Bundan kırk üç sene önce bisikletin tarihçesiyle ilgili makale kaleme alan birinin, metnine şu cümleyle başlaması hiç de şaşırtıcı olmazdı :
"Leonardo da Vinci, bir kağıt üzerine, iki tekerleği, onları bağlayan kadrosu, pedalı, gidon ve selesi olan bir taslak çizdiğinde, tarihin büyük keşiflerinden birinin ilk adımını attığının farkında bile değildi.."
Çünkü 1974'de, Leonardo'nun elinden çıkma "Codex Atlanticus" isimli belgenin arka yüzünde neredeyse bütünüyle modern bir bisikletin çiziminin yer aldığı kamuoyuna açıklanmıştı. İtalyanlar öyle mutluydu ki ! Özellikle Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra birçok ülke bisikleti icat etme onuruna sahip olmak için yarışa girmiş, fakat tezlerini dayandırdıkları belgelerin hemen tamamı sahte çıkmıştı. Sonunda İtalyanlar, Leonardo'nun tartışma kabul etmeyen büyük ismiyle desteden adeta "joker"i çekmiş, bisikletin mucidi millet olma payesine erişmişti.
Ama işler onların hayal ettiği şekilde gelişmedi..
California Üniversitesi'nden sanat tarihçisi Carlo Pedretti, 1961'de "Codex Atlanticus"u incelemiş, belgenin arkasında sadece bir erkek cinsellik organının anatomik çizimini bulmuş ve bunu Leonardo Ustanın ölümünden sonra oraya öğrencilerinden biri tarafından eklendiğine kanısına varmıştı. Yani 1961'de tarihî belgenin arkasında bisiklet çizimi falan yoktu, iki tekerlekli aracın sureti orada 1974'de aniden peydahlanıvermişti. Yapılan kimyasal analizler de bisiklet çiziminin oraya belgenin orijinal üretim tarihinden yüzyıllar sonra eklendiğini doğruladı. Araştırmalar derinleştirilince, "Codex Atlanticus"un 1960'lı yıllarda İtalyan rahiplerce restore edildiği ortaya çıktı. Pedretti'ye göre restorasyonu yapan rahiplerden birinin canı fena halde sıkılmış ve oraya bir bisiklet resmi çiziktirivermişti !..
Yine rivayete göre, yapımı gerçekleştirilen bisiklete benzeyen ilk şey, Leonardo'dan üç asır sonra, 1791 yılı baharında Paris'te Sicrac Kontu'nun sarayının bahçesinde görülmüştü. Sözde oyuncak yapmaya büyük merakı olan kont, bir tahtanın iki ucuna birer tekerlek koyarak üzerine ata biner gibi oturduğu ve ayaklarıyla da yerden hız alarak yürüttüğü bu oyuncağa Fransızcada "Hızlı-Gider" anlamına gelen "Celerifere" adını vermişti. Oysa görenler ona "Tahta At" ismini yakıştırıyordu. Çünkü bu, altında iki eğik çubuk yerine iki tekerlek bulunan bir sallanır oyuncak ata daha çok benziyordu. Bu tez de bir Fransız araştırmacı tarafından 1976'da çürütüldü. Sicrac Kontu'nun hikayesi, milliyetçi duygulara kapılan bir Fransız tarihçi tarafından 1891'de üfürülmüştü. 1817'de geçen asıl hikayeye göre, Jean Sievrac isimli bir Fransız dört tekerlekli tahta bir araç üretmiş, adını da "celerifere" koyup satmıştı. Ama bunun bisiklet konusuyla bir alakası yoktu..
Bugün, modern bisikletin temel hatlarını az çok taşıyan ilk iki tekerlekli modeli tasarlayıp üreten kişinin Alman Baron Karl Von Drais (1785-1851) (üstte) olduğu konusunda hemen herkes fikir birliği içinde..
1815'de Endonezya'daki Tambora yanardağı patlamış, atmosfere yükselen küller insanları güneşe hasret bırakmış, Avrupa'da tarım yapılamaz hale gelmiş, açlık ve kıtlık başgöstermişti. Sağ kalan atlar ulaşım için değil, karın doyurmak için kullanılıyordu. Karl Von Drais, ulaşımdaki boşluğu doldurmak için bir "koşma makinesi" icat etti. Bu aracın tahtadan yapılma iki tekerleği, selesi ve sadece tutunmaya yarayan bir gidonu vardı. Drais bu araçla kayıtlara geçen ilk sürüşünü 12 Temmuz 1817'de Mannheim'da gerçekleştirdi, bir saatte yaklaşık 13 kilometre yol yaptı ve dünyanın ilgisini çekmeyi başardı. Bisikletin bu ilk atasına Almanlar "Draisine", Fransızlar "Velocipe" (Hızlı Ayak) ya da "Draisienne", İngilizler "Hobby Horse" (Tahta At) adını verdiler..
İzleyen yıllarda "velocipede"ler Fransa ve İngiltere'de yaygınlaştı. 1839'da İskoçyalı nalbant Kirkpatrick MacMillan, kendi kendine yen mekanik tahrikli ilk iki tekerlekli aracı imal etti. Aslında yaptığı şey bisikletin ön tekerleğine iki pedal eklemek, bu pedalların ürettiği enerjiyi bir zincirle arka tekerleğin dingiline iletmekti. MacMillan, bu buluşuyla tarihe "pedallı bisikletin mucidi" olarak geçecekti.. Rivayete göre, ilk bisiklet kazası bundan üç yıl sonra gerçekleşti. 1842'de Dunfries-shire'lı bir bisiklet sürücüsü yayaya çarpınca, 5 İngiliz Şilini ceza ödemek zorunda kaldı.
1868'de baba-oğul Fransızlar François ile Pierre Michaux, "iki çember" anlamına gelen "bi-cycle" adını verdikleri pedallı bisikletin seri üretimine başladı. Aynı yıllarda MacMillan'ın modelini geliştiren Thomas MacCall'un pedallı bisikleti de İngiltere'de ticari başarıya ulaşıyordu..
Avrupa'yı fetheden "bi-cycle" ile yapılan ilk yol yarışını 1869'da İngiliz James Moore kazanacak, 1870-71 Fransa-Prusya Savaşı'nda, Fransız birlikleri muharebe alanlarında bisiklet kullanacaktı. Yine 1869'da, Eugene Meyer dev bir ön tekerleğe sahip Penny-Farthing modelini üretecek (altta), bundan on yıl sonra, Henry Lawson, pedalları doğrudan arka tekerleğe bağlanan bisikleti geliştirecekti. 1888'de İskoçyalı veteriner John Boyd Dunlop, tahta tekerlekler üzerine içi havayla şişirilmiş lastikleri geçirmeyi akıl etti : Sarsıntı azalmış, bisikletin sürüş keyfi artmıştı. Sonraki yıllarda eklenecek fren ve vites gibi yeniliklerle bisikletin teknolojik evrimi aralıksız devam edecekti..
Bisiklet, Osmanlı döneminde "Memalik-i Şahane" sınırları içinde İstanbul'dan çok evvel, ilk kez 1880'li yıllarda Selanik şehrinde görüldü. Yarı İtalyanca, yarı Latince olarak karma bir adla, "çabuk giden ayak" manasına gelen "velocipede", halk ağzında "velespit" olurken, kimileri ona "şeytan arabası" adını yakıştırıyordu...
R. SERTAÇ KAYSERİLİOĞLU'NUN, #TARİHDERGİ'NİN TEMMUZ-2017 SAYISINDA YER ALAN YAZISINDAN DERLENMİŞTİR..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder