Sayfalar

533 ) "GAGAVUZ METROPOLİTİ" !..

      

   1931-1944 yılları arasında, Bükreş'te, Türkiye Büyükelçisi olarak görev yapan Hamdullah Suphi Tanrıöver'in Gagavuzlara tutkunluğu dillere destandır. 
   Gagavuzlar, Ortodoks Türklerdir. O yıllarda Romanya sınırları içinde bulunan Basarabya'da yaşıyorlardı çoğunlukla. Türkçe "bucak" adını taşıyan o topraklar, İkinci Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği'ne bağlanmıştı. Sovyetlerin dağılmasından sonra, bağımsız Moldova Cumhuriyeti sınırları içinde kalmıştır ve bugün Gagavuz Yeri adıyla özerk bir statüdedir..
   Gagavuzların bir bölümü de, dağınık halde, kuzeydoğu Bulgaristan, Dobruca, Romanya, Ukrayna ve Türkiye'de yaşarlar. 
   Gagavuz soydaşlarımız, bizler gibi Oğuz boylarındandır. Gagavuz" sözcüğü de, "Gökoğuz"dan bozma olsa gerek. Moldova'nın başkenti Kişinev'de, Türk alfabesi ile, "Ana Sözü" adıyla bir Gagavuz gazetesi çıkar ve alt başlık olarak şu sloganı kullanır : 
"Ana Sözü İle Oğuzluk Yaşasın !"..

   

   Bu Türk kolu, Orta Asya'dan kalkıp batıya göç ederken, yolu üzerinde İslam dünyasına değil, Hristiyanlığa rastlamış, Hristiyanlığı kabul etmiş ve bir daha bırakmamıştır ; diline bağlı kalmış ve ona ayrı bir renk katmıştır. Kiliselerinde Türkçe dua eder..
   Gagavuzların konuştuğu Türk lehçesine Gagavuzca denir. Kimi dilciler bunu, Tuna Türkçesinin bir kolu sayarlar. Gagavuzcanın, Türkiye Türkçesinden ufak tefek bazı farkları vardır. Gagavuzlar ve yerine hem sözcüğünü kullanırlar. Telaffuzlarında da farklılıklar göze çarpar. Örneğin boynuz yerine buynuz, gölge yerine gülge derler. Önses y türemesi yaygındır ; erkek yerine yerkek, üzüm yerine yüzüm gibi. Önseste h ve y bazen düşer : hakikat, akikat ; yıldırım da ıldırım olur. Gagavuzlar ayrıca Türkçe olarak birçok sözcük türetmişlerdir. Örneğin Gagavuzcada aylar şöyledir : Ocak = Büyük Ay, Şubat = Gücük Ay, Mart = Baba Mart, Nisan = Çiçek Ayı, Mayıs = Pipiruda (May), Haziran = Kiraz Ayı, Temmuz = Orak Ayı, Ağustos= Harman Ayı, Eylül = Ceviz Ayı, Ekim = Canavar Ayı, Kasım = Kasım, Aralık = Kırım Ayı...
   Bütün bunlar Gagavuz Türkçesine ayrı bir renk katar. Gagavuz manileri, türküleri, kulağa pek hoş gelir. Gagavuzları, konuşurken, türkü, mani söylerken dinleyince, insan, Türk olarak etkilenir, duygulanır ve onlara ısınıverir..

    

   Hamdullah Suphi Bey, büyükelçi payesiyle Bükreş Elçiliğinde göreve başlar başlamaz, Gagavuzlar ile çok yakından ilgilenmiş. Dobruca ve Basarabya'daki Gagavuz köylerini birer birer dolaşmış, oralarda incelemeler yapmış. Gagavuzların Türk dilini, Türk gelenek ve göreneklerini yitirmemiş olduklarını görmüş. Onlara Türk olduklarını hatırlatmış. Türklük duygusu, Türklük bilinci aşılamış. İlk çırpıda, 30-40 Gagavuz gencini orta ve yüksek öğrenim için Türkiye'ye göndermiş. 26 Gagavuz köyünde ve kasabasında Türkçe öğretim yapan okullar açtırmış. Bu okullara Dobruca Türklerinden öğretmen bulmuş, Türkiye'den ders kitapları getirtmiş. Gagavuzlar arasında Türkçe eğitim seferberliği başlatmıştır. 
   Hamdullah Suphi'nin Gagavuzlara ne kadar düşkün olduğunu belirtmek için bir örnek gösterilir : Büyükelçimiz bir gün Gagavuz köylerini gezerken otomobili çamura saplanmış. Gagavuzlar koşup yetişmişler ve arabayı itip çamurdan kurtarmışlar. Ama ellerinin çamuru otomobilin üzerinde, camlarında kalmış. Büyükelçi günlerce bu çamur lekelerini temizletmemiş. Temizlemek isteyenlere de "Onlar Gagavuz kardeşlerimin el izleridir, bırakın kalsın, silmeyin" diyormuş. 
   Büyükelçi Hamdullah Suphi Bey, sempatik Gagavuz milletine bir baba şefkatiyle kanat germiş, onları bağrına basmış. Onun zamanında Türkiye'nin Bükreş Büyükelçiliği, adeta Gagavuzların istilasına uğramış !. Bütün elçilik hizmetlileri Gagavuzlardan oluşuyormuş. Yalnız elçilikte çalışanlar değil, elçilik memurlarının evlerindeki hizmetçiler de Gagavuzmuş. 1940'lı yıllarda Tanrıöver'in maiyetinde, Bükreş elçiliğimiz katipliğinde bulunan Zeki Kuneralp, "Bizim de ilk hizmetçimiz bir Gagavuz kızı idi" diyor..
   Yine Zeki Kuneralp'ten öğreniyoruz : Bükreş Büyükelçiliğimizde çalışanlar, Gagavuzlara aşırı düşkünlüğünden ve tutkunluğundan dolayı Hamdullah Suphi Bey'e bir lakap takmışlar : "Gagavuz Metropoliti" demişler..
   Ak saçlı, boylu poslu, yakışıklı bir kimse olan Tanrıöver, gösterişli bir metropolite benzemiyor da değilmiş hani. Giydir sırtına cübbeyi, geçir başına kalıplı serpuşu ve ver eline asayı ; dalsın Gagavuz Cemaatinin içine, kendisini gerçek metropolitten ayırt edebilene aşk olsun !..
   Büyükelçiliğimizin muzip diplomatları ne derlerse desinler, Gagavuzlar, Büyükelçi Tanrıöver'i bir "baba" bilmişler ve o günden beri kendisini unutmamışlar.
   Hamdullah Suphi Bey'in emeli, Gagavuzların Türkiye'ye göçlerini ve Türkiye'de iskan edilmelerini sağlamak imiş. Bir miktar Gagavuzu göçmen olarak Türkiye'ye göndermiş de. Ancak 1940 yılında Gagavuzların yaşadığı bölgeler Sovyet Kızılordusu tarafından işgal edilince büyükelçimizin bu projesi suya düşmüş..




KAYNAKÇA :

DR. FETHİ TEVETOĞLU, "Hamdullah Suphi Tanrıöver"
BİLAL N. ŞİMŞİR, "Bizim Diplomatlar"
YAŞAR NABİ, "Balkanlar ve Türklük"
ZEKİ KUNERALP, "Sadece Diplomat"

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK