Sayfalar

756 ) EDEBİYATTA BURJUVAZİ..

     


"Burjuvazi" kadar belirsiz, görece ve ülkeden ülkeye, devirden devire farklılık gösteren bir kavrama az rastlanır. Bu yüzden, işe "Burjuvazi nedir ?" sorusuyla başlamakta yarar var..
Ansiklopediler bu kelimenin Yunanca "köylü" anlamına gelen "pyrghos"tan türediğini, İtalyancaya "borghesi" olarak geçtiğini, Fransızcada önceleri "burgeis", Almancada "bürger" olarak kullanıldığını yazar..
Demek ki burjuvazinin ilk çıkışı, köylülük.. Avrupa'daki tarihsel gelişmeyi hesaba katmadan ele alırsanız, bu tanım bizdeki duruma cuk oturur.. 
Çünkü bizde de köylülükle burjuvazi arasında, çok kısa bir zamana sığdırılmış doğrudan bir bağ vardır. Dedesi zengin olmayan Türk zenginine az rastlanır. Bunun sebebi Osmanlı'da ticaretin farklı din mensupları tarafından yürütülmesi, Türklere ise askerlik, memurluk ve daha çok da çiftçilik dışında pek bir iş kalmamış olmasıdır.. 
Ulus devletin kuruluşunda ticaretin Müslüman olmayanların elinden alınması ve "milli burjuvazi" yaratma amacıyla birtakım Türklerin devlet eliyle zengin edilmesi, bugün adına "Türk burjuvazisi" denilen kesimin varlık sebebidir..
19. yüzyıla kadar pek hor görülen ve ufak tefek ticaretle meşgul olmaya başlayan burjuvalar, aristokrasinin güç kaybetmesi sayesinde giderek geliştiler ve servet sahibi olmayı başardılar.
Bu insanlar, zamanla servete kavuşsalar bile aristokratın yanında eziklik duymaya mahkumlardı, çünkü aralarında hem yüzyıllara dayanan "efendi-köle" ilişkisi vardı hem de aristokratlar daha incelmiş zevklere ve kültüre sahipti. Bu zevk kendisini gastronomiden müziğe, edebiyattan dile kadar her alanda gösteriyordu..
Bunun üzerine, para kazanan burjuvaların aristokratlara özendiği, yeni yaptırdıkları malikaneleri onlar gibi döşediği bir dönem başladı ve bu yeni merak romancıların dikkatini çekti..
Bu özenti, burjuvaları aynen aristokratlar gibi evlerinde edebiyat suareleri düzenleme, ünlü yazarları ve şairleri davet etme, kızlarına piyano dersleri aldırma modasına sürükledi. Para kazanarak maddi hırsını tatmin etmiş olan burjuva, şimdi manevi ve kültürel hazlar peşinde koşuyordu. Kendileri olmasa bile gelecek kuşakları, aristokratlar gibi saygın bir kültür düzeyine erişeceklerdi.
Öyle de oldu.. Okuyan yazan, nitelikli müzik dinleyen, evlerinde filozofları ve şairleri ağırlayan, ressamlara kol kanat geren, galerilerde, konserlerde boy gösteren genç kuşakları sayesinde "burjuva" tanımı nitelik değiştirdi ve "sıradan adam" kökeninden sıyrılarak üzerine şık bir zenginlik-görgü-zevk pelerini giydi..
Biz de ise ne yazık ki bu süreç gerçekleşemedi. Çünkü birtakım köy kökenli ailelerin devlet eliyle para kazanması çok hızlı olmuştu ve doğal olmayan bu gelişme yüzyıllara yayılamamıştı. 
Belki bundan daha önemli ikinci sebep ise, Osmanlı'da hanedan dışında aristokrasinin bulunmayışıydı..



Osmanlı İmparatorluğu, bir insanın ismini taşıyan ender egemenliklerden biridir. Rusya'yı uzun süre Romanov hanedanı, Fransa'Merovenj, Karolenj, Bourbon gibi hanedanlar, Avusturya-Macaristan'ı Habsburglar yönetmiştir ; ama devletlerin adı Rusya, Fransa, Avusturya, Macaristan olarak kalmıştır.. 
Oysa bizde her şeye hakim bir aile vardır ve bu aile kurucu dedelerinin adıyla anılır. Anadolu'da bulunan Türk beyliklerini teker teker yok eden de Osmanlı ailesidir. Çünkü rakip istememektedir. Büyük bir ihtimalle bir iki istisna hariç, padişahların Türk kızıyla evlenmemeleri de bu sebebe dayanmaktadır. Hiçbir Türk ailesi tahtta hak iddia etmemelidir..
Osmanlı'da ileri gelen ve zenginleşen kişiler idam edilirken şeyhülislamdan "kanı ve malı helaldir" fetvası alınır. Yani infaz, tek bir kişinin ölümüyle bitmez, aile ve servet de yok edilir..
Bu yüzden yüzyıllara dayana bir soyluluk ve servet sahibi aristokrat aileler yoktur bizde. Osmanlı'nın son döneminden kalan zenginlerin çoğunluğu İkinci Abdülhamid devrinin "Nişantaşı'nda konak, Boğaziçi'nde yalı verilen" jurnalcileridir. 
Dolayısıyla, Cumhuriyet devrinde aniden zengin edilen köylü ailelerinin özenecekleri, örnek alacakları, taklit edecekleri bir "aristokrasi" bulunamamıştır. Para kazanan burjuvaların yeni kuşakları kente göçle birlikte serpilip gelişen bir eğlence biçimine, arabeske ve lümpen kültürüne dört elle sarılmışlardır. 
Dilimize yerleşen "sonradan görme" deyiminin kökeni budur..



Bizde aristokrasi bulunmadığı için, edebiyatımızda prenslere, prenseslere pek rastlanmaz. Buna karşılık erken dönem romancılığımız İstanbul'daki orta tabaka insanların hayatına yoğunlaşmış gibidir. Roman kahramanlarının en kabadayısı ya sarayda bir memuriyete kapılanır ya da siyasal parti saflarında yükselir. Bu tiplemeler zamanla çeşitlenmeye başlar ve "savaş zenginleri" gibi, gerçek burjuvaziyle ilgisi olmayan ama bir çeşit "türedi burjuvazi" sayılabilecek olan "sonradan görme tabaka" edebiyatımızda boy gösterir..
Bir ailede burjuvazi olmazsa romanı da olmaz. Bu yüzden Türk romanı gerçek bir burjuvaziyi anlatmak bakımından pek cılızdır.
O dönem romancılarımızın çoğu, koyu bir Fransız edebiyatı hayranı oldukları için o romanlardakine benzeyen karakterler yaratmak isterler ama toplumsal taban bulunmadığı için bu tipler pek eğreti durur..
Bu isteğin önündeki bir başka büyük engel de Osmanlı toplumunda, Fransa ve Rusya'da görüldüğü gibi serbest kadın-erkek ilişkilerinin olmayışı, kadınların hareme, erkeklerin selamlığa kapandığı bir kaçgöç dünyasının acıklı inlemelerinden başka bir sesin zor duyulduğu romanlar yazmak zorunda kalınmasıdır..
Böylece, bulunmayan bir aristokrasiyi ve olmayan bir burjuvaziyi anlatma sıkıntısı içinde bocalayan romancılığımız, daha emekleme dönemindeyken çıkmaz sokaklara dalar. Rus ya da Fransız romanı gibi dünyayı etkileyecek romanlar ve karakterler ortaya çıkaramaz. 
Bunun için bir süre daha sabretmek ve Anadolu köylüsünü, yani toplumun gerçek yüzünü ortaya koyacak başarılı romanlar döneminin gelmesini beklemek gerekecektir.. Bu romanlarda Anadolu ağaları, aşiret reisleri, yoksul köylüler ve onların yarattığı masalsı dünya anlatılır. Başka ülkelerde Türk romanının ilgi görmesi de ancak bu sayede mümkün olabilir.  Çünkü toplumun gerçeği burada yatmaktadır. "Rus'u kazı, altından Tatar çıkar" sözünü hatırlayarak, "Türk zenginini kazı, altından köylü çıkar" denebilir ve bu yanlış bir tez olmaz.. 
Çünkü zenginlik Müslüman olmayanlardan alınmış, gözü açık Türk köylülerine verilmiştir. Bugün bir türlü burjuva olamayan Türk zengininin temel çelişkisi de buradadır. Bu zengin tabaka, taklit edecek, özenecek bir aristokrasi bulamadığı için kitle kültürüne egemen olan yoz bir eğlence anlayışını benimsemekten, paylaşmaktan başka bir yol bulamamıştır..
Kısacası, olmayan burjuvazinin romanı yazılamamıştır..



(ZÜLFÜ LİVANELİ'nin "Edebiyat Mutluluktur" adlı kitabından derlenmiştir.)    


Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK