Tarihten Anekdotlar: 846 ) VALİ VE SİYASET !..

27 Mayıs 1960'dan önceki ortam hazımlı ve hoşgörülü değildi. Zor günler yaşıyorduk. O günkü deyimiyle Örfi İdare'nin (sıkıyönetim) yürürlükte olduğu yerlerde uygulama sıkı yapılıyordu. Parti kongreleri düzenlemek, toplantılar yapmak, gösterilerde bulunmak, yasaklar arasındaydı..
O sıralarda CHP, kurultayını toplamak istemiş. Başkentte bu iş olmayacak. Sıkıyönetimin bulunmadığı il aramışlar. Değerli dostum Ekrem Amaç, Bursa'yı önermiş : "Orada rahatsız edilmeyiz. Toplantımız düzen içinde yapılır" demiş.
Teklif onanmış. Ben de Bursa Valisiyim. Devir nazik. Toplantı ve Gösteri Yasasının hükümleri lastikli. Uygulayanlarda anlayış büyük rol oynuyor. Parti genel başkanları bir yere gidecek olsa, karşılama ve uğurlamada tören düzenlemek yasak. Üç arabadan fazlasına izin yok. Öyle kafilelerle gitmek olmuyor. Toplantının Bursa'da yapılması kararından -Allah biliyor ya- hiç memnun olmadım. Durup dururken başıma dert açılmıştı. Rahmetli İsmet İnönü nereye giderse, orada olay çıkıyor. Bu işi nasıl hadisesiz atlatacağımızı kara kara düşünüyorum..
Bu sırada CHP Bursa İl Yönetim Kurulunu temsil eden başkan ve bazı üyelerin beni görmek istediğini haber verdiler. İçlerinde dostum rahmetli Sadrettin Çanga da var. O zamanlar Bursa'da avukatlık yapıyor. Sonradan milletvekili oldu.. Geldiler ve konuştular :
"Genel Başkanımız geliyor. Biliyorsunuz, Uşak ve Kayseri'de olaylar çıktı. Bursa'ya böyle şeyler yakışmaz. Burada bir olay çıksın istemiyoruz. Genel Başkanımız Mudanya tarafından yolcu gemisi ile gelecek. İl İdare Kurulu olarak oraya gideceğiz. Sayın İnönü'ye layık bir karşılama yapmak istiyoruz. Sizinle konuşmaya geldik. Nasıl hareket edelim ?.."
Kendilerine şu cevabı verdim :
"Bir vali, yasaları uygulamakla görevlidir ; bilirsiniz. Yürürlükte bulunan Gösteri Yürüyüşleri Kanunu eskisi gibi görkemli karşılama törenlerini yasaklıyor. Yasa hükümlerine siz de uymak zorundasınız. Anlaşalım. Öyle hareket edersek, olay çıkmaz.."

Tartıştık. Sonunda Sayın İnönü'nün üç otomobille karşılanmasına, vilayetin de bir trafik arabasını kafilenin önüne koyarak kuralları kontrol etmesine karar verildi. Mutabakatın dışına çıkmayacaklarına söz verdiler.
Emniyet Müdürünü çağırdım. Kararımızı aynen söyledim. Zaten sorun, müdürün durumundan kaynaklanıyordu. Kendisi CHP'ye yakın. Yerli DP'liler kuşku duyuyorlar. Durumu ben de biliyorum. Şüpheler boş değildi. Nitekim 27 Mayıs'tan sonra Müdür Şekip Karamolla, Emniyet'ten ayrılarak CHP'den parlamentoya girdi. Bugün rahmet-i rahmana kavuştuğu için söylemiyorum, mert kişiydi. Siyasi inancını saklamazdı ; ama bunu, görevine karıştırdığını da görmedim. Kararımızı bildirince şöyle dedi :
"Mudanya-Bursa arası 25 kilometre. Yol üzerinde köyler var. Bazıları geçit gibi, büyük yerleşim merkezleri. Buralardan kafileye katılımlar olursa ne yapacağız ? Biz önlemeye kalkışacağız, onlar dinlemeyecekler, olay çıkacak.."
"Yol, Allah'ın yolu" dedim. "Kafilenin arkasına düşenin, kendi işine mi gittiği, yoksa yasaya aykırı iş mi yaptığı bilinmez. Bu, subjektif bir iştir, idare edeceksiniz. Olay çıkmasına meydan verilmesin.."
Öyle de yaptık. Gösteriş olsun diye kafileye katılmak isteyenler olmuşsa da müdahale edilmedi. Olay çıkarılmadı. Sayın İnönü, 10 Ocak 1960 günü sessiz sedasız kente geldi. O zamanlar Altıparmak semtinde bulunan parti merkezine indi.

Halk tetikte. Sayın İnönü'nün Bursa'da ve parti merkezinde olduğu kısa zamanda duyuldu. Bina önünde birikenler ve alkışlayanlar oldu. Emniyete şu talimatı vermiştim :
"Dikkat edilecek nokta, trafiği aksatmamak, açık tutmaktır. Akış normal devam ettiği sürece müdahale yapılmasın."
Öyle de yaptılar, trafiğin bozulmasına meydan vermediler. İzdihama mani olmaya çalışılıyor, Sayın İnönü'nün bir an evvel parti binasından ayrılmasının sağlanmasına gayret gösteriliyordu. Ben makamımda idim. Telefon çaldı. İçişleri Bakanı arıyormuş. Bakanla aramda şu konuşma geçti :
"Vali Bey, İnönü geldi mi ?"
"Geldiler efendim. Şu anda Halk Partisi merkezinde bulunuyor. Yakında çıkacak, toplantı yerine gidecek. Onu bekliyoruz. Her şey normal geçiyor. Bir olay çıkmadı."
"Siz olay çıkmadı diyorsunuz ama parti merkezi binası önüne ahali birikmiş, genel başkanı alkış yağmuruna tutuyorlarmış. Gösteri Yürüyüşleri Kanunu nerede kaldı ? Bunlar yasak değil mi ? Tabii Vali Bey makamında oturursa, böyle olur !.."
Anlaşılan bazı işgüzarlar telefonla haber vermişler, ileri geri laflar söylemişler. Alındım. Şu karşılığı verdim :
"Parti merkezi önünde bazı kişilerin alkış tuttuğu doğrudur ; fakat trafik açıktır. Kanun hükümlerine aykırı bir yan bence yok. Şu noktayı hatırlatmak isterim. Zat-ı âliniz, Bakansınız. Şu anda beni görevden almaya yetkilisiniz. Ben yasaların kuralalrını uygulamakla görevliyim. Nasıl uygulanacağı bana ait bir haktır. Ben, Emniyet Müdürlüğünden, Kaymakamlıktan geçerek bu makama geldim. Derece derece yükseldim. İşimin ayrıntılarını başkalarından öğrenmek istemiyorum. Memnun değilseniz, yerimi terk etmeye hazırım" dedim ve cevap beklemeden telefonu kapadım..
Aradan beş-on dakika geçti. Telefon yine çaldı. O zamanlar otomatikten konuşulmuyor. Şehirlerarasında çalışan bir bayan çıkıyor, "Sizi Ankara'dan arıyorlar" diyor, sonra bir başka bayan, arananın neresi olduğunu öğrendikten sonra konuşma başlıyor..
Bu sefer öyle olmadı. Doğrudan doğruya Adnan Menderes'in sesiyle karşılaştım :
"Kara gözlerinden öperim. Biraz evvel yapılan telefon konuşması yanımda geçti. Galiba seni kızdırdılar."
"Bakana kızmak haddim mi ? Yeter ki ben onu kızdırmış olmayayım. Bana, 'İsmet Paşa'yı alkışlayanlar var, Gösteri Yürüyüşleri Kanunu nerede kaldı ?' dendi. Buralarda sıkıyönetim yok. İstanbul Vilayetinde maç yapılamadığı için, Bursa'ya kaydırıyorlar. Geçen hafta Fenerbahçe'nin maçı vardı. Karşı takımı yendiler. On beş bin kişi, stadyumdan havaalanına Lefter'i omuzlarında taşıyarak uğurladı. Kanuna göre, kim olursa olsun uğurlama da yasak, karşılama da ! Bursa'daki güvenlik kuvvetlerinin sayısı elvermedi, hiçbir şey yapamadık. İsmet Paşa, Lefter de mi değil ? Koca Bursa şehrinde CHP'nin binlerce oyu var. Elbette 200-300 kişi alkış tutar. Herkes DP'li olmaya mecbur mu ? Bakan, 'Kanun nerede kaldı ?' derken bunu düşünmüyor mu ? Biz, olay çıkarmaya değil çıkarsa önlemeye çalışıyoruz" dedim..
Menderes güldü : "Alındığın anlaşılıyor. Bildiğin gibi yapman için telefon ediyorum" dedi.

Fakat olay kapanmadı. Aradan bir süre geçti. Bu sefer İnönü'yü karşımda buldum.
"Sana teşekkür için telefon açtım" dedi. "Örnek valisin. Kanun adamı böyle olur. Bir hükümet mevcut olduğunu Bursa'da anladım. Hiçbir olay çıkmadı. Arkadaşlar arzu ediyor, akşama bizimle yemek yer misin ?.."
Hoppala !.. Kurt politikacı beni valiliğimden edecek..
"Tebriklerinize teşekkürler" dedim. "Ben görevimi yaptım. Davetinize gelince, şartları biliyorsunuz. DP'nin yemeğine gitmiyorum ki, sizinkine geleyim.."

Diyeceğim şu : Yöneticiler yasaları uygularken yansız olmaya mecbur olduklarını unutuyorlar bazen ! Bugünkü meslektaşlarımın da çektiklerini biliyorum. ABD'de valilerin seçimle gelmesine gıpta ediyorum. Seçim bize uygun bir sistem olduğu için değil, belki bu yolla tarafsızlık daha iyi sağlanır diye düşünüyorum..