Batı Cephesi Kumandanı Albay İsmet Bey, 1920 yılı Kasım ayı ortalarında, Eskişehir'de görevine başladı. Fakat bu cephede kaynayan bir yara vardı : Çerkes Ethem sorunu !..
İsmet Bey'in göreve gelmesiyle beraber Ethem, hastalığını ileri sürerek Ankara'ya gelmişti. O geldikten sonra, şehre esaslı bir kuşku havası sindi : Ethem Ankara'da ne yapacaktı ?..
Çeşitli dedikodular kenti sardı. Ethem'in Kütahya'daki karargahından, hem de Mustafa Kemal'e garip telgraflar çekiliyordu.. Örneğin Ali Fuat Paşa'nın Moskova'ya elçi olarak gönderilmesi hakkında şöyle bir telgraf gelmişti :
"Bu gibi zatların çevrenizden uzaklaştırılması, zatı devletlerinin diktatörlük ilan edeceğiniz kanısını uyandırmaktadır."
Demek ki artık düğüm kopacaktı.. Kopması da gerekiyordu zaten..
Ethem'le kardeşi Reşit Ankara'da, diğer kardeşleri Tevfik, Kütahya'da Kuva-yı Seyyare'nin yani Ethem kuvvetlerinin başındaydılar. Ethem Ankara'da bir dert kaynağı idi. Kütahya'daki Tevfik Bey ise Batı Cephesi Kumandanlığına karşı cephe almıştı. Yunanlılara gelince, Bursa cephesinde büyük yığınaklar yapıyorlardı. Hatta İznik cephesinde, Batı Cephesi Kumandanı İsmet Bey'in, yerinde gidip vaziyeti görmesini gerektirecek kadar hareketli bir durum vardı. Kuva-yı Seyyare her gün durumu daha belirsiz fakat isyancı bir hal alıyordu. Cephe kumandanının yazıları ya cevapsız bırakılıyordu, yahut da gayet sert, aksi, incitici yanıtlar geliyordu. Hatta bir aralık, cephe raporları tamamen kesildi. Bunun sebebini soran Cephe Kumandanı İsmet Bey'e, Kuva-yı Seyyare adına bir yüzbaşının imzasıyla garip bir cevap geldi :
"Raporlar gerektiği zaman Ankara'daki BMM Başkanlığına gönderilmiştir. İmza : Yüzbaşı Tahsin"
Demek Batı Cephesi, cephenin bir kısmını elinde tutan Kuva-yı Seyyare'den rapor da alamayacaktı. Bu kuvvetten, hem de bir yüzbaşı, dilerse cephe kumandanına muhatap olabileceği gibi, canı istediği zaman da doğrudan doğruya BMM Başkanlığına yazı yazabilecekti..
Kuva-yı Seyyare kuvvetleri üzerinde kardeşi Ethem'in vekili olan Tevfik Bey'den, usulü dairesinde umumi kuvvet cetvelleri isteyen İsmet Bey'e şöyle bir cevap gelmişti :
"Kuva-yı Seyyare, ne bir tümen, ne de düzenli bir kuvvet haline getirilemez. Bu serserilerin başına ne bir subay, ne de bir hesap memuru koymak mümkün olmamakla beraber, bunun kabulüne de olanak yoktur. Çünkü subay gördüler mi, Azrail görmüş gibi isyan ediyorlar. Bizim müfrezelerimiz, Pehlivan Ağa , Sarı Mehmet, Topal İsmail gibi adamlar tarafından yönetilmektedir. Bölük eminleri de yazdığını okuyamaz ve okuduklarını yazamaz adamlardan ibarettir. Hem 'sen ne yapıyorsun' diye bunların değiştirilmeleri de mümkün değildir. Kuva-yı Seyyare'nin gelişi güzel yönetilmesi gerekir.."
İyi ama, bir savaş cephesinin geleceği artık gelişigüzel serserilerin keyfine bırakılabilir miydi ? Bir cephe bu şekilde yönetilebilir miydi ? Bir ulusal mücadelenin kaderi, başıbozuk bir kalabalığa emanet edilebilir miydi ?..
Mustafa Kemal, Ankara'daki durumun endişe verici gelişmelerini izliyordu. Cephe raporlarını Çerkes Ethem (yukarıda sağda) Ankara'da ve dilediği zaman doğrudan doğruya Mustafa Kemal'e veriyordu. Mustafa Kemal, en son tevazu kademesinde Tevfik Bey'i (yukarıda solda) uyarmak istedi :
"Birinci Kuva-yı Seyyare Kumandanı Vekili Tevfik Beyefendiye :
"İki üç günden beri doğrudan doğruya tarafı acizaneme göndermekte olduğunuz raporların son maddesinde, Batı Cephesi Ordu Kumandanlığına verilmiş olduğunun kayıtlı bulunmaması dikkatimi çekti. Bu, yanlışlıkla mı olmuştur ? Yoksa bir sebebe mi dayanmaktadır ? Bu hususta bilgi verilmesini rica ederim.
İmza : TBMM Başkanı Mustafa Kemal."
Mustafa Kemal'in bu mütevazı uyarısına yanıt bile verilmedi. Tevfik Bey ise Kütahya'dan Ankara'ya, kardeşine, ve çevrede duyulabileceğini de hesaplayarak
gayet sert yazılar yazıyordu :
"Batı Cephesi Kumandanı İsmet Bey'in bu cephe kumandanlığını idare edemeyeceğini anlıyorum. Batı Cephesi Kumandanını bundan böyle amir olarak tanımıyorum..."
Mustafa Kemal diyor ki :
"Ethem ve kardeşleri ve kendilerinin fikirlerine uyan bazı arkadaşları, ulusal hükumete isyana karar vermişlerdi. Bu kararlarının uygulanması için cephede Tevfik Bey kuvvetlerini cephe gerisine çekerek toplanmak, Ankara'da da, Çerkes Ethem'le kardeşi Reşit Bey ( yukarıda ortada), siyasi zemini hazırlamakla meşguldüler.. Ethem ve kardeşlerinin isyanından asla çekinmiyordum. Onun için gayet serin ve geniş hareket ediyordum. Fiili ve mütecaviz hareketlerinin kamuoyunda daha çok ortaya çıkmasını bekleyerek gereğini yapmayı tercih ediyordum.."
Bu arada Çerkes Ethem bir defasında Mustafa Kemal'e, Ankara İstasyonundaki bürosunda garip bir ziyarette bulundu.. Peşinde tepeden tırnağa silahlı adamları olarak, birden ve bu yeri basar gibi, Mustafa Kemal'in binasına girdi. Kafilenin bir kısmı derhal kapıları tuttu, bir kısmı merdiven başlarıyla yukarı holü istila ettiler. Mustafa Kemal'in kapısına da silahlılar dikildi ve Ethem, Mustafa Kemal'in odasına daldı..
Amacı ne idi, hala bilinmez.. Fakat Mustafa Kemal hiç telaş etmedi. Gayet soğukkanlı davrandı. Konuğunu çok nezaketle kabul etti, hal hatır sordu, sağlığı ile ilgilendi. Ethem Bey de konuşmayı dağıtmadı. Aslında nazik, terbiyeli, uysal bir insan görünüşünde kaldı. Muhakkak ki bazı seçkin vasıfları ve yetenekleri olan, fakat gene anlaşıldığına göre, kaba ve dengesiz kardeşlerinin etkisi altında kalan, maceralara itilen Ethem, Mustafa Kemal Paşa'nın yanından saygıyla ayrıldı. Holdeki, merdivenlerdeki, dışarıdaki silahşorlarını peşine taktı ve çekildi gitti..
Öyle sanılır ki Mustafa Kemal, o gün kesinlikle bir tehlike atlatmıştı. Bu tehlikeyi atlatışta onun silahı, sadece soğukkanlılığı, sükuneti, nezaketi ve bütün bunların üstünde de, karşısındaki basit insanı bir anda büyüleyen, üstün, vakarlı ve hakim kişiliği olsa gerektir..
İstanbul Hükumetinin temsilcileri olan Dahiliye Nazırı İzzet ve Bahriye Nazırı Salih Paşalar, Mustafa Kemal ile görüşmek üzere Bilecik'e gelmiş veya gelmek üzereydiler. Yunanlıların İnönü yönünde yığınakları her gün artıyordu. Çerkes Ethem kuvvetlerini artık yok saymak lazımdı ve Kütahya cephesi Yunanlılara açıktı.. Her an bir Yunan taarruzu bekleniyordu. İsmet Bey, en çetin günlerini yaşıyordu. Gece, gündüz ayaktaydı..
Bu karışık şartlar içinde Mustafa Kemal, gene en kudretli silahına, yani mantıklı sükunetine başvurdu. Ethem'e kendisiyle beraber Eskişehir'e gelmesini ve orada İsmet Bey'le durumu inceleyerek gerekli önlemlerin birlikte alınmasını önerdi. Bu teklifin kabul edilmeyeceğini biliyordu. Ethem hastalığını ileri sürdü. Belki biraz da hastaydı. Ama Mustafa Kemal, onu mutlaka Ankara'dan ayırmak istiyordu. Sonunda, isteyerek istemeyerek, yola çıkıldı. Eskişehir'e varıldı. Fakat bu sefer de Ethem Bey istasyonda ortadan kayboldu. Paşa'nın sorusuna, kardeşi Reşit Bey şu manalı cevabı verdi :
"Ethem Bey bu dakikada kuvvetlerinin başındadır !.."
Ethem Bey orada bulunmadığı gibi, Reşit Bey'le yapılan masa başı görüşmeleri de hiçbir sonuç vermiyordu. Reşit Bey'in ölçüleri kesindi :
"Kardeşlerim birer kahramandırlar. Hiç kimsenin emri altına giremezler. Herkes bunu böylece kabul etmeye mecburdur !.."
İşte bu noktada, Mustafa Kemal artık bu duruma başka türlü el koymak vaktinin geldiğini anladı :
"Bu dakikaya kadar sizinle, eski bir arkadaşınız sıfatı ile ve sizin lehinize bir sonuca ulaşmak samimi duygusuyla görüşüyordum. Bu dakikadan itibaren arkadaşlık ve hususiyete ait vaziyetim sona ermiştir. Şimdi karşınızda Türkiye Büyük Millet Meclisinin ve Hükumetinin Başkanı bulunmaktadır. Devlet Başkanı sıfatıyla, Batı Cephesi Kumandanına durum neyi gerektiriyorsa, yetkilerini kullanmasını emrediyorum.."
O dakikaya kadar avazı çıkarcasına konuşan Reşit Bey şaşalar. Sığınıcı bir vaziyet alır. Derhal karar alınmamasını, kardeşinin yanına giderek bir çare bulmak ümitlerini mırıldanır. Ama artık söz Batı Cephesi Kumandanı İsmet Bey'indir :
"Maiyetimde bulunan kumandanların herhangi biri, bana itaatsizlik etmiş olabilir. Ben onu eğitmek ve yola getirmek gücüne sahibim. Bu konuda henüz kimseye karşı güçsüzlüğümü itiraf etmiş ve hiç kimsenin, bana ait olan bu görevin yapılmasının kolaylaştırılması için yardımını rica etmiş değilim. Ben durumumun gereğini yaparım.."
Kördüğümü çözecek olan adam, bu düğümün üzerine artık elini koymuştu..
ŞEVKET SÜREYYA AYDEMİR'in "Tek Adam" Üçlüsünün 2. cildinden derlenmiştir..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder