Sayfalar

752 ) FAŞİZME KARŞI SON DİRENİŞ : İSPANYA İÇ SAVAŞI

   

1930'lu yıllarda İspanya krallıkla yönetilen, 24 milyonluk yoksul ve az gelişmiş toplum üzerinde Katolik Kilisesi'nin nüfuzu neredeyse mutlak olan, 2 milyon okuma-yazma bilmeyenin bulunduğu, eğitim ile kültürün adeta çöktüğü bir ülkeydi..
Avrupa'nın en batısındaki yarımadada yer alan ülkede 5 bin manastır, 80 bin keşiş ve rahibe ile 35 bin rahip bulunmaktaydı. Bu sınıfın gücünü anlamak için, bunun geniş topraklara, taşınmazlara, bankalar ve madenlere sahip olduğu da eklenmeli.. Ülkenin en büyük toprak sahibi ve kapitalisti Kilise idi. 
"Para kesin Katolik'tir" diyordu halk !..
Ulusal gelirin yarısı, ihracatın üçte ikisi tarımdan geliyordu. 6 milyon köylünün 2 milyonu küçük mülk sahibi, 4 milyonu işçiydi. Ücretlerdeki düşüklükten dolayı, yüzyılın ilk otuz yılında 2,5 milyon İspanyol ülkelerini terk etmek zorunda kalmıştı. 8 milyon yoksulun ve 2 milyon topraksız köylünün varlığı ise sefaletin boyutlarını açıklıyordu..
109.000 ere 15.000 subayın, 100 ere bir generalin düştüğü ordu, teçhizat açısından yetersiz ve zayıftı. Burjuvanın güçsüzlüğü nedeniyle, ülkeyi fiilen Katolik ruhban sınıfı, subay kastı ve büyük toprak sahipleri yönetiyordu..
Bu geriliğin yanı sıra İspanya'da, özellikle I. Dünya Savaşı'nda İngiliz ve Fransız sermayesinin önayak olduğu modern sanayi sektörlerinde çalışan çalışan ; Katalonya, Bask ülkesi, Madrid ve Asturias gibi büyük sanayi merkezlerinde yoğunlaşmış, güçlü sendikalarda örgütlenmiş bir işçi sınıfı da bulunmaktaydı..
Krala yakın bir generalin sözleriyle İspanya, "tıpası patlamak üzere olan bir şişe şampanya" gibiydi !...



Çağdaşı olan Mussolini tarzı bir yönetimle, on yıllık kanlı bir rejimden sonra diktatör general Primo de Rivera (üstte sağdaki), ülkeyi derinden sarsan dünya krizi karşısında bir çözüm yolu bulamayınca, Kral XIII. Alfonso'ya (üstte solda) istifasını verdi. 1931'de ülkenin tanıdığı ilk demokratik seçimden sonra kral tahttan feragat etti ve Cumhuriyet ilan edildi. Yeni anayasada "İspanya her sınıftan çalışanların cumhuriyetidir" deniyordu. Kadın-erkek eşitliğini ve kadınlara oy hakkı tanıyan anayasa ; laik eğitimi, boşanma hakkını ve yalnızca resmi nikahı kabul ediyordu. Ancak, toprak meselesi için bir şey söylemiyordu !..
Diktatörlük yıllarında ezilen halk tabakaları grev ve diğer yollarla hak aramaya başlamışlardı. Eski rejimin imtiyazlıları monarşinin devrilmesinden ve ortalıktaki "düzensizlik"ten hoşnutsuzdu. 1934'de aşırı sağ parti CEDA birtakım ayakoyunlarıyla hükümete girdi ve 1931'de elde edilen kazanımları geriletmeye yöneldi. Kısa bir süre için savaş bakanı olan, CEDA lideri Gil Robles (altta en solda), ileride askeri ayaklanmanın iki önemli siması olacak olan Franco'yu (altta soldan ikinci) genelkurmay başkanlığına, General Mola'yı da Fas askeri komutanlığına getirdi ve liberal subayları temizledi..



Durumdan memnun olan toprak sahipleri, "Aç mısınız ? O halde Cumhuriyeti yiyin !" diye dalga geçiyorlardı. Aşırı sağ, durumdan istifade ederek güçleniyordu.. Ekim 1934'de CEDA'nın hükümete girmesiyle birlikte kitlesel grevler başladı. Maden bölgesi Asturias'ta işçiler yönetimi ele geçirdiler. Ancak, ülkenin diğer bölgelerinden destek gelmeyince, "Asturias Komünü" Franco'nun Fas birlikleri ve yabancı lejyonu tarafından acımasızca bastırıldı. 
Bilanço ağırdı 3.000 ölü, 7.000 yaralı ve 40.000 tutuklu !... (altta)



Aralık 1935'de patlak veren ikinci kriz sonrası, 1936 yılı Şubat ayında yapılan seçimi "Halk Cephesi" az bir farkla kazandıysa da ; seçim sisteminden ötürü, 473 sandalyelik mecliste 286 milletvekili çıkardı..
Seçim sonuçlarından cesaret alan kitleler, 1934'ün siyasal mahpuslarına af çıkarılmasını beklemeden, hapishanelere giderek kapıları açtılar.. Kitlesel grevler başladı.. Binlerce köylü, büyük toprak sahiplerinin topraklarını işgal etmeye başladı.. Ülkenin her yanında kilise ve manastırlar basılıp yakılmaya başlandı..
Bu arada sağ ve aşırı güçler de yeniden örgütlenmeye başladı.. Sol militanlar öldürülmeye başlandı.. Ordudaki generaller Portekiz diktatörü Salazar, Hitler ve Mussolini ile bağlantıya geçtiler. Çünkü zafere ulaşan bir devrim, sözü geçen ülkelerde ve bütün Avrupa'da olağanüstü sonuçlar doğurabilirdi..



16 Temmuz'da Fas'ta bulunan General Franco'nun, çoğunlukla Müslüman Faslılardan oluşan birlikleri Cumhuriyet'e başkaldırdı ve kuzeye doğru yürüyüşe ("Glorioso Movimiento / Şanlı Yürüyüş") geçti. Bu işareti alan, İspanya'nın bütün kışlalarındaki askerler de ertesi gün harekete geçti..
Bu arada hükümet istifa edince, toplumsal devrimi bastırmak için başlatılan askeri darbe, tarihin tanık olduğu en büyük halk seferberliğini tetikledi ve insanlar sokaklara döküldü. İşçi grupları cephanelikleri ele geçirerek silahlandılar ve kışlaları kuşatarak darbeci askerleri etkisiz hale getirdiler.. 
Darbe başarısız olmuştu !..

 

İspanya ; Cumhuriyetçiler kesiminde 14 milyon, ayaklanmacılar kısmında 10,5 milyon insan olarak bölünmüş durumdaydı. 
Madrid'de kışlalar harekete geçemeden emekçiler kenti denetimlerine aldılar. Barcelona da silahlı işçilerin eline geçti... Geleneksel kurumlar "şeklen" duruyordu ama, onların yerini işçi ve komiteleri almıştı. Bu komiteler milisleri oluşturmaya başladı.. 100.000 milis, 200 subay.. 
1936 Temmuz'undan Eylül'e kadar, sömürülen sınıflar güçlenmiş ve fiili iktidarı ele geçirmişti. Fakat, kurumsal güçlerin başında sayılan polis ve ordu kitlesel olarak faşist cenaha geçmişti.. 
Bir yanda temel koşul olarak sosyal devrimi savunan CNT ve POUM, öte yanda devrimi erteleyerek faşizme karşı mücadele etmek isteyen PSOE ve PCE, iki farklı stratejiyi temsil ediyorlardı. Burjuvazinin ve Stalincilerin savunduğu ikinci tez üstünlük sağlayacaktı. Sonuç olarak bu görüş yalnızca devrimci unsurları yok etmekle kalmayacak, askeri yenilgiye de yol açacaktı..



İç savaşın başından itibaren her iki kamp da dış destek aradı. Franco'nun güçleri hızla faşist diktatörlüklerden, yani Almanya, İtalya ve Portekiz'den silah ve askeri yardım aldılar.. Cumhuriyetçiler ise Batılı demokrasiler tarafından (yönetimsel bazda) destek görmediler ; hatta 25 Avrupa ülkesi bir "müdahale etmeme" anlaşması bile imzaladılar.. 
Bunun nedeni ise belliydi : Tabii ki hepsi de, başarıya ulaşan bir sosyalist devrimden çekiniyorlardı !.. 
Faşist ülkeler de bu anlaşmayı imzaladılar ama, milliyetçilere yardımdan kaçınmadılar. Antifaşist İspanya'ya yalnızca iki devlet yardım etti : Kısıtlı imkanlarla Meksika ve SSCB... Ancak, Sovyetler Birliği'nin yardımı pek de karşılıksız sayılmazdı. Ekim 1936'da sağlanan silahlar, İspanya Merkez Bankası'nın altın rezervlerinin tamamına karşılık gönderilmişti !.. Üstelik bu, şartlı bir yardımdı : Bütün devrimci yönelimlere bir son verilmeliydi ! Stalin'in kendisi de İspanya'da bir devrim istemiyordu !..
1937 yazı, "iç hesaplaşma" adı altında kanlı bir teröre sahne olacaktır.. 
Tüm fraksiyonlarıyla birlikte sol sosyalistler ve anarşistler, hükümet tarafından "temizlenirler"..
Devrim, Franco tarafından değil, bizzat Cumhuriyetçiler tarafından çökertilmiştir. Hükümet, uluslararası tugayın askerlerini geri çeker. Bu bile, Mart 1938'de, 1200 kişinin ölümüne sebep olan Barcelona bombardımanını engellemez. Şehir 25 Ocak 1939'da Franco birliklerince savaşmadan ele geçirilir (altta). 27 Mart'da Madrid, 31 Mart'da da bütün ülke tamamen ve kesin olarak ele geçirilir..



İtalya ve Almanya'dan sonra İspanya da faşizme teslim olmuştur ve artık II. Dünya Savaşı'nı engelleyecek kimse kalmamıştır !...      
     


MASİS KÜRKÇÜGİL'İN #TARİH DERGİ'NİN, TEMMUZ-2016 SAYISINDA YER ALAN YAZISINDAN DERLENMİŞTİR.. 

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK