Sayfalar

219 ) BABIALİ...



   "Sublime-Porte", "Hohe Pforte", "Verhovniv Dvor" ; Londra, Berlin, Paris, Viyana ve St.Petersburg gibi Avrupa başkentlerinde, Osmanlı hükumeti böyle adlandırılırdı.. Babıali'nin yabancı dillere çevirisiydi bu sözcükler...
   Aslında İstanbul'da sadrazamın, şeyhülislamın, kadının belli bir ofisi yoktu. Kamusal binalar, yani bugünkü gibi resmi daireler, yakın zamanların icadıdır.
   Her yüksek memurun konağı, onun ofisiydi aynı zamanda. Kanuni dönemi vezirleri Babıali'de oturmazdı. İlk defa 17. yüzyılın ortalarında, Derviş Paşa'dan itibaren bugünkü Babıali, sadrazamın konağı ve resmi ofisi olarak devamlı kullanılmaya başlandı.
   İlk hali ahşap olan bina yangınlara alışıktır. 18. yüzyılda birkaç yangın geçirdi. 1808 yılında Alemdar Mustafa Paşa, konağa saldıran yeniçerilere karşı, haremde kalan bir cariyesini ve kendini silahla savundu, sonra da cephaneliği ateşleyip, konakla birlikte birkaç yüz yeniçeriyi de havaya uçurdu. O olaydan sonra Babıali ve konak yeniden yaptırıldı, fakat sadrazam konutu olmaktan çıkıp, sadece devletin başbakanlık ofisi olarak kullanılır oldu.. 19. yüzyıl sonunda sadrazamlara resmi bir konut da verildi, Nişantaşı'nda.. Bu konakta şimdi İstanbul valileri oturuyor..



   Yanıp yanıp yeniden yapılan Babıali'yi, yangına karşı duracak biçimde yeniden yaptıran Sultan Abdülmecid oldu. Babıali'nin ahşap dönemi Tanzimat'la bitti. Şimdi İstanbul Valiliği'nin bulunduğu kargir bina, yani eskinin sadrazamlığı budur ve 1844 yılında bitmiştir..


   Osmanlı başkentindeki Avrupa devletlerinden veya Buhara hanlığından, Hind'den ve İran'dan gelen elçiler, padişahın huzuruna saraydaki Arz Odası'nda çıkarlardı. Kapıkule askerine ulufe dağıtıldığı gün saraydaki görkemli, şatafatlı törene bütün elçiler, Osmanlı'nın haşmetini görsünler, anlasınlar diye çağrılırlardı... Sarayla ilişkilerinin hepsi buydu. İşleri asıl Babıali ile olurdu. Sadrazam Paşa ve Reis'ulküttab Efendi'yle görüşürlerdi. Sadareti ilk ziyaretleri veya yeni sadrazamı tebrike gelişleri bir geçit törenine neden olurdu. Hele Venedik elçileri böyle şatafata pek düşkündü ve doğrusu herkese de tören düşkünlüğünü önce İtalyanlar aşılamıştır.
   Babıali'de çarşamba ve cuma günleri dışında, öğleden sonraları ikindi divanı kurulurdu. Ülkenin dört bir yanından gelen şikayetçiler, davacılar doluşurdu Babıali'ye. Yerel bürokrasi usulüne uygun iş görmeyi öğrenemediği için ; hala başbakanın, bakanların, meclis başkanının odası önünde benzer kuyruklar oluşuyor..

   Babıali hükumetle basının burun buruna oturduğu bir semtti. Adeta basının üzerindeki hükumet denetimini, hatta baskısını somutlaştıran bir yer seçimiydi bu. İlk özel gazetemiz, Babıali'nin bürokrat aydınlarının girişimiyle çıktı. Bir Osmanlı uyruklu kişi ; ister Türkçe, ister Rumca, isterse başka dilde olsun, gazete çıkaracağı zaman hükumete izin için başvururdu. İzin ; Meclis-i Vala mazbatası ve sadaretin saraya arzı üzerine padişah iradesiyle verilirdi. Yazışmalarda yer alan beylik ifade şuydu : Muzır fikirler ve yasak haberlerin gazetede yer alamayacağı ve basılmadan önce, gayrimüslim cemaat gazetelerinin Hariciye Nezareti'ne, diğerlerinin Dahiliye Nezareti'ne ; kitap, risale ve dergilerin Maarif Nezareti'ne sunulması şarttı. Böylece Osmanlı Maarif Nezareti ömrünün ilk yıllarında sansür gibi bir karartıcı görev yükümleniyordu. Zamanla özellikle Abdülhamid döneminde sansür daha geniş ve daha yetkili bir örgüte dönüştü. Abdülhamid rejimi sansürü başlatmamış, güçlendirmişti.. Ama ne o zaman, ne de Tanzimat'da hükumetin içte ve dışta haberleri ve düşünceleri denetleyip, yönlendirmesi için sansür yetti...
   Tanzimat döneminin aydın despot yöneticileri, çare olarak yabancı gazeteleri ve gazetecileri satın almaya da başladılar. Bu yolla bazen istenilen elde ediliyor, telkin edilen haber ve yorumlar Avrupa gazetelerinde yazdırılabiliyorsa da, daha çok sahtekarlar besleniyordu. Bu çıkmaz yola, buna rağmen, dünyanın her köşesindeki otoriter rejimler dün olduğu gibi, bugün de başvururlar...



   Basın Avrupa'da ticaret nedeniyle doğdu. Ticaret haberleriyle başlayan gazetecilik, siyasete ister istemez bulaştı. Gazete gelişip, kamuoyunu oluşturan etkin bir araç niteliğine ulaşınca ; yöneticiler de sansürü getirdiler. Sansür, gazete ile çıkmış değildi, ama gazete ile gelişti, kurumlaştı ve kültür tarihinin kara mizah dolu sahifeleri de sansür sayesinde zenginleşmeye başladı. Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu, basının devlet eliyle yaratıldığı iki ülkeydi. Bu yüzden yöneticiler, basın özgürlüğünün ne olduğunu kolayca anlayamadılar ; basın yönetimin sesi olarak kurulmuştu, yönetimin dünya görüşünü anlatan, propagandasını yapan bir araç olarak anlaşılmalıydı. Büyük Petro 1703'de Moskova'da "Vedomosti" gazetesini reformlarının propagandası için kurdu. II. Mahmud da aynı  şeyi yapmıştır. Büyük Petro'nun kurduğu gazete, sadece iç basını değil, dış basındaki Rusya ile ilgili haber ve yorumları etkilemeye çalışan bir organ durumundaydı. 18. yüzyılın ulaşım ve haberleşme şartlarını göz önüne alırsak ; Fransa veya İngiltere'de çıkan bir gazete, muhabirleri aracılığıyla Rusya'daki bir ayaklanmanın veya yönetimin taşradaki işlemlerinin gerçek yüzünü öğrenene kadar bazen haftalar geçmekteydi. Onun için Vedomosti gazetesi eğri veya doğru, haber ve yorumlara kaynak oluyordu.
   Sultan II. Mahmud'un çıkarttığı Takvim-i Vakayi ; Büyük Petro'nun Vedomosti'sinin şansına sahip değildi. Çünkü Takvim-i Vakayi'nin doğduğu dünya ; buharlı gemi, demiryolu ve kısa bir süre sonra da telgrafın devreye gireceği bir çevreydi. Beyrut'dan, Selanik, İzmir ve İstanbul'dan haberler, hızla Batı Avrupa'nın merkezlerine ulaşıyordu. Yurt içinde de birçok yabancı dilde gazete çıkıyordu ; yabancı dil gazetelerin kimi kapitülasyon rejiminden yararlandığı gibi, dış basının muhabirleri de ortalarda dolaşıyordu. Bunlar doğru veya yanlış yorumlarla, Avrupa gazetelerinin sütunlarını Osmanlı ile ilgili haberlerle doldurmaktaydılar..
   O zamanki dünya bambaşkaydı. Bugün New York Times'da, Le Monde'da her gün Türkiye ile ilgili haber ve yoruma rastlanmıyor, ama 19. yüzyılda "Constantinople" kaynaklı haberler dünyanın her yerinde her gazetenin ilk sahife sütunlarını doldururdu. Osmanlı ülkeleri dış dünyayı ilgilendiriyordu. Dış dünyadaki kamuoyu da Osmanlı için önemliydi. Tanzimat bürokratları daha ilk anda dış basını satın alarak Osmanlı yönetiminin propagandasını yaptırma gayretine düştüler.

   Doğrudan Avrupa gazetelerini veya onların Osmanlı başkentindeki muhabirlerini satın alarak, yönetim lehinde yazdırmak bizde II. Abdülhamid'e özgü bir politika olarak bilinir. Kuşkusuz onun döneminde bu işlem pek sık tekrarlanmış ve kötüye kullanılmıştır. Galiba Avrupa gazetelerini satın almak bahanesiyle ödenen paraların bir kısmı da Avrupa başkentlerindeki bazı temsilciler ve hafiyelerin cebine dönüyor ; açıkgöz Avrupalı gazeteciler, naylon gazetelerle bu işten kazanıyorlardı..
   Başkentte ve İzmir, Selanik gibi merkezlerde yabancı dilde çıkan gazetelerin sahiplerine ara sıra nişan ve hediye vermek gibi masumane görünüşlü ödüllendirmeler dışında, gazete ve gazeteciler satın alınıyordu. 1846 yılı Nisan ayı başlarında, sadrazamın bir yazısı üzerine çıkan bir irade ( padişah onayı) ile ; Frankfurt gazetesinden belirli miktarda satın alarak desteklenmesi için 23.155 Osmanlı kuruşu (tahminen 5-6 milyon lira ) ayrılması emrediliyordu. Güya Frankfurt gazetesi her yerde okunan yaygın bir gazete imiş, devletin çıkarına bazı yazı ve haberler bastırılıp her yıl böyle bir ödeme yapılageldiğinden ; bu işe devam olunması, aksi taktirde gazete sahibinin kızıp aleyhte bir dil kullanmaya ve propaganda yapmaya başlayacağı belirtiliyordu. Aynı yazıda devamla ; "İstanbul'da çıkan Konstantine jurnalinin yazarı Mösyö de Şan'a (des Champs) da ara sıra hediye ve para verilmesi gerektiği, gerçi bu adamın güvenilir biri olmayıp, devlet-i aliyye lehinde yazdığı gibi diğer Avrupa gazetelerine aleyhte dedikodular ve haberler de verdiği, ama ne çare ki tamamen def edilse daha da muzır işlere kalkışacağı" hatırlatılır !..

  

(Sayın İLBER ORTAYLI'nın yazılarından yararlanılmıştır)

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK