, Almanya'ya dönüyor gibiydi. Nitekim az sonra ve silahlandırma kredileriyle orduda da Alman silahları kabullenildi. Hatta Türkiye'ye, Von der Goltz (Golç Paşa) gibi kurmay hocaları getirtildi. Kurmay akademisine Alman eğitim usulleri ve disiplini yerleşti. Bizim 1900-1908 arasındaki kurmaylar ve aktif subaylar neslimiz, bu dönemin ürünüdür. Enver Paşa, Cemal Paşa, Mustafa Kemal, İsmet, Ali Fuat ve Karabekir paşalar ve diğerleri gibi, İkinci Meşrutiyet ve hatta Cumhuriyet devrinin seçkin subayları, belki Abdülhamid dahi farkına varmadan, böyle yetiştiler. 

    Goltz

   Özetle Bağdat hattı imtiyazı ile beraber Türkiye'de Türk-Alman ilişkilerinin, bir gün Türkiye'yi Almanlar safında harbe sürükleyecek kadar güçlü şartları ve elemanları hazırlanıyordu...
   Nitekim imtiyazın karşısına daha ilk adımda, gene bir gün bizim Almanlar safında kendileriyle savaşacağımız Üçlü Antlaşma Devletleri dikildi : İngiltere, Rusya ve Fransa.. Çünkü Türkiye Devleti bağımsız görünüyordu ama, aslında bağımsız değildi. Kapitülasyonları bir tarafa bıraksak bile, daha önceki belge ile değindiğimiz dış borçlar zincirinin düğümleri, her an devletin boynundaydı. Hükumet bu nedenle, direniş ve müdahalelerin bin bir çeşidiyle bunalıp duruyordu..
   İngiltere, imtiyaz mukavelesinin akdi ile beraber Basra körfezinde, Hint denizi ağzındaki Kuveyt'e yöneldi. Osmanlı himaye ve haklarından tek kelime söz etmeden, Kuveyt Emiri ile geniş bir himaye antlaşması imzaladılar. Kuveyt yelkenli veya balıkçı gemileri İngiliz bayrağı taşıyacaklardı. Bunlara tecavüz, İngiltere'ye saldırı sayılacaktı. Kısacası, İngilizler Hindistan yolunu emniyet altına almak istiyorlardı. Daha sonraları bu yönde, daha başka girişimlere de geçtiler..
   Bu girişimlerin en önemlisi, Mezopotamya topraklarının Fırat-Dicle'den sulanarak işletilmesi için oralara mühendisler, iktisatçılar göndermeleri oldu. Örneğin Mr. Wilcox adında bir uzman ve siyasetçi, bu yolda geniş haritalar çıkardı. Fakat bunlardan bazılarını hükumete de verdiler. Yani İngiltere, Mezopotamya'yı, Almanlara ve söylendiği gibi Alman muhacirlerine, sömürgecilerine bırakmamakta azimliydi..
   
  

   Fakat daha sert direnişler Rusya'dan geldi...
   Rusya, önce Kuzey ve Doğu Anadolu'da demiryolları yapılacaksa ve bunlar devlet tarafından yapılmadığı taktirde, bu hatların inşasının Rus uyruklulara verilmesini istedi. "Devlet tarafından yapılmadığı taktirde" kaydı, şekilden ibaretti !.. Çünkü Abdülhamid devrinde, Türkiye'de, demiryolu yapacak veya kontrol edecek para ve elemanlar bulmak şöyle dursun, lokomotif makinistleri, kondüktörler, hatta gişelerde biletçiler bile, Ermeni şivesiyle yazılmıştı. Örneğin, "Bilet mahalli" değil, "Bilet mahali" şeklinde yazılırdı..
   
   İlk planda hattın güzergahı için Ankara-Sivas-Harput-Diyarbakır-Musul yönü gösterilmişti. Rusya, Kafkasya'da kendi topraklarında dilediği gibi demiryolları yapabildiği halde, Türkiye topraklarındaki bu plana itiraz etti. Bu yönleri, kendi sınırlarına yakın sayıyordu. Bu plan değiştirildi. Demiryolunu Ankara-Kayseri-Harput-Diyarbakır üzerinden geçirecek başka bir plan düzenlendi. Fakat Rusya, buna da itiraz etti. Türkiye bu itirazı da kabul etmek zorunda kaldı. Nihayet bugünkü Anadolu hattı güzergahı çizildi. Yani Haydarpaşa-Konya-Adana yönü ele alındı.. 
   Fakat projeye karşı direnişler, engellemeler o kadar sürüp gidiyordu ki, aslında 8 yılda Bağdat'a varması planlanan Bağdat hattının, 8 yılda, yalnız Konya Ereğlisi'ne doğru 200 km'lik Bulgurlu kısmı yapılabildi. Böylece, 1908 ihtilalinden sonradır ki, Almanya hükumeti Türkiye ile yeni anlaşmalar imzalayabildi. Bulgurlu'dan Diyarbakır güneyinde Halif mevkiine kadar olan 800 km'lik kısmın inşasına geçildi. Fakat hat, imparatorluk idaresinde hiçbir zaman Bağdat'a varamadı. Türkiye için ekonomik değeri ne olacağı zaten ve kesinlikle anlaşılamayan bu hat üzerinde böylece bin bir engelle karşılaşıldı. Karadeniz, Erzurum, Van yönünde uzanan geniş topraklar üzerinde ise Rusya korkusundan, tek km'lik demiryolu değil, karayolu, hatta kışla, karakol bile yapılamadı !..  



 ŞEVKET SÜREYYA AYDEMİR'in "Enver Paşa" adlı kitabının 1. cildinden derlenmiştir..

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK