Sayfalar

442 ) ADLAR, SOYADLAR VE LAKAPLAR..



   Dede Korkut'un "Boğaç Han" hikayesini okuduktan sonra, Eski Türklerde çocuklara adlarının bir beceri gösterdikten sonra konulduğunu öğrenmiştik..
   Bir insanın veya eşyanın adı onun özüne ilişkin bir nitelik olarak görüldüğünden, konulacak ad ile o adı "taşıyacak" kişinin uyum göstermesi gerekir..
   Erkek çocuklara büyükbabanın adının konulması Anadolu'da oldukça yaygın bir gelenektir. Bazen konulan isimde yanlış yapıldığında çocuğun hastalandığına, o adı taşıyamadığına ve ağır gelen bu ad değiştirilmedikçe iyileşemediğine inanılır..
   Ad, kişinin niteliğine ait bir bilgi içerdiğinden, olası düşmanlarca bilinmesi sakıncalı durumlar yaratabilir. Çünkü birine büyü yapabilmenin temel şartlarından biri, onun adını bilmektir. Hamaset edebiyatında veya bazı filmlerde duyulan, "Yiğidim, adını bağışlar mısın ?" sorusu, kendi hakkında önemli bir bilginin yabancı biri tarafından öğrenilmek istenmesinin hoş karşılanmayabilmesinden kaynaklanmaktadır.. 
   
   Dursun, Durmuş, Satı, Satılmış, Hediye, Armağan, Ömür, Yaşar gibi adlar çocuk ölümlerine karşı tedbir olarak konulan isimlerdendir. Bebekleri ölen aileler, bu adları tercih ederek, "isim büyüsü" yapmaktadırlar..
   Eski Türkler de aynı yöntemi uygulayarak, kötü ruhları bebeklerin değersizliğine inandırıp kaçırtmak için çocuklarına İtalmas(z), İtboku, Çoçkabay (domuzbay) gibi adlar koymuşlardır..
   İsim büyüsünün bir cephesi de, istenmeyen çocukların doğmasını engellemek için konulan isimlerdir.. Yeter, Döne, Kafiye, Soner, Sonay gibi.. Erkek evlat isteyip de kızı olan aileler ise bu arzularının gerçekleşmesini kızlarına koydukları adlara bağlarlar. Yeter, Döne, Songül gibi isimler bu amaca da hizmet ettiği gibi, Orta Asya ve Anadolu'da Ulbolsun, Turterim, Tamamgül, Gelsinbay ve Kıbrıs'ta kullanılan ve aslı Arapça olup "inci gibi" anlamına gelen "Dürriyye"dir. Türkçe "dur" dan geldiği sanılan "Duriye" de bu adlardandır..



   Dünyanın en yaygın adları Tevrat'dan alınan, üç dinin de benimsediği adlardır. İkinci Meşrutiyet döneminde, Türkçülük akımının kuvvetlenmesinden sonra çocuklara Cengiz, Attila gibi adlar koymanın yaygınlaşması üzerine, dönemin tanınmış İslamcılarından ve sonranın felsefe hocası Babanzade Ahmet Naim, bu pagan adlara ateş püskürmüş, "Hristo" adının bile bizler için daha tanıdık ve makul olduğunu yazmıştı !..

   Avrupa'da da Hristiyan dünyasına ait olmayan pagan adlar yaygındır. Tanınmış bazı Avrupalı adların anlamları şöyledir :
Gerald : Mızrak taşıyan ; Albert : Onurla aydınlanan ; Lambert : Ülkeyi aydınlatan ; Robert/Rupert/Rupprecht : Ünle aydınlanan ; Herbert : Orduyu aydınlatan, ordunun ışığı ; Bertram/Bertrand : Parlak karga ; Bernard : Ayı gibi kuvvetli ; Eberhard : Yaban domuzu gibi kuvvetli ; Edward : Zenginlikleri bekleyen ;
Louis/Lewis/Ludwig/Luigi : Cesur savaşçı ; Adolph : Soylu kurt ; Rudolph : Ünlü kurt ; Ursula : Dişi Ayı ....

   Eski Yunanlılar da atı çok sevdikleri için "hippo" (at) ile başlayan adlar almışlar, Hippokrates gibi..
   Romalılarda ise erkek ön adlarının sayısı çok azdır.. Aulus, Gaius, Lucius, Marcus, Publius, Servus, Titus, Tiberius gibi yaklaşık yirmi addan ibarettir !.. Bu ön adların ardına soyun adı (nomengentile), baba adı ve kabile adı (tribunus) eklenirdi. Romalı kadınların ise genellikle ön adları yoktur. Yalnızca aile adlarını kullanmışlardır. Ailede birden fazla kız çocuğu varsa onları Prima (Birinci), Secunda (ikinci), Tertia (üçüncü) vb. diye adlandırırlardı..

 

   Asya Türklerinde, doğumn gününde yaşanan olaylara göre, örneğin o gün düşman yenildiyse Yağıbasan, konuk geldiyse Konukkeldi, yemek verildiyse Aşbergen gibi adlar ya da obanın kurulduğu yere göre Uralbay, İdilbay gibi adlar konulmaktaydı..
   Anadolu'da Arif, Arife, Bayram, Cumali, Recep, Şaban, Ramazan, Bahar, Seher, Hilal, Mevlüt, Miraç,Kadir, Kadriye gibi doğum gününü belirleyen adlar yaygındır. Ayrıca, Anadolu'da, çoğunluğu yörenin saygın yatırlarından kaynaklanan adlarla çocuklara isimler konulmaktadır. Çocuğu olmayan kadınların yatırlara adakta bulunmaları yaygın bir gelenek olduğundan, yerel yatırlardan alınan adlar çok fazladır.. Örneğin Sivas'ta Ahmet Turan ; Elazığ'da Hıdır ; Gaziantep ve Kahramanmaraş'ta Ökkeş ; Diyarbakır'da Şehmuz ; Tunceli'de Veysel ; Besni'de Vakkas gibi.. Trabzon yöresinin klasik ismi ise Temel değil İlyas'tır.. 
   1908 yılında İkinci Meşrutiyetin ilanıyla birlikte "Enver'ler, Niyazi'ler" o yıl doğan çocuklara yaygın olarak konulmuştur. Arnavutluk devrim lideri Enver Hoca ile Kıbrıs doğumlu bilim insanı Niyazi Berkes'in adları bunlara örnektir..
   1960 İhtilali sonrası Hürriyet, Adalet ; 1970'lerden sonra Deniz, Ulaş adları yaygınlaşmış ; 1980'lerden sonra Merve, Berk ; 1990'larda Can takılı adlar moda olmuştur..

 

   Ad koyma geleneklerinde önemsenmeyen konulardan biri de -han, -men, -man ekiyle biten adların dilbilgisi kuralında erkek olması gerektiğidir. Örneğin, Azeri devriminin önderlerinden Neriman Nerimanov erkektir ve adı bu kurala uygundur. Zaten Neriman da pehlivan demektir..
   Arapça'da -et ekiyle biten adların dişil olmasına karşın Türkiye'de bu kural önemsenmemekte, erkeklere dişil sözcükler isim olarak takılmaktadır..

   Türkiye'de büyüklere adları ile seslenilmemesi, görgü gereğidir. Küçüklerin büyüklere adlarıyla seslenememeleri, adın büyüsel güç taşıdığı inancıyla ilgili olmalıdır. 
   Gelinlerin, kocalarının akrabalarına adlarıyla hitap edememesi adeti bu inanışın ne kadar güçlü olduğuna bir örnektir.  Trabzon'da bir gelin, kayınbabası izin vermedikçe onun yanında konuşamaz. Bu tabunun ne kadar güçlü olduğuna dair örnek de Kazakistan'dan : Kayınbabasının adı Mehmet olan gelinler, kelime-i şehadet getirirken "Lailaheillalah beybabam adlı resulullah" demektedirler !..

   Lakap yaygınlığının bir nedeni de ad tabusu olmalıdır. Soyadı bulunmadığından insanların birbirleriyle karıştırılmaması için lakapları ile anılması, köy toplumundan Osmanlı devlet ricaline kadar yaygın bir gelenek olmuş, tarihçilere de önemli bir kolaylık sağlayacak biçimde, birçok devlet adamı lakaplarıyla tarihe geçmiştir.. 

   Çin'de İÖ 2852'de soyadı almanın zorunlu olduğu söylenir. Milyarlık Çin'de soyadı sayısı 400 civarında olduğundan, milyonlarca Çinli aynı soyadını taşır. 1911 Devrimine kadar aynı soyadını taşıyanların evlenemediğini de düşünürseniz, ne kargaşa !..
   Batı'da soyadı kullanımı Roma İmparatorluğu'nda başlamıştır. Ortaçağ'dan itibaren yavaş bir süreçle de olsa tüm Avrupa'da yaygınlaşmıştır. İngiltere'de 1000 yıllarında başlamış, 1600'lü yıllarda herkesin bir soyadı olmuştur..
   Avrupa'da yaşayan Museviler'e ise zorla soyadı verildi ama Hristiyanların kullandığı soyadlarını almaları yasaklandı !..

KUDRET EMİROĞLU'nun "Gündelik Hayatımızın Tarihi" adlı kitabından alınmıştır..     

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK