Sayfalar

816 ) ÇOCUKLUĞUMUN VAPURLARI..

   

Geçen gün oturmuş, eski "İdare-i Mahsusa"nın şu köprüden kalkan vapurlarına zihnimde sırayla bir geçit resmi yaptırıyordum... Çocukluğumun vapurlarına !.. 
Evvela meşhur "4 Numara" (üstte) ..  Buna galiba Ahmet Rasim isim takmıştı : "Tontonu Bahri"..  "Şehir Mektupları"nda alay eder dururdu ve acayibi, mesela zamanın Bahriye Nazırı (vapurlar bu nezarete bağlıydı) kızıp da sansüre izin vermez, neşriyatı durdurmaz, yazara bir temiz dayak attırmazdı ?!..
O vapura binenlerdenim, pek battal, hantal bir şeydi, gayet ağır giderdi. Bir defa bacasından dökülen kıvılcımlarla -kim bilir nasıl bir kömürdü verdikleri- tenteleri delinmiş, ateş halkın üzerine yağmış, elbiselerini yakmıştı. Bir seferinde de kaptan düdüğün ipini hızlıca çekmiş, yay sıkışmış, düdük bir daha kapanmadığından kazandaki istim boşanmış, vapur hareketsiz kalmıştı..
Komik Abdürrezzak bu tekne ile şöyle alay ederdi, derdi ki : "Dünyanın en büyük kışlası Selimiye'dir. Zira binanın ucu göründü mü vapurda uykuya dalarım, uyandığım zaman bakarım, henüz öbür ucuna gelememişiz !.."



"Tontonu Bahri" zamanında -pek küçüklüğüme rastlar- (Yazar 1888 doğumlu) vapurlara bilet almadan girilirdi. Bedava mıydı seyahat ? Hayır, bileti vapurun içinde satarlardı, oturduğumuzun yerin önüne gelen iki memur ! Birinin boynundan ayak satıcılarının ki gibi, fakat çinkodan yapılmış kapaklı bir kutu sarkardı ; parayı oradan aldıklarıyla bozar, oraya koyardı. Öteki de "koçan" denilen şekilde birleştirilmiş gayet kötü, ince ve fena basılı kağıtlardan bilet keser, verirdi. Biletlerin arkası mühürlü idi, basbayağı, elle basılmış okunmaz bir mühür ! Galiba tarih damgası falan da yoktu..
Keşke bunlardan birkaçını saklamış olsaydım, ilkelliğine şaşardınız. Haydarpaşa-Köprü arası biletlerin öylece, birer birer yolcu önünde durularak satılması gösterir ki, yolculuk uzun sürmektedir !.. Seyyar bilet kasadarı lafa ya da gazeteye dalmış yolcuları uyarmak için gümüş ve bakır paralarla dolu kutuyu şangır şungur sallar, geldiğini haber verirdi..
Hem bir nokta daha var ki süratsizliğin ikinci delilidir : O devrin insanları ağır yürür, aceleciliği ve telaşı sevmezdi. Biletçi, hele rütbeli mevkili rical önünde epeyce beklemek zorunda kalırdı. Efendi hazretleri elini ağır ağır cebine götürür, telatin (yumuşak dana ya da öküz derisi) çantasını ağırdan alarak açar, parayı yine dikkatle seçer, yavaş çekim sahneler gibi uzatır, bozulmasına bakar, geri verileni sayar, bileti neden sonra alırdı.. Bütün bunlar olur, vapur hâlâ Kızkulesi açıklarında avunur dururdu !..
Ya kadınlar tarafı ? Biletçiler ayrıca dert dinlerler, meram anlatmakla vakit kaybederlerdi. Yine de Köprü'ye veya Haydarpaşa'ya yanaşıldığı zaman bilet alım satım işi çoktan bitmiş olurdu. Artık çinko kutu mevcudu biletçilerin sütüne havale ! Rivayet şu idi : Bir şebeke parayı paylaşır, ancak azını idare veznesine teslim ederdi..
Derken Anadolu Demiryolu Şirketi Müdür Hügnen işe müdahale etti. Zira hızlı vapurlar getirtmişti ; biletlerin gişelerde satılması karar altına alındı. Bu, "hızlı" dediğim vapurlar hangileridir ? Tuna'da yapılmış "Neveser"dir. "Bağdat", "Halep" ve "Basra" (altta) adlı üç vapur daha sonra getirilmişti ..



"İdare-i Mahsusa"nın ilk satın aldığı, elektrikle aydınlanış vapuru "Ferah"dır. Kadıköy'e işlerdi, halk seyrine koşardı. Hatırladığıma göre ilk canavar düdüklü vapur da oydu ; öttü mü kadınlar ürker, denizciler şevke gelir, yaşlı başlı adamlar kızar, softalar küfür olduğunu ileri sürerlerdi !.. (altta)



"Bağdat" ve eşi işletmeye girdiği sıralarda yaşım gençliğe yaklaşmıştı ; Abdülhamid devrinin de sonu !.. Fakat Erenköy ve havalisinin olduğu gibi kadınlarının da fevkalade geliştiği yıllardı o zaman.. Çarşaflar daralmış, pelerinler küçülmüş, peçeler incelmiş, saçlar iki tarafından bukle bukle yahut büklüm büklüm taşıp yüzleri hâlelemişti..  
O süslü püslü hanımların vapura girişi, sıra halinde salonun önünden geçerek içeriye, kendilerine ayrılan yere doğru yürüyüşü erkeklerin seyrine can attıkları bir manzaraydı. Ancak tek kişi bile münasebetsizlik, taşkınlık etmezdi. Sebebi ? Evvela asrın terbiye ve âdeti böyle şeye müsait değildi, ayrıca meçhul çarşaflının kimin nesi olduğu çok defa bilinmediğinden, küstahlık cezası ağır düşebilirdi !..
Ricalden bir zatın mahdumu bir hanıma musallat olduğundan dolayı kocası o genci bir gün arabasından indirmiş, adamlarına yakalatmış, bıyıklarını zorla tıraş ettirmişti. Delikanlı, bıyığı tekrar eski hâlini buluncaya kadar evine kapanmıştı. Malûm, bıyıksız erkek adam içine çıkamazdı o zamanlar ! Ben tıraş ettireni de, edileni de tanırdım ; ikisi de bizim Erenköy yazlıkçılarındandı. 
Yayılan söylentileri padişah da haber almış ve : "Oh olsun çapkına ! İyi etmiş kadının kocası !" demişti, mesele kapanmıştı..
Çocukluğumda bir de "iki bacalı" vapur vardı ; bacalarla makine dairesi öylesine yer tutardı ki yolcu içine sığışamazdı. Bu vapurun marifeti, önü arkası bir oluşu yani dönmek zorunda bulunmayışı idi. Geçenlerde parçalanan (1955 yılında) "Pendik", "iki bacalı" ismiyle işleyen vapurların ikincisidir ; 50 tonilatoluk bir vapurmuş, ben hatırlayamıyorum. Ancak hepsinin meşhuru "Şahin" hâlâ gözümün önündedir ; 112 tonluk, geniş ve öbürlerine kıyasla çok süratli bir vapurdu ; iskelede onu görünce halk sevinirdi, hatta çocuklar "Şahin'e bindik" diye övünürlerdi.
"İdare-i Mahsusa", Meşrutiyet'te "Seyri Sefain" oldu ; yine pek iyileşme olmadı. Denizbank dünkü ismidir, yelken açmış ismine rağmen tutunamadı. Bugün yine çifte çapalıdır ama adı başka : Denizcilik Bankası..
Ne isim alırsa alsın, o yine "İdare-i Mahsusa" tesiri yapıyor bana. Hani içinde rahat rahat oturulup önünüze gelen çinko kutulu memurlardan bilet aldığımız "Tontonu Bahri"yi gözümüzün aramadığı olmuyor değil. Tontonu, daha çok o yıllardaki kaygısız yaşımı ve başımı !...



REFİK HALİD KARAY, "Pek İyi Hatırlarım / Memleket Yazıları-5-" 
"Zafer" gazetesinde 6 Şubat 1955'de yazdığı yazısından alıntıdır.. 


Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK