Hitit İmparatorluğu birtakım küçük krallıkların birleşmesinden oluşmuş bir konfederasyondu. Burada ilginç olan bir nokta şudur : Diğer Önasya memleketlerinde krallar ve Mısır firavunu tanrı oldukları halde, Hitit imparatoru tanrı değildi. "Başrahip" sıfatıyla tanrılara kurban törenlerine başkanlık ederdi. Bu bakımdan denebilir ki tanrı ile ulusu arasında bir rolü vardı. Hitit imparatorunun durumu bizim padişahların "Zillullah" (Tanrı'nın gölgesi) deyimini andırıyor. Hitit imparatoru kendi arazisini bazı soylu kişilere tımar olarak verirdi. Tımar mülkiyet değildi. İntifa hakkıydı. Bu tımar sahibi, imparatora savaşlarda asker ve savaş arabası sağlamakla yükümlüydü. Hatta ordu savaşa giderken belli yerlerde durur ve yakın bölgelerden o imar sahiplerinin sağladığı askerlerle, arabalarla buluşur, böyle çoğala çoğala, büyüye büyüye giderlerdi. Bizim Osmanlı ordusu da hep böyle gitmiştir. Yani bir yerden kalkıp bütünüyle hareket etmemiştir..
Hititler arabayı çok geliştirmişler. Başlangıçta dört tekerlekli idi arabaları. Sonradan iki tekerlekli ve savaş arabası oldu. Eski Helen uygarlığının savaş arabalarını Hititlerden aldığı artık anlaşılıyor. Yani arabanın içinde iki savaşçı duruyor. Önce üçtü sonra iki kaldılar. Onlar soylu kişilerdi. Demek iki tekerlekli arabayla savaş alanına gidiyorlardı. Şimdi bu araba tekerlekleri başlangıçta tek parçaymış. Bu görülüyor, anlaşılıyor. Yani bu bizim kağnıdır. 4000 yıl boyunca kağnı Anadolu'da kullanıldı, yaşandı. Hititlerden kalma idi..
Tabii bunlarla bitmiyor. Hititlerin en önemli yanları hukuklarıydı. Şimdiye kadar dünyada hukukun kurucusu olarak Romalılar biliniyordu. Halbuki şimdi Hitit tabletleri okundukça Hititlerin hukukunun buradan Roma'ya geçtiği anlaşılıyor. Bu hukuk, eski deyimiyle dört başı mamur bir hukuktu. Ceza hukuku var, veraset hukuku var, medeni hukuk var. Medeni hukuk alanından bir örnek vereyim : Evlenme..
Şimdi, evlenecek olan adam bir kız istiyorsa o kızın babasına bir ağırlık verirdi. Buna bizde "başlık" diyorlar. Yani kızı, babasından parayla satın alırdı. Bu âdet Anadolu'da hep sürüp gitmiştir. Eğer kızı bu sırada, daha evlenmeden önce başkası kaçırırsa, o kaçıran adam, ilk adamın, ilk adayın ödediği ağırlığı ödemek suretiyle bu sorun çözüme bağlardı. Burada kız kaçırmaya geliyoruz. Kız kaçırma yasaldır. Hitit'de de öyleydi, bizde de öyledir. Hatta oyun olarak bile kız kaçırma vardır. Kız kaçırmak suretiyle evlenme sağlanır. Bunlarda çok benzerlikler var. Fakat bence daha önemli tarafı Hitit edebiyatı ve sanatında. Şimdi edebiyat denince Hitit'de şiir yok, şiir bulunamadı. Şiire benzer bir-iki şey var, veba duası gibi. Bir de ilk yaz için tanrıya yalvarmaları var, onlarda bir şiir havası var, fakat efsanelerde, yani mitoslarda, asıl onlar üzerine durmak istiyorum. Mitoslarda bizim Yunan mitolojisinde öğrendiğimizin masalların aynıları var. Yani bunların da kaynağı Hititler !..
Örneğin bir Nyobe efsanesi var Yunan mitolojisinde.. Bu bizim Manisa Dağı üzerinde, bir kayada kabartma, oyma bir kadın başı var. Bu kadının gözlerinden sular akıyor. Yani ağlayan kadın. Bu kadın on çocuk doğurmuş ve bununla o kadar mağrur olmuş ki, tanrıça Hera ile alay etmiş. "O, çocuk doğuramadı" demiş. Tanrıça da bunun üzerine kızmış, on çocuğu birden yok etmiş, öldürmüş. Kadın bu felakete dayanamamış, taş kesilmiş. Ama hâlâ ağlıyor, gözlerinden yaşlar akıyor. Bu masalın, bu mitosun bir Hitit mitosu olduğu anlaşıldı. Halbuki biz bunu Yunan mitolojisinden öğreniyorduk ve üstelik de kalkıp Avrupa'ya gidip öğreniyorduk. Halbuki bu bizim toprağımızın bir masalı. Çocuğu olmayan kadınlar "Ağlayan Kaya"ya gidip adak adıyorlar bugün..
Bir masal daha söyleyeyim. "Kumarbi efsanesi" diye bir efsane var Hitit'de. Bu, göklerin tanrılarca pay edilmesi (üstte). Bu efsane tıpkı Hesiodos'un "Tanrıların Yaradılışı" kitabında, yani "Theogonia"daki gibi.. Oradaki masallara tıpatıp uyan masallar var Hitit'de. Tanrılar birbirleriyle dövüşüyorlar, göklere egemen olmak için. Yunan mitolojisinde Zeus, babası Kronos'u indirir tahtından ve onun yerine geçer. Bu masal Hitit'de aynen var. Hatta ayrıntısıyla var. Zeus babası Kronos'un erkekliğini keser. Hitit masalında da aynen böyle. Yani bunun bir rastlantı olması söylenemez, değil mi ? Efsanenin buradan gittiği anlaşılıyor..
Başka bir mesele daha var. Sanatlara gelince, bilhassa mimarlık üzerinde durmak istiyorum, Hititlerin tapınak mimarlığı. Yunanistan'a yine buradan geçmiştir denebilir. Buna "Bithilani" (altta) diyorlar. Bithilani, Asur dilinde "dikdörtgen hol" anlamına geliyor. Dikdörtgen bir bina, önünde sütunlar var. Yapının içinde, ortasında da tanrıya ait bir oda var. Bu tapınak tipinin ilk olduğu, yani buradan Yunanistan'a geçtiği anlaşılıyor. Yalnız şunu hemen eklemek istiyorum, Hititler bu uygarlığa damgalarını vurmuşlardır ama bunu kendileri yapmamışlardır. Sümer'den aktarılmş bir uygarlık bu... Demek ki Sümer'den aktarılmış bu uygarlık, buradan da bugün Yunanistan dediğimiz ülkeye geçmiştir..
Yani, bugün bütün dünyanın "Yunan uygarlığı" dediği uygarlık, kökünü Sümerlerde ve Hititlerde bulan bir uygarlıktır. Ama politik nedenlerle herhalde öbürlerinin sözü edilmiyor. Bütün dünya uygarlığın temelini Yunanistan'da arıyor. İstersen "Yunan" kelimesi üzerinde de duralım.. Çünkü biz yanlış kullanıyoruz bu sözcüğü. Yunan demek, İyonya demektir. İyonya demek, Batı Anadolu demektir. Yani İzmir'den Çanakkale'ye kadar olan bölge Eolya'dır. İzmir'den daha aşağı, Milas'ı da içine alan bölge İyonya'dır. Şimdi, Pers ordusu buraya geldiği zaman "İyon" diyemiyorlar, kendi dillerinde "Yunan" diyorlar. Yunan lafı oradan kalmadır. Halbuki karşı tarafta, bugün bizim "Yunanistan" dediğimiz ülkede oturanlar hiçbir zaman Yunan adını almamışlardır. Mesela Homeros'ta onların adı Akaylılar, Argoslular diye geçer. Sonra "Helen" lafı ortaya çıkar. Bu kelimede daima bir yanlışlık oluyor da onun için bu açıklamayı yaptım. Ama senin deminki sözüne bir şey daha eklemek istiyorum. "Politik nedenlerle" sözü tamamen doğru değil. Şimdi için, belki bugünler için doğru ama bunun ortaya çıkışı tamamen politik değil. Çünkü o zamanlar Sümer ve Hitit uygarlıkları bilinmiyordu. Daha doğrusu arkeoloji Sümer ve Hitit uygarlığını ortaya çıkarmamıştı. Hitit uygarlığının yazıları okunmamıştı.
Hitit uygarlığı şöyle bulunuyor ilk defa. 1830'larda Charles Texier (üstte) diye bir Avrupalı geliyor, burada eski bir kenti, Tarium'u arıyor. Kızılırmak havzası içine giriyor, orada büyük bir kentin harabesini buluyor. O kadar şaşırmış ki, Texier, "Tarium'u bulamadığımı anladım," diyor, "fakat bu büyük şehir hangi ulusundu ? Hangi ulus kurdu bu büyük şehri ?" Tarihçiler hiç böyle bir ulus bilmiyorlar, tanımıyorlar. Charles Texier, "Bu şehir (Bugün bizim Boğazköy dediğimiz Hattuşaş, alttaki resim) Atina'nın en parlak devrindeki kadar büyük bir şehirdir," diyor. Atina'nın en parlak dönemi MÖ 5. yüzyıldır. Yani Perikles dönemi. Demek ki Hititler Perikles döneminden 1500 yıl daha önce, o kadar büyük bir şehir kurmuşlar. Bunlar bilinmiyordu. Şimdi ortaya çıkıyor. Ortaya çıkınca da artık bilim alanında Yunan mucizesi diye bir şey kalmamıştır..
Hıfzı Topuz'un, "Gülümseyen Anılar" adlı kitabında, 5 Nisan 1975'de TRT'de, Melih Cevdet Anday ile Hititler üzerine yaptığı söyleşiden derlenmiştir..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder