744 ) GENÇ CUMHURİYET'DE TRAKYA YAHUDİ OLAYLARI...

Cumhuriyet'in ilk on yılında büyük zorluklar yaşanıyordu. Çökmüş ve dağılmış bir imparatorluğun yerine muzaffer bir ulus-devlet kurulurken, aslında büyük ölçüde tahrip olmuş ve ekonomik olarak çökmüş bir ülkeydi söz konusu olan. Milli Mücadele sırasında azınlıkların İtilaf Devletleri'nin yanında yer alması, toplumsal hafızada derin izler bırakmıştı. Yahudiler bu tutumdan kaçınmış oldukları halde olumsuz havadan paylarını alacak ve Cumhuriyet'in ilk yıllarından itibaren "Vatandaş Türkçe konuş" sloganı altında, Türkleştirme siyasetinin ana hedefi olacaklardı. 1927'de Elsa Niyego cinayetinden sonra yaşanan gerginlikler, Yahudilerin kendilerini ne kadar baskı altında hissettiğini gösterir..
Kurtuluş Savaşı biter bitmez, basında azınlıklara, yabancılara ve Yahudilere karşı olumsuz bir hava esmeye başlamıştı. Daha 1923 yılının ilk aylarından itibaren, gazetelerde Yahudilerin aşırı para tutkusu konulu yazılar görülmeye başlar. 1923 yılının Haziran ayının ortalarından itibaren Yahudilerin Anadolu'da serbest dolaşımları kısıtlanır. 



Hükümetin hedefi, Yahudilerin 1923 Lozan Antlaşması'nın tanıdığı haklardan feragat ederek bu yolda öncülük etmelerini sağlamak idi. "Cumhuriyet" gazetesinin Fransızca baskısı olan "La République" özellikle azınlık çevrelerinde okunurdu. Bu gazeteden Yahudi cemaatine Fransızca olarak seslenen Yunus Nadi, yönlendirme konusunda kendi payına düşeni yapar. "La République"te çıkan 9 Temmuz 1925 tarihli başyazısında hükümetin sözcüsü rolündeki Yunus Nadi, geçmişte ayrılıkçı emeller gütmemiş olan Yahudileri göreve çağırır : Azınlıkların samimi duygularla vatana bağlı olduklarını kanıtlamaları halinde, Cumhuriyet yasalarında azınlık hakları başlığı altında özel maddelere gerek kalmayacaktır ; Yahudilere de bu konuda öncülük etmek düşmektedir. 
Cemaat içindeki görüş ayrılıklarına rağmen, Yahudiler baskılara dayanamaz ve Lozan'da öngörülmüş olan azınlık haklarından vazgeçerler. Bu öncülük sayesinde Rum, Ermeni ve Yahudi cemaatleri Lozan Antlaşması'nın 42. maddesinde öngörülen haklardan feragat etmiş olurlar. 
O yıllarda, özellikle "La République"teki yazılarında, Yunus Nadi ılımlı ve cemaati rahatlatıcı bir üslup kullanır. "Vatandaş Türkçe konuş" kampanyası sertleştikçe bir yandan halkı sükunete davet eder ama bir yandan da Yahudilere yerlerini hatırlatmayı ihmal etmez..

   

Hicaz Valisi Ratıp Paşa'nın 42 yaşındaki oğlu Osman Ratıp, 22 yaşındaki genç, güzel ve alımlı Yahudi kızı Elsa Niyego'ya vurulur. Aşkına karşılık vermeyen kızın başka biriyle nişanlanması, hatta öncesinde rahatsız ettiği gerekçesiyle paşa oğlunu tutuklatması, Bankalar Caddesi'nin ortasında, herkesin gözü önünde bıçaklanmasına neden olur. Osman Bey'in hemen serbest bırakılması, kalburüstü bir aile mensubu olan failin bu cinayetten hafif bir cezayla kurtulacağına işaret etmektedir. Nitekim akli dengesinin bozuk olduğu iddiasıyla hapishaneyi değil hastaneyi boylayınca Yahudiler ayağa kalkar ve bu, genç kızın cenazesinde binlerce Yahudi'nin katıldığı bir toplu gösteriye dönüşür. 
Yunus Nadi "La République"te seslenerek Yahudileri sert bir dille uyarır. "Adalet istiyoruz" diye bağıran yedi Yahudi tutuklanır. 25 Ağustos 1927 tarihli "Cumhuriyet" gazetesinde, Yunus Nadi, "Ülkeyi sevmemiz, kanunlarına riayet etmemiz veya ... yeri boşaltmamız lazım" başlığı altında Yahudilere gözdağı verir. "Beğenmeyen gitsin !" sloganı, Türkiye'de sonraki kuşaklara miras kalacaktır...



1934 Haziran'ının son günlerinde Trakya kentlerinde Yahudilere karşı girişilen hareketin sosyal bir sorunla sınırlı olduğunu söylemek zordur. Pek çok ırkçı dalgada görüldüğü gibi, burada da ekonomik etkenler baş roldeydi. Rumların ülkeyi terk etmesinden sonra ekonomide ağırlığı artan Yahudiler iyice göze batıyordu. Temmuz 1933'de Nihal Atsız Edirne Erkek Lisesi'ne edebiyat öğretmeni olarak gelmişti ve öğrenciler ile Edirne halkı nezdinde çok rağbet bulmuştu. Çanakkale'yi gezen Atsız yörede çok sayıda Yahudi, Çingene ve Rum görmekten kahrolmuştu !.. Tahrik edici bir üslupta yazdığı yazılar açıkça halkı kışkırtmayı hedefliyordu. Gerçi Trakya halkının haset ve hınç duygularını tahrik eden sadece Atsız değildi. Yahudilerin yörede ticareti ellerinde tutmaları, ulusal basına da yansımıştı. Fakat yerel basının etkisi ağır basıyordu ; çünkü İstanbul'da basılan günlük gazeteler taşra şehirlerine yayımlandıktan epey sonra ulaşıyordu... 
Atatürk'ün 1934 Trakya olayları sırasında Türkiye'yi ziyaret eden İran Şahı Rıza Pehlevi ile çıktığı yurt gezisinde Trakya'daki askeri birlikleri ve havaalanlarını teftiş etmesi, aslında ordunun hazır olduğuna dair İtalya'ya verilen bir mesaj idi. Bulgaristan'la komşu olan bu stratejik bölgede yerleşik bulunan azınlıklara güven duymayan resmi makamlar, Yahudilerin bölgeyi terk etmesini tercih ettiklerinden, Yahudileri korkutarak uzaklaştırmak işlerine gelmiş olacak ki, bu olaylara seyirci kaldı..
1500 kişilik bir Yahudi nüfusun yaşadığı Çanakkale'de, Yahudilere ait mağazaların önünde nöbet tutularak halkın o mağazalardan alışveriş yapması engellenir. Kentin Yahudi ileri gelenleri kenti terk etmemeleri halinde ölümle tehdit edilirler. Vali ve CHF (Cumhuriyet Halk Fırkası) İl Başkanı, polise ve jandarmaya Yahudilerin mallarını koruma altına almayı emreder. Ancak, polis ve jandarmanın mevcudiyetine rağmen sataşma ve taciz olayları devam eder. Artan tehdit karşısında 25 Haziran 1934 gününden itibaren Çanakkale ve Trakya'daki Yahudiler bölgeyi kitlesel olarak terk etmeye başlar. Alelacele kaçmak zorunda kaldıklarından gayrimenkullerini değerlerinin çok altında fiyatlara elden çıkarırlar. 




28 Haziran ile 4 Temmuz arasında Çanakkale, Keşan, Uzunköprü, Kırklareli ve Edirne'de yaşayan Yahudilere karşı eş zamanlı saldırılar meydana gelir..   
En ciddi olaylar Kırklareli'nde yaşanır. Yahudi mahallesinde evler taşlanır, yağmalanır. Yağmacılar 3-4 saat boyunca her türlü şiddete başvurur. Yahudiler bıçaklanır, dövülür ve kadınlara tecavüz edilir. Sonraki günlerde de devam eden olaylarda saldırganlar Kırklareli hahamını yakalayıp çırılçıplak soyar ve sakalını keserler. Edirne'de resmi makamlar kentin mezbahasında hahamlar nezaretinde Yahudi şeriatına uygun bir şekilde yapılmakta olan et kesimini yasaklar. Yahudi tüccar ve esnafa ait işyerlerinin boykot edilmesine göz yumulur. Vali kayıtsız kalır. Polis 3 Temmuz 1934 günü Edirne Yahudilerine kenti 48 saat içinde terk etmelerini emreder. Stoklarını ve alacaklarını terk etmek zorunda kalan Yahudiler ciddi maddi zarara uğrar..
6-19 Temmuz arasında "Cumhuriyet", Trakya olaylarını Yahudilerin gereksiz bir telaşı olarak sunar : Bütün vatandaşlar gibi Yahudiler de güvence altındadır, kaldı ki anti-seminizm Türkiye'nin zihniyetinde yoktur.. Haberde ayrıca, Meclis Başkanı Kazım Özalp Paşa'nın konuyla ilgili beyanatı, olayların sistemli bir Yahudi aleyhtarlığı olmadığı, Türkler ile Musevilerin tarih boyunca dost oldukları, hükümete sonsuz güven duydukları yolundaki görüşleri yer almıştır...
Bu işten yegane kazanan müessese Şark Demiryolları Kumpanyası olmuştur !..



KAYNAKÇA : 
RIFAT N. BALİ, "Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri / Bir Türkleştirme Serüveni 1923-1945" ; AHMET EMİN YALMAN, "Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, C.4" ; AYHAN AKTAR, "Türkleştirme Politikaları" ; RIFAT N. BALİ, "Yeni Bilgiler ve Trakya Olayları I ve II"   ; EMİNE UŞAKLIGİL, "Benim Cumhuriyet'im" ;