İngilizler Bengal bölgesini (bugün Bengladeş) 1757'de ele geçirdiler. Burada afyon çiçeği üretimi yaygındı. Baş kısmından afyon, tohumlarından haşhaş yağı çıkarılan bu bitkinin olağanüstü bir gücü vardı. Bıçakla çizilmesi sonucu akan süte benzeyen sıvı kurutuluyor, esmerleşiyor ; içeriğindeki morfin, kodein, narkotin gibi maddeler sayesinde güçlü bir uyuşturucu, ağrı kesici bir ilaç veya zehir haline dönüşüyordu. Dünyanın başka yörelerinde de yetişiyordu ama, Bengal'deki, özellikle Patna'daki afyon en kalitelilerinden biriydi. Hint Yarımadasını sömürgeleştirerek buradaki ticareti tekellerine alan İngiliz Doğu Hindistan Şirketi bunun değerini anladı ve 1793'te Bengal'deki afyon üretimine tekel koydu..
Gelelim Çin'e.. Dünyanın en kalabalık ülkesi olan ve dünya ticaretinin yüzde otuzunu gerçekleştiren bu büyük imparatorluk, Batı ile alışverişini sadece güney kıyısındaki Kanton (bugün Guangzhou) limanından sürdürüyordu. Yabancı tüccarlar kentin hemen dışında kendilerine ayrılmış bölgede kurulu "On Üç Fabrika" (altta) denilen mahallede yaşıyor, ithalat ve ihracatı buradan yürütüyorlardı.19. yüzyıldan itibaren, Çin-İngiltere ticaretinde bir sorun doğdu : Çinliler lehine, Batılılar aleyhine bir açık ortaya çıktı. İngilizler Çin'e ne satarlarsa satsınlar, kendi pazarlarının deli gibi talep ettiği Çin çayı, porseleni ve ipeğini karşılayabilecek büyüklükte bir ihracat kalemi bulamıyorlardı. Sonunda çözümü Hindistan'da üretilen afyonda buldular...
Aslında afyon, Çin'de yaygın olarak kullanılan, hatta az da olsa üretilen bir maddeydi. Bütün dünyada olduğu gibi, ağrıyı ve ishali kesmek için birebir, çok önemli bir ilaçtı. Ancak, keyif verici ve uyuşturucu bir yanı olduğu da bilindiği için, bu tarz ticareti ve kullanması yasaktı ama, ithalatı da durdurulmamıştı..
Kanton'daki yabancı acentelerden gelen alım emirlerini karşılayacak afyonu yüklüyorlardı. Uyuşturucu madde kumaşların altında, sandıklarda gizlenerek Kanton'a ulaşıyordu. Yabancı tüccarlar bu afyon karşılığında aldıkları gümüşü Kanton'da çay, porselen, ipek alıp İngiltere'ye yollamak için kullanıyordu..
19. yüzyıl başında Çin'de afyon kullanımı gittikçe artarken, bu maddenin ne kadar zararlı olduğuyla ilgili tartışmalar da yoğunlaştı. Kanton'daki yerel yönetimin 1836'da yayınladığı bir risaleye göre, "afyon, içimi ölümcül bir zehirdi."
1805-1839 arasında Çin'e yapılan afyon ithalatının 3.159 sandıktan 40.200 sandığa çıktığı tahmin ediliyordu. Afyon ülkenin her yerinde, hatta kuzeyinde bile yaygınlaştı, büyük bir gümüş ve bakır sıkıntısı oluştu..
Çin sarayındaki afyon karşı kesim, 1830'larda İmparator Daoguang'ı (üstte) kendi tarafına çekti. İmparator, 24 Temmuz 1832'de Yasak Şehir'deki Cennet (Gök) tapınağına giderek semavi güçlere neyi yanlış yaptığını sordu. Bu ibadetten sonra kararını açıkladı : Yozlaşmanın esmer ve yapışkan simgesine, afyona karşı savaş başlatılacaktı..
Ancak, birkaç yıl sonra afyonun yasallaştırılmasını savunan kesim yeniden sesini yükseltti. Onlara göre afyona karşı mücadele etmek mümkün olmadığından, en iyisi bunu vergilendirerek serbest bırakmaktı. Çok geçmedi, afyon karşıtı lobi çok güçlü bir önderle yeniden ön plana çıktı. "Yaz Arınması Çevresi" adlı bir grubun kurucusu olan yargıç Huang Jueci, imparatora yolladığı bir beyannamede şöyle diyordu : "Kırmızı saçlı Avrupalılar, savaşçı ve kanlı canlı Cava adası halkını afyonla baştan çıkardılar, boyun eğdirdiler, topraklarına el koydular. İngilizler de şimdi ülkemize afyonu sokarak imparatorluğu zayıf düşürmeyi planlıyor.."
Bu beyannameyi okuyan İmparator, 9 Kasım 1838'de Lin Zexu adında bir üst rütbeli memuru saraya çağırarak "hastalığın kökünü kurutmak üzere güçlü ilaçlar kullanarak afyonun nasıl yok edileceğini" tartıştı. İmparator, görüşmenin sonunda olağanüstü yetkilerle donattığı Lin'i Kanton'a gönderdi. Sonradan Çin tarihinin kahramanlarından biri haline gelecek olan Lin, 10 Mart 1839'da Kanton'a varır varmaz bölge halkını "baojiya" denilen kefalet gruplarına böldü. Buna göre her grupta beş kişi bulunacak, her biri diğer dördünün afyon kullanmadığına kefil olacaktı..
Gelir gelmez 1600 kişiyi afyon suçu nedeniyle tutuklayan ve 14 ton afyon ve 43 bin afyon çubuğuna el koyan Lin, asıl sorunun yabancı tüccarlarla çalışma hakkına sahip "Hong" veya "Kohong" tüccarları denilen Çinli işadamları olduğunu biliyordu. Onları 17 Mart'ta huzuruna çağırarak bir nutuk attı ve toplantıda işadamlarına en önemli emrini de verdi : "Şimdi yabancı tüccarlara gidin, ellerindeki bütün afyonu teslim etsinler ve bir daha bu ürünü satmayacaklarına dair bir yemin imzalasınlar !.."
Olay sırasında Macao'da bulunan İngiltere'nin Kanton'daki temsilcisi donanma subayı Charles Elliot, hemen üniformasını kuşanarak Kanton'a yelken açtı ; yabancılar mahallesinin limanına demir atarak bayrağını çekti.
Elliot'un yabancı mahallesindeki yaklaşık 350 kişiyi koruma altına alması üzerine Lin mahalleyi 1000 kişilik bir askerî kuvvetle kuşattı. Kuşatmanın üçüncü gününde Elliot Çinlilere İngiliz tüccarların elindeki 21 bini aşkın afyon sandığını teslim etti. Tüccarlar dehşete kapılmışlardı. Bunun üzerine Elliot onlara el koyulan malların tam sorumluluğunu İngiltere'nin üstlendiğini açıkladı. Böylece Elliot özel bir ekonomik çatışmayı bir devlet sorunu haline dönüştürmüş oldu. Altı ay sonra kuşatma haberi İngiltere'ye ulaştığında, İngiliz hükümeti, Çinlilere teslim edilen afyonun maliyetinin 2 milyon sterline ulaştığını öğrenince sarsıldı. Hükümetin sorumluluğunu üstlendiği bu para, "İngiliz milli hassasiyetini incitici hakaretlerle" ilgili Çin'den gelen şikayetlerden daha ikna ediciydi.. Yine de Çin'e filo gönderilmesi bir aydan fazla bir zaman aldı. O süre içinde Lin Zexu 19. yüzyıl Çin ulusal tarihine geçecek simgesel hareketini yapmış, İngilizlerden teslim aldığı afyonu, Çin kıyısındaki Humen kentinde denize dökmüştü !.. (üstte)
Ancak Çin-İngiliz ilişkileri böyle gergin yaşanırken, İngiliz afyon "cemaati" kendine yeni bir sığınak bulmuştu. Burası derin bir doğal liman olan, Kowloon (Kaulong) Yarımadası'na yakın Hong Kong adasıydı..
Bu arada İngiltere'de hükümet savaş kararını 9 oy farkla kazandı ve zaten Çin'e doğru yola çıkmış olan savaş gemileri geri çağrılmadı. Çin'deki ilk çatışmalar 1839'da başlamıştı. Ancak Hindistan'dan gönderilen 22 savaş , 27 nakliye gemisi ve 3600 piyadeden oluşan asıl İngiliz filosu Çin açıklarında 4 Temmuz 1840'ta belirdi ve Zhoushan yarımadasına geldi. İngilizler sadece dokuz dakika kıyıyı bombaladıktan sonra, karaya çıktılar ; iki saatte yarımadanın başlıca kenti Dinghai'ye girdiler. O akşam yaklaşık 1 milyon insan kentten kaçmış, vali küçük bir havuza atlayarak intihar etmişti ve İngiliz bayrağı kent surlarında dalgalanıyordu.
Çin ordusu ateşli silahlara bile tam olarak geçememişti ; bazı kesimleri hâlâ oklar, kılıçlar ve kalkanlarla donatılmıştı. Topları ve savaş gemileri İngilizlerinki ile karşılaştırılamazdı. 1841'de çarpışmalar güneydeki Kanton'da yoğunlaştığında, İngiliz filosundaki "Nemesis" adlı buharlı savaş gemisi kıyıda büyük yıkımlara neden oldu (üstte)..
1841 yılı başında iki tarafın temsilcileri, yani İngiliz Elliot ve güneydeki Çin kuvvetlerinin başındaki Qishan arasında Chuanbi Antlaşması imzalandı. Buna göre İngilizlere Hong Kong Adası ve 6 milyon gümüş dolar tazminat verilecekti. Ancak iki hükümet de bu anlaşmayı reddedince çatışma yeniden başladı.. Ağustos ayında İngilizler Çin'in eski başkenti Nanjing'in ünlü surlarına ulaştılar. İngiliz gemisi "HMS Cornwallis"te 29 Ağustos'ta Nanjing Antlaşması (altta) imzalandı. Çin İngilizlere 22 milyon gümüş dolar tazminat ödeyecek, beş limanını ticarete açacak, eşit diplomatik ilişki kuracak, Hong Kong'u İngilizlere verecekti..
AYŞEN GÜR'ÜN, #tarihdergi'NİN KASIM/2018 SAYISINDA YAZDIĞI "AFYON SAVAŞLARI : UYUŞTUR VE YÖNET, SINIRSIZ KÂR ET" BAŞLIKLI YAZISINDAN DERLENMİŞTİR..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder