391 ) HALKIN TEMSİLCİLERİNİN HALKEVLERİ'Nİ KAPATMASI !..
Halkevleri, 1932 yılında, devrimler döneminin ülke çapındaki örgütlerinden biri olarak kurulmuştu.
O zaman kadar, İttihatçılar zamanında, 1912'de, kurulup Cumhuriyet döneminde de faaliyetine devam eden, ama çalışma alanı daha dar olan bir "Türk Ocakları" örgütü vardı. O zaman CHP'li olan milletvekili Hamdullah Suphi Tanrıöver'in başkanlığındaydı. O örgüt Atatürk'ün isteğiyle kendini feshetmiş, mallarını Halkevleri'ne devretmişti.
Halkevleri'nin amacı, adındaki gibi "halk"ın girip, çalışmalarına katılacağı "ev"ler olmaktı. Konferanslar ve gösteriler yoluyla "halk"a Cumhuriyet'in çağdaş değerlerini anlatmaktı. Tiyatrodan sinemaya, resimden müziğe, yazıya, şiire kadar çeşitli kültür ve sanat alanlarında ve sporun çeşitli dallarında etkinlikler düzenlemek, o alanlarda yetenekli olan gençleri yetiştirmekti. 1950'deki iktidar değişikliğine kadar, il ve ilçelerdeki halkevlerinin sayısı 500'e yaklaşmıştı. Bucaklarda ve köylerde açılan halkevlerinin sayısı da 4000'i aşmıştı.
İllerdeki halkevi ve halkodası ilçe ve köy sayısına göre değişiyordu. Örneğin İstanbul'da 17 halkevi, 26 halkodası ; Edirne'de 8 halkevi, 35 halkodası ; Hatay'da 6 halkevi, 26 halkodası ; Diyarbakır'da 10 halkevi, 14 halkodası vardı.
Bu, CHP'nin iktidarda olduğu dönemin bilançosuydu..
Çok partili döneme geçildikten sonra, muhalefetteki DP konuyu başka açıdan ele almıştı. Halkevleri'nin CHP'nin propaganda merkezleri halinde çalıştığını öne sürüyor, bu durumun iktidar ile muhalefet yarışmasında büyük bir dengesizlik oluşturduğunu söylüyordu.
İktidardaki CHP de, Halkevleri'ne yeni bir şekil verme gereğini görüyordu. Konu daha o zaman parti içinde tartışılmıştı. 1947 kurultayında gündemde özel olarak yer almıştı.Yapılan önerilerin ortak amacı, Halkevleri'nin CHP ile resmi bağlantısının kaldırılması ve özerk bir kurum haline getirilmesiydi. Bu kurum, halen de olduğu gibi, tüm vatandaşların katılımlarına ve katkılarına açık olmalıydı. Ama tabii, Cumhuriyet ilkelerinin çizgisinden ayrılmamalıydı.
1947 kurultayında, bunu sağlayacak bir projenin hazırlanması için bir komisyon görevlendirilmişti. Fakat bu proje, CHP'nin iktidardan ayrılışına kadar bir türlü son şeklini alamamıştı. İktidarın değişmesinden sonra ise, Demokrat Parti yöneticileri, bu durumu, CHP'yi köşeye sıkıştırma fırsatı olarak değerlendirmişlerdi. Konu, DP milletvekilleri tarafından sık sık Meclis'e getirilmişti. DP'li hatipler, CHP'lileri, "Devlet imkanlarını parti çıkarları için kullandılar. Binalarını, mallarını, partilerinin üstüne geçirdiler" diye suçluyorlardı. O binaların ve malların CHP'den alınmasını istiyorlardı..
CHP buna karşı bir öneri hazırlamıştı. Öneri, grup başkanvekili Faik Ahmet Barutçu tarafından Başbakan Adnan Menderes'e sunulmuştu. Buna göre, alkevleri, CHP ile hiçbir ilişkisi bulunmayan bir kurum olacaktı. "Atatürk'ün yadigarı" olarak bağımsız bir tesis haline getirilecekti. Yöneticileri, vakıf sistemine benzer bir usulle belirlenecekti. Tüm vatandaşların faydalanabileceği şekilde her alandaki etkinliklerini sürdürecekti.
Barutçu'nun anılarında anlattığına göre, Menderes bu öneriyi reddetmemişti. Bunu arkadaşlarıyla konuşacağını, cevabını daha sonra bildireceğini söylemişti. Fakat o cevaptan uzun süre ses çıkmamıştı.
Daha sonra da "cevap" yerine, DP'nin kendi projesi ortaya çıktı.. Bu, CHP'nin önerisiyle hiçbir ilgisi olmayan bir projeydi. Halkevleri'nin bağımsızlaştırılması yerine, fiilen ortadan kaldırılmasını öngörüyordu. Amacı, Halkevleri'nin kullandığı binaları almaktı. DP'liler bunu "geri almak" diye ifade ediyorlardı. Çünkü ortada şöyle bir durum vardı : Binaların Halkevleri'ne geçişi, tek parti döneminin usullerine göre olmuştu. 1932'de Türk Ocakları Atatürk'ün isteğiyle kendini feshederken, binalarını Halkevleri'ne kendi yetkili kurulunun kararıyla devretmişti. Ama bunların sayısı fazla değildi. Halkevleri zaman içinde, bu binalara ek olarak, sadece il merkezlerinde değil birçok ilçe merkezinde de, yeni yeni binalar edinmişti. Bu da zor olmamıştı. Dönem, devlet ile partinin iç içe çalıştığı dönemdi..
O sistem içinde, Halkevleri, partiye bağlı olarak çalışan bir "kamu kuruluşu" sayılıyordu. Devletin herhangi bir bakanlığının bina ihtiyacı nasıl karşılanıyorsa, Halkevleri'nin bina ihtiyacı da o şekilde karşılanıyordu. Yani, Hazine'deki, özel idarelerdeki, belediyelerdeki uygun binalar veya arsalar Halkevleri'ne de tahsis edilebiliyordu.
DP'nin projesinde şimdi, tek parti düzeninin "kamu hizmeti" anlayışıyla Halkevleri'ne tahsis edilen o binalarla ilgili işlemler "haksız iktisap (edinim)" olarak görülüyordu.
Gerçi, o "haksız iktisap"ın sorumluları arasında DP yöneticileri de vardı. DP'nin dört kurucusundan Celal Bayar CHP döneminin başbakanı, Adnan Menderes Bütçe Komisyonu sözcüsü, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan kıdemli milletvekilleriydi. Ama o günler artık geride kalmıştı. Artık "haksızlığın" hesabının bir an önce görülmesini isteyenlerin başında onlar vardı !..
CHP'li yöneticilerin derdi ise, halkevleri ve halkodalarının bağımsız bir kurum olarak yaşatılmasıydı. Binalarla ilgili tutumları esnekti, o konudaki anlaşmazlıklar o bağımsız kurumun kuruluşundan sonra ele alınıp tek tek çözülebilirdi. Bu gerekliydi, çünkü her binanın alınışı ve yapılışı birbirinden farklıydı. Bazısı Türk Ocakları'nın malı iken Halkevleri'ne geçmiş, bazısı tahsisli arazi üzerine sonradan inşa edilmişti. Aralarında özel veya tüzel kişiler tarafından hibe edilenler de vardı.
DP yönetimi, CHP'nin bu isteğini kabul etmedi. Karşılıklı tezler arasında bir uzlaşma da sağlanamadı. DP'liler, konuyu kendi Meclis grubunda görüştü ve "oybirliğiyle" bir karar aldı. Karara göre, kamu kuruluşlarının ve tüzel kişilerin siyasi partilere veya yan kuruluşlarına mal devretmeleri yasaklanacaktı. Bu yasak "geriye dönük" olarak da işleyecekti. Bu durumdaki binalara, gereği yapılmak üzere, Hazine'ce, el konulacaktı. Halkevleri de kapatılacaktı.
Bu karar üzerine, partinin grup başkanvekili Refik Şevket İnce ile yedi arkadaşı derhal bir yasa önerisi hazırladılar. Öneri, büyük bir hızla Meclis komisyonlarında görüşüldü ve 6 Ağustos 1951 günü Meclis genel kuruluna geldi.
İsmet İnönü'nün, "Bu muameleler, Anayasa'nın ihlali mahiyetindedir. İktidar partisinin, rakip siyasi partiyi, Anayasa teminatından mahrum etme teşebbüsüdür," demesi üzerine Başbakan Menderes şu yanıtı verdi : "Paşa diyor ki, Anayasa vahim surette ihlal ediliyor.. Arkadaşlar, politika hünerlerinin resmetmek (resimlemek) istediği bu levha ne kadar düne benziyor ve bugünden ne kadar uzaktır. Durum, tasavvur ve resmetmek istediği gibiyse, dudaklarının ucuna yapışıp kalan şu cümleyi, o halde biz söyleyelim : 'Vatandaşlar, manzara bu kadar karanlıktır. Ne duruyorsunuz ? Kalkın ey ehl-i vatan.' Öyle mi ?"
1951 yılının ağustosunda, CHP'nin Halkevleri Kanunu ile ilgili "Anayasa'ya aykırılık" itirazına, Başbakan Menderes'in verdiği anlam buydu !.. Başbakan İsmet Paşa'nın konuşmasını "Muhalefet halkı kışkırtmak istiyor. Ayaklanmaya teşvik ediyor" diye yorumluyordu..
Bu tartışma bir türlü bitmeyecekti. Çünkü o dönemin devlet yapısında, o tartışmanın hakemliğini yapacak bir Anayasa Mahkemesi yoktu..
Özetle : Halkevleri, halkodaları, tek parti döneminde kurulmuştu. Partinin de programına uygun birer çağdaşlaşma merkeziydiler. Demokrasiye geçildikten sonra, elbette bir yapı değişikliğinden geçmeli, partiye bağlı kalmaktan çıkarılmalı, bağımsızlaştırılmalı, demokratik bir özerkliğe kavuşturulmalıydılar.
Ama dönemin iktidarı buna yanaşmadı..
1951 yılında çıkarılan o yasayla, Cumhuriyet döneminin bir kazancı daha, gereksiz yere yok edildi...
Kaydol:
Kayıt Yorumları (Atom)
Hürriyet
KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder