576 ) BOĞAZİÇİ'NDEN NEDEN KAÇILIR ? ! ...

   

Refik Halid Karay, "Akşam" gazetesinde, 15 Temmuz 1945 tarihli köşe yazısında şaştığı bir noktaya dikkat çekmiş : Şairler ve yazarlar Boğaziçi'nden birer birer kaçmışlardır, neden ?.. 
Örnekler de verir ; mesela Recaizade Ekrem, Boğaziçi çocuğu halde bir kere ayrıldıktan sonra semtine uğramamıştır. "Aşk-ı Memnu" adlı eserinde Boğaziçi'ni romanın sahnesi yapan Halid Ziya gidip Yeşilköy'e yerleşmiş, bir Boğaziçi yalısında ya da köşkünde yaşamaya heveslenmemiştir.. "Geceler, gölgeler ve mevsimler şairi" Cenab Şahabettin Boğaz güzelliğinden yoksun, yavan bir köyde "pineklemiştir." Tevfik Fikret haricinde Boğaz'da aşiyan kuran ve ölümüne kadar barınan kimse fazla yoktur. Gerçi Tevfik Fikret de buraya çalıştığı okul ve evliliği nedeniyle bağlanmış, asla bir Boğaziçi şairi olmamıştır..

     Hügnen ve yazlığı

1888 doğumlu Refik Halid, Boğaziçi'ne inen ilk iki "sersemletici" darbe nedeninin demiryolu olduğunu iddia eder. Bunlar Rumeli ve bilhassa Anadolu trenleridir. Son ve yıkıcı yumruğun ise Kadıköy-Bostancı tramvaylarından geldiğini şöyle aktarır : 
"Pek iyi hatırlarım, Anadolu hattı üzerinde banliyö trenleri tertemiz vagonlarla ve düzenle işlemeye koyulunca, bu bölgeye Boğaziçi'nden bir göçtür başladı.. Propagandası da beraber işliyordu : 'Efendim,' diye vapurların yan kamaralarında sakallı zatlar birbirine anlatırdı : 'hamdolsun köşke taşınalı bacaklarımdaki sızılardan eser kalmadı. Boğaziçi'ndeki yalıda üniformanın durduğu sandığı havalandırmak için açtıkları zaman sırmalarını küflenmiş bulurduk.. Şimdi, koyduğumuz gibi çıkıyor !..'  
Bir başkası ukalaca lafa karışır : 'Dikkat buyurdunuzsa görmüşsünüzdür, Boğaziçi küfü yemyeşildir, zehirli bir küftür, kazımakla çıkmaz. Bu havalide de bazen küfe rastlanıyor ama rengi gülkurusu.. Şöyle dokundunuz mu uçup gider, zarar vermez !..' 
"Tek alete ve bilgiye ihtiyaç göstermeden yapılan bu küf analizi Boğaziçi'nin kuhileşmesinde (ıssızlaşmasında) büyük rol oynamıştır. Alman demiryolları şirketinin o propagandayı sezdirmeden körüklemesi olasılığı da akla gelmiyor değil. Çünkü Müdür Hügnen yaman bir teşkilatçı idi. Adeta bu yeni bölgenin genel valisi gibi bir şeydi ; sanki yeni bir sömürge kuruyordu.. Haydarpaşa-Pendik hattının etrafı köşklerle, bağlar ve bahçelerle şenlenip nüfus arttıkça, hele vezir vüzera çoğalıp trenler vardakosta (iri yarı ve gösterişli) hanımlarla doldukça çapkın ve kurumlu iş adamı böbürleniyor, kabına sığamıyordu. Hiç unutmam, bir gün vagon penceresine dayanıp yeni gardan taşan refahlı, temiz halka yüksekten bir bakışı vardı ; adeta, 'Bu küçük dünyayı ben yarattım ! Bu çölü şehir ettim !' diyordu..
"Hügnen, Boğaziçi'ni ölüme mahkum eden adamdı.."

 

"Sırasını getirdi, gene o adam Boğaziçi'ni de kurtarmaya kalkıştı ; muhakkak kurtaracaktı. Aksi tesadüf, dayandığı rejimin ömrü vefa etmedi. Zavallı Boğaz tekrar ümitsiz, öksüz kaldı..
"Hürriyetin ilanından az önceydi, Abdülhamid Boğaziçi'nin Rumeli yakasını yamaçlardan aşmak ve denizi seyrede ede gitmek üzere bir tramvay yahut şehir treni imtiyazı vermişti. Kime ? Hügnen'in temsil ettiği şirkete !.. 
"Hat kurulabilseydi ; köprüler, setler aşarak kıvrıla dolana, Boğaz'ı hakim noktalarından gezdire seyrettire ve boşlukları bezeye süsleye giden ; bu modern nakil vasıtası yüzünden, sağlığa uygun, çok güzel manzaralı bir yükseklikte şimdikinden bin kat değerli bir Feneryolu-Bostancı bayındırlığı vücuda gelecekti ve zamanla yamaçlara ine tırmana buraları ıssız dağ başları olmaktan kurtulacaktı..
"Boğaziçi'nin asıl yolu sırttan, aşağıları seyrettirerek geçecek olan yoldur ; ancak böyle bir yol Boğaziçi'ni şenlendirecektir. Görülüyor ki Hügnen de aynı şeyi düşünmüştü ; gereken yerlere köprüler, sütunlu setler kurarak Boğaziçi'nin Rumeli yakasından başlayarak, bir kuşak yol geçirecek ve bu yolda modern bir ulaşım aracı işletecekti. Meşrutiyet idaresi İstibdat devrinin o değerli projesine değer veremedi ; daha doğrusu ardı arkası kesilmeyen karışıklıklar yüzünden uygulama fırsatı bulamadı. İstanbul'u İstanbul yapan eşsiz Boğaziçi ümitsizliğe düştü !.."