Bir ara bizdeki yarışçılığın geçmişini merak etmiştim. Veliefendi'nin tarihçesini araştırdım. Sait Akson'un "Yarışçılık Anıları" adlı nefis kitabını inceledim. Eskilerden ilgi çekici bilgiler edindim.
Veliefendi'de ilk at yarışlarının Balkan Savaşı sıralarında koşulduğunu öğrendim. Koşuların burada yapılmasına karar veren kişi, İttihatçıların üç büyüklerinden, ünlü Enver Paşa.. Doksan yıla yakın bir zamandan beri de İstanbul'da yarışlar hep Veliefendi'de koşulmakta..
Aslında Türkiye'de ilk at yarışları, 19. yüzyılın sonlarında İzmir'de koşulmaya başlanmış. Tabii, önceden programlı, organize ve de uluslararası kurallara uyularak yapılan yarışlar demek istiyorum..
İzmir'de ilk programlı at yarışları 23 Eylül 1856 günü Levantenler arasında yapılmaya başlanmış. Bu yarışlara Whittall ve Rees aileleri öncülük etmiş. İzmir'de ileri Avrupa ülkelerindeki gibi önceden bir programa bağlanmış at yarışlarını başlatan kişi, Patterson adlı bir İngiliz olmuş. Yarış meraklısı bu İngiliz, Alliotti, Rees gibi arkadaşlarıyla "Smyrna Race Club" (altta) adlı bir yarış kulübü kurmuş. Aralarında İzmir'in eşrafından, iyi bir binici, gerçek bir atsever olan Evliyazade Refik Bey (üstte sağda) adlı genç de varmış. Bunlar bir araya gelip, Buca yakınlarında "Paradiso" denen yerdeki geniş düzlükte bir yarış yeri hazırlamışlar. Ve, meraklı atseverleri ellerindeki atlarını burada amatörce yarıştırmaları için teşvik etmişler. Koşturmak için İngiltere'den yarış atları da getirtmişler, yarışlarda binmeleri için cokeyler de. Yarışlar kısa zamanda özellikle Levantenler arasında büyük ilgi toplamış. "Paradiso" yani "Cennet" denen bu yerde, bugün modern Şirinyer Hipodromu (altta) yer almakta..
Buca, kısa zamanda sakin, âsûde havası, romantik çekiciliği, güzel parkları ve şirin evleriyle sevimli bir yarışçılık köyü olup çıkmış. Çok önceleri yarış yerinin hemen yakınında, tanınmış İngiliz şair Lord Byron'ın "Childe Harold's Pilgrimage" adlı eserinin bir bölümünü kaleme aldığı ev varmış. Az ötede bir sırttaki nefis manzaralı değirmen kalıntısı da "Byron'ın Değirmeni" diye anılıyormuş..
Yukarıda sözünü ettiğimiz İzmirli atçı Refik Evliyazade Bey'in daha 1910'lu yılların başında İstanbul'a giderek orada da İzmir'deki gibi önceden programlanmış at yarışlarının yapılması için girişimlerde bulunduğu biliniyor. Refik Bey bu amaçla, Enver Paşa ile de görüşmüş..
Dönem, imparatorluğun artık iyice çökmekte olduğu yıllar.. Her alanda yaşanan yokluk, yoksulluk, ülkedeki at yetiştiriciliğini de çökertmiş. Harbiye Nazırı Mahmud Şevket Paşa da ordunun at ihtiyacının dışarıdan zaman zaman at getirterek karşılanamayacağının bilincinde. Ne zamandır yetiştiriciliği teşvik etmek için hep çareler aramakta. İşte o sıralarda ülkedeki at neslini ıslah etmek ve yetiştiriciliği teşvik etmek amacıyla "Islah-ı Nesl-i Feres Cemiyeti" ismiyle bir dernek kurulmuş..
Enver Paşa da attan çok iyi anlayan bir devlet büyüğü. Bu nedenle Refik Bey'in önerilerine sıcak bakarak İstanbul'da modern at yarışlarının düzenlenmesi için girişimlerde bulunmaya başlamış. Paşa, ordunun hemen her kademesine müşavir olarak Alman kumandanların getirtildiği o dönemde, Almanlardan oluşan bir heyetten, şehre en yakın yerde yarış yeri hazırlanabilecek düz bir saha arayıp bulmalarını istemiş. Uzmanlar kısa bir süre sonra buldukları yeri Paşa'ya bildirmişler : "Çırpıcı Çayırı'nın yanı başındaki Veliefendi mesiresi bizce at yarışları için en uygun yerdir," demişler..
Çok önceleri Doğu Roma askerlerinin talim yaptığı, daha sonraları Haçlı Ordularının karargâh kurduğu bu tarihî çayırın, Fatih Sultan Mehmet'in de fetihten önce kuvvetlerine savaş düzenini verdiği yer olduğu biliniyor..
Marmara'ya nâzır, manzarası güzel, yazları serin bir rüzgârın estiği çayırlık bir uçtan ötekine temizlenmiş, düzeltilmiş, sonra da üstünde biri düz, öteki engelli koşular için iç içe iki pist çizilmiş. Büyük pist 2.400 metreden biraz daha uzunmuş.. İki ahşap tribünle yine ahşap bir hakem kulesi yapılırken teknik işleri düzenlemek işi de Keçecizade İzzet Fuat Paşa ile İmrahor Miralay Şeref Bey'e verilmiş. Bunlar oturmuş, bir yarış programı hazırlamışlar..
Bu arada, koşu günleri yarış yerine gelecekler için Sirkeci'den özel bir trenin hareket ettirilmesi sağlanmış. Ayrıca Şirket-i Hayriye de denizden vapur tahsis edeceğini bildirmiş. Gelenlerin açıkta kalmamaları için yarış yerinin uygun bir yerine büyük askerî çadırlar da kurulmuş. Bütün bu çalışmalar sona erdirilince de artık iş, atların koşmasına kalmış..
Böylece Veliefendi'de ilk yarış, 1911 yılının Ağustos ayında koşulmuş. Koşan atlar arasında başta Enver Paşa'nın, ileride yarışçılığımıza büyük emeği geçecek olan Akif (Akson) Bey'in, Şehzade Abdülhalim Efendi'nin, yine şehzadelerden Hikmet Bey'in, Şeyhülislam Saip Bey'in, Şekerci Hacı Bekir Muhiddin Bey'in de atları varmış. Yabancılarla birlikte Bekir (Koşucu) ve İhsan (Atçı) gibi Türk gençleri de cokeylik yapmaya başlamış..
Veliefendi çayırına adı verilen kişinin hakkında anlatılanlar, yer yer çelişkili olduğundan ne derece kesinlikle kabul edilebilir, bilemiyorum. Veliyüddin Efendi, Sultan I. Abdülhamid döneminde kadılık, kazaskerlik yapmış, iki kere de şeyhülislamlık makamına getirilmiş değerli bir zat.. Hem tanınmış bir hattat hem de zengin bir kütüphanenin sahibi. 1768'de pek yaşlıyken ölmüş, Eyüpsultan'a defnedilmiş. Hayır sahibi bir kimse imiş. Bayezit Camii'nde bir kütüphane, Silivrikapı dışında bir mesire ve çeşme bırakmış. İşte bugünkü Veliefendi Hipodromu, bu Veliyüddin Efendi'nin (altta) çiftlik arazisinin üzerinde yer almakta..
Bir de Veliefendizade diye biri daha var ki, büyük bir olasılıkla Veliyüddin Efendi'nin soyundan gelen bir kimse.. Müsrif, şakacı, dünyevi zevklerin peşinde koşan bir kişi.. Sultan Aziz döneminde yaşamış. Mevlevi şeyhi olduğunu, saray nezdindeki itibarını bir gönül macerası nedeniyle kaybedince malının, mülkünün elinden alınıp, Milas'a sürüldüğünü söyleyenler var. Sultan Aziz'in ölümünden sonra olay küllenince Sultan Hamid onu affetmiş. Affetmekle de kalmamış, İstanbul'a dönünce Çırpıcı Çayırı yakınlarında geniş bir de arazi bağışlamış..
Eski itibarına ve servetine kavuşan Veli Efendizade zevk ve eğlenceyle geçen bir hayat sürmeye başlamış. Eşe dosta verilen ziyafetler.. Türlü muzipliklerle renklendirdiği davetler.. Hatta zaman zaman çayırda heyecana heyecan katan at koşuları.. İşte bugün at yarışlarının yapıldığı geniş düzlük, onun adıyla, Veliefendi diye anılıyor..
İngiliz işgal kuvvetlerinin, 1922'de Veliefendi'ye el atarak yarış düzenlemeleri, yarışçılığımızda kısa süren ama derin izler bırakan bir dönemin yaşanmasına fırsat hazırlamış..
İngiliz yönetimin yönlendirmesiyle, İskoçya'da hipodrom müdürlüğü yapmış olan Sir Loftus Bates'in girişimi ve Binbaşı Barker ile Yüzbaşı Goodehill'in yardımlarıyla "Makrikeuy's Race Syndicate" (Bakırköy Yarış Şirketi) adıyla bir organizasyon kurulmuş. Şirketin ilk işi, on yıl kadar önce Enver Paşa'nın yaptırmış olduğu ahşap tribünlerin yanı başına, altında bir bar ile büfesi bulunan beton bir tribün inşa ettirmek olmuş. 500 kişilik bu tribün, 1970'lere kadar hizmet etmiş olan tribündür. Ortadaki engelli koşu pisti, manialar kaldırılarak idman pisti haline getirilmiş. Ayrıca piste bir de "starting gate" denen çıkış makinesi yerleştirilmiş. Şirket, Avrupa'dan Safkan İngiliz, Mısır'dan da Arap atları getirterek yarışlar düzenlemeye başlamış. Koşu ikramiyeleri bin liradan aşağı değilmiş. Her haftanın programında mutlaka bir Safkan İngiliz atı koşusu yer almaktaymış..
Ne var ki İngiliz şirketinin düzenlediği bu yarışlar ancak bir yıl kadar sürmüş. İşgal ordularının İstanbul'u terk etmesiyle 1923'te de yarışların sonu gelmiş. İşlerin bozulduğunu iddia eden Makrikeuy's Race Syndicate yöneticileri yarışları yarıda keserek Veliefendi'nin kapısına kilit vurmuşlar. Şirketin Kıbrıs'taki temsilcisine üst üste mektuplar yazıldıysa da hiçbir ses çıkmamış. Çıkmayınca da atçılar eldeki anlaşmayı feshedilmiş sayarak yarış yerine el koymuşlar..
Bu geçiş döneminde, atçı Âkif Bey ile yine at meraklısı dostu Hacı Bekirzâde Ali Muhiddin Bey tarihî Büyükdere Çayırı'nda yarış düzenlemek için harekete geçmişler. Burada eskiden beri ata binilirmiş, hatta yabancı diplomatlar polo da oynarlarmış. Çayıra küçük bir pist çizilmiş. Kazanacak atlara verilecek ikramiyelerin, atını koşturacak olanların ortaklaşa ortaya koyacakları paradan ödenmesi kararlaştırılmış.. Bir yıl kadar süren Büyükdere yarışlarında, gün olmuş, tırıs yarışları da yapılmış..
Ama asıl yarış yeri Veliefendi imiş. "Sipahi Ocağı" adlı binicilik kulübü 1924'de harekete geçerek Veliefendi'de yarışlar düzenlemeye başlamış. O yılın ilk yarışları ilkbaharda koşulmuş..
ESER TUTEL'İN "İSTANBUL'U YEL ÜFÜRDÜ... SU GÖTÜRDÜ" ADLI KİTABINDAN DERLENMİŞTİR..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder