Sayfalar

456 ) BAŞ GÖZ OLMANIN TARİHİ !..

   Dünya tarihinde, dünyanın birçok bölgesinde, kız kaçırma adetinin veya taklidinin görüldüğü hepimizce bilinen bir şeydir. Ayrıca yine görülür ki ; evliliklerin kız kaçırılmadan gerçekleştirildiği dönemlerde de, damat adayı bir süre müstakbel kayınpederinin yanında ve onun hizmetinde çalışmıştır..
   Bugün de tarihin bu izleri fark edilebilmektedir. Çünkü, bu evlilik biçimleri evrensel aşamalar olarak ortaya çıkmaktadır. 
   Örneğin İngilizce'de "koca" anlamına gelen "husband" sözcüğü, "ahır hizmetlisi" anlamına  gelir. Türkçe "güvey" sözcüğü de, "hayvan gütmek" köküyle ilişkilendirilerek, damadın bir süre     kayınbabasının çobanlığını yaptığı döneme göndermedir..
  Batılı adeti olan gelinin eşikten kucakta geçirilmesi de, kız kaçırmanın izini taşır.. Orta Asya'da gelin çadıra kucakta sokulur. Anadolu'da ise,evin koruyucusu perinin en sevdiği yer olan eşiğe gelinin basmamasına dikkat edilir..
  Kızını gelin veren ailenin, ayrılığın işareti olarak, ağaç veya ip "kıyması" adeti Orta Asya'da da yaygındır ve bu adet Anadolu'da "nikah kıymak" , "beşik kertmek" sözlerinde yaşamaktadır...


   16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı Türkleri için evlilik, şerefli ve yüce bir anlam taşırdı. Evlilik aynı zamanda medeni ve hukuki bir antlaşmaydı ve her iki taraf bunu ancak belli nedenlerden dolayı bozabilirdi..
   Damat adayı evlenmeden önce müstakbel eşini göremezdi. Evlenme, erkeğin adına, kendi ailesindeki kadınlar tarafından hazırlanırdı. Genellikle onlar müstakbel gelinin anne ve babasını ziyaret ederek erkeğin evlenme isteğini bildirirlerdi. Bundan sonra anne ve baba da damat adayını uygun görürlerse kızlarına durumu açarlar ve rızasını sorarlardı.. Kız, müstakbel kocasını görmek isterse, damat adayı, onun görebileceği bir yere kızın ailesi tarafından çağırtılırdı. Fakat damat adayı kızı yine göremezdi. Eğer şansı varsa, dostlarının yardımıyla, evleneceği kızı bahçeden veya pencereden görebilirdi..
   Kız tarafı rıza gösterince, erkek evlilik için kızın anne ve babası ya da en yakın akrabasıyla anlaşırdı. Bu, çeyiz ve nafaka üzerine bir antlaşmaydı. Kadı ve iki şahit önünde, her iki tarafın birbirlerine verdikleri evlilik sözüyle birlikte, kadına, kocası onu boşadığında veya kocasının ölümünde verilecek para miktarı veya mülk yazılırdı. "Mehr" denilen para miktarı 16. yüzyılda 2.000 akça ile 12.000 akça arasında veya 1.000 altın ya da 5.000 flori kadardı.. 
(Bu bilgiler o dönem yabancı seyyahlarının kitaplarından alınan notlar arasındandır.. Saray veya zenginlerin konaklarına ait bilgilerdir genellikle.. Bu rakamların tüm halk kesimleri için geçerli olduğunu sanmıyorum.) 
   Kanuna göre yapılan bu yazılı antlaşma sırasında evlenecek kızdan "resm-i arusane" denilen evlenme vergisi alınırdı. Bu vergi, evlenecek kızın veya kadının maddi durumuna uygun olarak belirlenirdi. Örneğin, Ömer Lütfi Barkan'ın "Kanunlar" adlı eserinde belirttiği, 1584 tarihli bir kanuna göre, "bakire kızdan 60 akça, evsat-ül hal (orta halli) olandan 40 akça ve fakir-ü hal olandan 20 akça" idi.. 
   Kadı önünde yapılan bu antlaşma için tanıklık edecek kişilerin, özel hayatlarında iyi bilinen kişiler olmaları gerekirdi..
   Düğünden önce damat adayı gelinin babasına altın süs eşyaları ve para verirdi. Bu para gelinin çeyizi için harcanırdı. Ayrıca gelinin babası da kızının çeyizi için bir bu kadar para harcardı. 
   Osmanlı kadı sicillerini inceleyen Amerikalı Türkolog R.C. Jennings'e göre ; damadın kızın babasına verdiği bu çeyiz parasından bahsedilirken, Kayseri'de halk arasında almak", "satmak", "vermek" gibi deyimler kullanılmaktaydı..

    Gelelim evliliği simgeleyen "düğün" konusuna..
   Tarihin en eski düğünlerinden birinin tasvirini Ankara-Çankırı yolunda bulunan, İÖ 1600-1450 dönemine ait, Hitit İnandık Vazosunda görmek mümkündür.. 
   Bilinen en eski evlilik belgesi ; Musevilerden kalma, 
İÖ 5. yüzyıla ait Aramca yazılmış bir papirüstür. Sağlıklı 14 yaşında bir kızın altı inek karşılığında evlilik akdinin yapıldığını bildirmektedir..

   Türkiye'de düğünlerin salonlarda yapılması 1930'lu yıllarda bütün Anadolu'da yaygınlaştırılan balo geleneği ile ilgilidir. 
   Sultan Abdülmecid İngiltere Elçisi Canning'in verdiği baloya katıldığında tepki toplamış, Şeyhülislam baloya gitmezken, Ortodoks din adamlarına göre saz dinlemek ve raks seyretmek büyük günah olduğu halde "bilcümle patrikler ve hahambaşı dahil" baloya katılmıştı !..
   Osmanlı'nın son döneminde Türk Ocağı kültürel çalışmaları çerçevesinde balolar düzenlenmeye başlamıştı..
   1920'li yıllarda taşra balolarında kadın erkek ayrımı yapıldığında ihbarlar hemen hükumete bildirilirdi. Sonra, Halkevlerinin Anadolu geneline yayılmasıyla, balolar hem sayı olarak çoğaldı, hem de baloya katılım taban olarak genişledi. Halkevlerinin şehir sakinlerinin nikah törenlerine ve düğünlerine açılmasıyla, 1960'lı yıllardan itibaren kasabalara varıncaya kadar salon düğünleri yaygınlaştı..
   


   Folklorda düğün davetiyesi "okuntu çıkarmak", davet etmek "okumak", davetçi de "okuyucu"dur..  Oğuzlar'da ok, davet simgesidir. 
   Anadolu'da bazı yörelerde mumla davet etmek, saygı belirtisidir. Hatta bu nedenle "yeşil götlü mumla davet etmek" deyimi türemiştir..

   Düğünde "saçı" (kansız kurban) adeti evrenseldir. Buğday kültüründe düğünlerde gelinin başına buğday saçmak, bereket simgesi olarak bugünlere kadar gelmiş bir adettir. Buğdayın düğün pastasına dönüşmesi ise daha uzun bir süreçtir.
   Romalılar düğünde kuru pastalarını, yiyeceklerini, eski adetin devamı olarak gelinin başına atıyorlardı. Romalı şair ve filozof Lucretius, pastaların son zamanlarda damadın başına atılmaya başladığını, sonra da damatla gelinin aynı pastanın parçalarını yemelerinin (con ferreatio : birlikte yemek) moda olduğunu yazar..
   Ortaçağ'ın dinsel havasında buğday saçmak tekrar yaygınlaşır. Konukların kendi pastalarını getirmeleri, düğünün artıklarının fakirlere dağıtılması gibi ağırbaşlı adetler yüceltilir..
   1600'lerde zenginlik arttıkça pasta, kek ve diğerlerinin üst üste yığılması ve yükseklik arttıkça daha çok övünülmesi dönemi başlar. 1660'larda İngiltere Kralı II.Charles'ın Fransız aşçısı duruma müdahale ederek, bu pasta yığınının çok katlı düğün pastası halinde gelenekselleşmesini başlatan pastayı yapar..

   Tarihte gelinlikten daha eski olan, gelinin yüzünü örtmesidir. Asurlarda nikah, tanıklar önünde kadının başının örtülmesiyle tescil edilirdi. İbrani, Arami dillerde "gelin" sözcüğü "örtünme" anlamındaki "kalattu" ; Latince'de "düğün" "peçeyle örtünme" anlamında "obnubere" ; Almanca'da "kadın" (weib) "örtülmüş" anlamındaki "wiba" sözcüğünden gelir..
   Kuzey Avrupa ülkelerinde yalnızca kaçırılan gelinler yüzlerini örterlerdi. Renk değil, gizlenme önemliydi. İÖ 4. yüzyılda Yunanlar ve Romalılarda yarı saydam, kırmızı peçeler moda oldu. Romalılar "flammeum" adı verilen alev kırmızısını tercih ediyorlardı. Gelin, düğünde de bu renk giyiyordu. Ortaçağ'da renk önemini kaybetti, kumaşın pahası ve takıların zenginliği ön plana çıktı..
   16. yüzyılda İngiltere ve Fransa'da beyaz gelinlikler yaygınlaşmaya başladı. Beyaz renk bekareti temsil ettiğinden, ruhban sınıf bu konunun kabaca reklam edilmesini hoş karşılamıyordu. 
   İngiltere basınında ve kamuoyunda da bu konu uzun yıllar tartışıldı. 1813'de Fransa'nın etkin moda yayını "Journal Des Dames"de görülen beyaz gelinlik ve duvaktan sonra tartışma kapısı kapandı ve beyaz standart renk oldu..
   Türkiye'de gelinlik Batı kökenlidir fakat duvak ve gelin başına verilen önem çok eskidir. "Duvak" sözcük olarak, Eski Türkçe'de "örtü,kapak" anlamına gelen "tuğ"dan gelmektedir. (Bugün kullandığımız "tuğla"nın kökü olan "tuğlamak", suyun gediğini kapatmak anlamında bir fiildir.)

   Uzattığımın farkındayım ama ne yapayım ki konu "önemli" !..
   Son olarak kısaca "Balayı" ile ilgili birkaç not..
   Avrupa'da bu geleneğin kökeni araştırıldığında ; "balayı"nın kökenindeki "bal"ın "cicim ayları" anlamını değil, gerçek balı ifade ettiği görülür.. Kuzey Avrupa'da kız kaçırıldığında bir süre kızın ailesinden saklanılması gerektiği ve bu süre zarfında saklandıkları yeri sadece onlara köyden yiyecek ve bal getiren kişinin bildiği o ülke folklorunda anlatılır.. 
   Yeni evlilerin ilk aylarında şarapla karıştırılmış bal içme geleneği de yine Kuzey Avrupa'da yaygındı. Hun Hakanı Attila, 453 yılındaki düğününde bu içkiden boğularak, esrarlı bir biçimde ölmüştür.. 



GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET'in "Avrupalı Seyyahların Gözünden OSMANLI DÜNYASI VE İNSANLARI 1530-1699" ve KUDRET EMİROĞLU'nun "Gündelik Hayatımızın Tarihi"  adlı kitaplarından derlenmiştir..


Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK