Sayfalar

701 ) OSMANLI'DA İLK BANKA : İZMİR BANKASI !..



Haydar Kazgan, her ne kadar, "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Türk Bankacılık Tarihi" adlı kitabında Osmanlı bankacılığını 1845 yılında Osmanlı Hükumetinin öncülüğünde resmen kurulan "Banque de Constantinople" yani "İstanbul Bankası" ile başlatırsa da ; Osmanlı devlet arşivlerindeki bir belgeye göre 
(T.C. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri / BOA, İradeler, İrade-i Hariciye, Sıra No : 923,Vesika 1) İngiltere, Fransa, Avusturya, Rusya, Hollanda, Sardunya, Amerika, Toscana, Danimarka, İspanya ve Yunanistan tebaasında bulunan ve İzmir'de ticaretle uğraşan bazı tüccarlar bir araya gelmişler ve kapitülasyonların İsveç tebaasına sağladığı ayrıcalıklardan yararlanmak amacıyla, İsveç'in İzmir Konsolosu Mösyö Dankelman'ın himayesinde, 1842'nin ilk aylarında kurulan "Bank of Smyrna" (İzmir Bankası) "ilk banka" olarak görünmektedir..
Osmanlı hükumetinin izni alınmaksızın kurulan ve bir emrivaki ile bankacılık hizmetlerine başlayan, hatta yürütmekte olduğu bankacılık hizmetleriyle ilgili bir de beyanname yayınlayan bu "illegal" bankadan, çok kısa bir süre içinde Babıali'nin de haberi olmuştur. Osmanlı hükumetinin gözünde Bank of Smyrna, "İzmir'de bazı yabancı tüccarlar tarafından Osmanlı hükumetinden izin alınmaksızın ve kendi başlarına kurdukları bir banka şirketidir, başka bir şey değildir.." (BOA, İradeler, İrade-i Hariciye, Sıra No 943, Vesika 2) 
İzmir Bankası kuruluşundan hemen sonra % 6-7 gibi yüksek faiz karşılığında mevduat toplamaya ve faiz karşılığında kredi açmaya başlayınca, önce İzmir piyasasında nakit darlığı gözlenmiş, daha sonra da nakit darlığı nedeniyle ödemeler aksamaya ve vergi tahsilatı bile yapılamamaya başlamıştır. Bu durumdan kaynaklandığı anlaşılan şikayetler üzerine, Osmanlı hükumeti "Bank of Smyrna"nın faaliyetlerini durdurmak için İsveç hükumeti nezdinde bazı girişimlerde bulunmuştur. (Hüseyin Al, "Osmanlı Devletinde Kurulan İlk Banka : İzmir Bankası")
Arşiv belgelerinden anlaşıldığına göre ; Osmanlı Hariciye Nezareti, bankanın kuruluşunun hemen ardından kapatılması için İsveç makamları nezdinde girişimlerde bulunmuş. İlk belgede İzmir'de bazı yabancı tüccarların Osmanlı makamlarına danışmaksızın kendi başına buyruk bir banka kurdukları ve yayınladıkları beyannameden, bu bankanın İsveç devletinin koruması altına alındığının anlaşıldığı İstanbul'a bildirilmektedir. Böyle bir bankanın kurulması için Osmanlı Devleti yetkililerinden izin alınmadığından, İzmir Bankası'nın kuruluş beyannamesinde bankayı himaye edeceği söylenen İsveç Konsolosu Mösyö Dankelman'ın Osmanlı İmparatorluğu ve İsveç Krallığı arasındaki anlaşmalarda belirtilen yetkileri aşacağı öne sürülmektedir..
Osmanlı makamları İsveç'in İzmir konsolosunun İzmir Bankası'na sağladığı himayeyi bir an önce kaldırarak "cemiyet-i mezkurenin (adı geçen) feshini ilan etmesini" istemektedirler..
15 Haziran 1842 tarihli ikinci belge, Aydın müşiri es-Seyid Mehmed bin Salih Efendi'nin Sadaret'e durumu bildiren tezkiresidir. Bankanın ortaklarından bazıları ve İzmir'deki konsoloslukların tercümanlarıyla görüşen ve bankanın kuruluş beyannamesinden de haberdar olduğu anlaşılan Salih Paşa'nın tezkiresine göre, bankanın girişimleri İzmir piyasaları üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır.. Salih Paşa'nın görüşleri, Osmanlı devlet adamlarının banka ve bankacılar hakkında neler düşündüğünün tipik bir aynasıdır.. Ayrıca Paşa, "Bu kadar yüksek faiz oranları varken, kimse vergisini zamanında ve tam olarak ödemez" demeye getirmektedir. Tahmin edileceği üzere Osmanlı devlet adamlarının en hassas olduğu mevzu vergilerin zamanında ve tam olarak toplanmasıdır !..
Osmanlı tebaasının faiz yoluyla borçlanması ve ağır faiz oranları altında ezilmeleri nedeniyle mal ve mülklerini yabancı tüccarlara kaptırmaları olasılığı da Osmanlı devlet adamlarının banka kurumundan korkmalarının ikinci sebebidir..
Aydın müşiri Salih Paşa'nın istekleri doğrultusunda Sadaret'in hazırladığı arz tezkiresi ve onun altına eklenen irade-i seniyye, yayınladığımız üçüncü belgeyi oluşturmaktadır..(BOA, İradeler, İrade-i Hariciye, No.943, Vesika.3)
Salih Paşa'nın tezkiresinden sonra Sadaret İsveç konsolosunun tercümanını Hariciye Nezareti'ne çağırtmış ve İsveç'in İzmir Konsolosu M. Dankelman'a bir mektup göndererek İzmir Bankası'na sağladığı himayeyi geri çekmesini istediklerini belirtmiştir.. Süreci hızlandırmak için İsveç devleti nezdinde de harekete geçileceği de eklenmiştir. Arz tezkiresinin sonunda yer alan Sultan Abdülmecid'in iradesinde, bundan sonra bu tip olayların bir daha yaşanmaması için özen gösterilmesi ve dikkatli olunması, önemle vurgulanmıştır..
Osmanlı hükumeti ilk olarak İstanbul'da İsveç Konsolosluğu'nda maslahatgüzar Mösyö Nesta'ya başvurur. İsveç Kralının bu olaydan haberdar olmadığı, kralın Osmanlı'nın içişlerine karışmak istemediği de öğrenilir !.. 
Bu gelişmelerden sonra, İsveç'in İzmir Konsolosu M.Dankelman kendi ülkesinden gelen bir "tembihname" ile uyarıldığından ; banka üzerindeki himayesini daha fazla sürdüremeyeceğini banka yönetim kuruluna bildirir.. Ancak, banka ortakları İsveç tebaasından olmadığı için, bankanın feshi İsveç Konsolosu'nun yetki ve sorumluluklarını aşmaktadır..
Sonunda, "Bank of Smyrna"nın kapatılmasına ilişkin olarak 20 Şubat 1843 tarihli bir irade-i seniyye çıkarılır.. İzleyen birkaç gün içerisinde de banka kapanır..
Yani, Osmanlı hükumeti kendisinden izin alınmaksızın, kendi topraklarında emrivaki yoluyla kurulan bir bankayı kapatabilmek için tam bir yıl uğraşmak zorunda kalmıştır !.. Üstelik, bu bir yıllık süre zarfında, bankanın faaliyetlerini istediği şekilde sürdürmesini engellemeyi bile başaramamıştır. 
"Bank of Smyrna"nın kuruluş ve kapanış hikayesi, 16. yüzyılda verilen kapitülasyonların 19. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı İmparatorluğu'nun ekonomik hayatı üzerinde yarattığı yıkıcı ve olumsuz etkilerin güzel bir örneğidir..



YAVUZ SELİM KARAKIŞLA'nın "Eski Hayatlar Eski Hatıralar / Osmanlı İmparatorluğu'nda Belgelerle Gündelik Hayat (1760-1923)" adlı kitabından derlenmiştir..

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK