Sayfalar

389 ) 20. YÜZYIL BAŞLARINDA AZERBAYCAN !...


  

   Şevket Süreyya Aydemir, 1918 yılı Kasım ayında Erzurum'da terhis edildikten sonra Trabzon'dan vapurla İstanbul'a geçer. Oradan da memleketi Edirne'ye geçtiğinde, orayı da İtalyan işgali altında bulur. 
   Önce bir "Yedeksubaylar Birliği" kurarlar. Ardından da birtakım gizli cemiyetler oluştururlar. Bunların bazılarının "Türk İttihadı" yahut "İslam İttihadı" gibi iddialı isimleri vardır. Geceleri çeşitli yerlerde toplanırlar ve kendilerine göre önemli kararlar alırlar. Bir taraftan da kolordu merkezi ve Trakya-Paşaeli Cemiyeti ile beraber çalışmaktadırlar.
   Bu arada, savaş nedeniyle yarıda kalan muallim mektebindeki öğrenimini de birkaç ay içinde tamamlar. Tekrar Kafkasya'ya dönmekte kararlıdır. O sırada Azerbaycan hükumeti, İstanbul hükumetinden öğretmenler istemektedir. Bu fırsat onun Kafkasya'ya dönmesini kolaylaştırır. Edirne'deki arkadaşları onu, "Turan"a gönderilecek bir elçi gibi uğurlarlar..
   İstanbul'dan bir İtalyan vapuru ile çıktığı yolculuk Batum iskelesinde biter. Sarhoş bir Gürcü subayı, eşyalarını görmek ister. Hemen hemen bütün yükü bir sandık kitaptır. Sarhoş subayın bütün yaptığı, bu kitapları iskelenin üzerine karmakarışık yaymak olur !..
   Sonra da tren yolculuğu başlar.. Gürcistan'ı aştıktan sonra nihayet güneyde Karabağ ile kuzeyde Kafkas dağları arasında kalan Kür nehri vadisine gelince, artık doğudan Hazer Denizi'nin rüzgarlarını hissetmeye başlar..

 
    İstanbul'dan Azerbaycan'a gitmiş olan Türk öğretmenleri, genellikle, daha ilk günden "kaybolmuşlardır".. Baku'daki "Çanakkale Kahvesi" İstanbul'un yeni bir "Meserret Kıraathanesi" halini almıştır !.. İçeriden sigara dumanı altında tavla gürültüleri eksik olmazken, diğer Azeri şehirleri, geleceklerini çoktan duydukları  Türk öğretmenleri beklemektedir !..
  Şevket Süreyya, gittiği Azerbaycan maarifinde, üst görevli bir kadın yetkiliden
mümkünse memleketin en uzak yerinde bir görev rica ettiğinde, kadın şaşırır, heyecanlanır :
"İstanbul'dan epey muallim gelmiştir. Fakat Baku'dan başka, Azerbaycan'ın hiçbir yerinde Türk muallim yoktur. Bizim ihtiyacımız daha çok, memlekete yayılacak sizin gibi idealistlerdir" diye konuşur..  
   Daha sonra kadın görevli onu Maarif Nazırı'na (Dağıstanlı Sultanı) çıkarır. Nazır da en az onun kadar sevinir..Tekrar kadının bürosuna döndüklerinde, adını sorar yetkili. Onun da ağzından, hayali kahramanı olan, "Aydemir" adı çıkar heyecanla. (1917 yılında Müfide Ferid tarafından yazılan bir kitabın adıdır bu.. O romandaki 'Aydemir' karakterine hayran kalmıştır )
   İşte o andan itibaren adı, Aydemir olur.. 
   Görev aldığı Nuha ya da Şeki şehri, Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgesinde, Büyük Kafkas dağlarının eteklerindedir. Genel görünüşüyle Bursa'yı andırır. Bursa nasıl Uludağ'ın bağrına sokulmuşsa, Nuha da Kafkas dağlarının eteklerine sarılmıştır..   



 Nuha/Şeki

   Azerbaycan, tarihinde hiçbir zaman tam anlamıyla bağımsız, toplu bir devlet hayatı yaşamamıştır. Şimdi devletini kendi öz çocuklarıyla kurmaya çalışmaktadır. Bu devletin diğer Türk ülkeleriyle bağlılığını bilmektedirler. Hatta o zaman milli marş gibi söylenen bir şarkıda şu sözler vardı :
"Türkistan yelleri öpüp alnını,
 Şarkılar söylüyor sana bayrağım,
 Üç rengin aksini Kozguh (Hazar) denizden
 Armağan yolla sen yare bayrağım.."

  Tarihte Azerbaycan'ın kaderi daima, ya İran'ın, ya Osmanlıların, yahut da son devrede Rus Çarlığının müdahalesine bağlı kalmıştı. Gerçi Baku, Şirvan, Şeki, Gence gibi feodal hanlıklar yaşamışlardı ; fakat bunlar kendi aralarında, bir tarafa dayanarak, daima çarpışmışlardı. Her biri bir devletin er geç himayesini kabul eden birer gölge otorite olarak kalmışlardı. 
  Bu arada, dışarıdan gelen istilacılara karşı direnişler de olmuştu. Örneğin 1805 Ocak ayında Gence'nin Cevat Han tarafından savunulması, Han ve oğlunun kahramanca şehadetleri gibi cesur sahneler de vardır.. Fakat Rus ordusunun Batı usulüne göre düzenlenmiş eğitimi, üstün silahları karşısında Gence de bütün Azerbaycan gibi düşmüştü. Özetle, Azerbaycan tarihi, daima küçük hanlıkların tarihi olarak kalmıştı. Hanlıklar çökünce de, sömürgelik hayatı başlamıştı. Mezhep ayrılığı, mezhep davaları ise, halk arasında bir milli ruhun doğmasını daima önlemişti..
    1905 Rus-Japon savaşından sonra ve Rusların bu savaştaki yenilgisiyle Rusya topluluğuna dahil milletler arasında başlayan ulusal hareketler, Azerbaycan'da da kendini göstermişti. Hatta bir aralık Ermeniler ve Türkler arasında geniş ölçüde milli kavgalar bile olmuştu. Fakat bu hareketler, aydın sayısının azlığı ve milli hareketin yeniliği dolayısıyla milletin geniş kitlelerini içine alamadı. Zamanla ulusal mücadele, dar anlamda bir okul ve eğitim hareketinden, yahut da şiir, edebiyat ve tiyatro sahasında bir gelişmeden ibaret kaldı..
   Türkçe, yalnızca bir halk dili olarak kalmıştı. Aydınların çabalarına rağmen, bu dilin grameri yazılamamış, kuralları işlenmemişti. Doğal olarak, bilinen kurallar da, halk arasında yayılmış olan Rusça'nın etkisi altında bozulmuştu..
   Böylece genç Azerbaycanlılar, ilk ulusal devleti, adeta gayri milli bir zemin üstünde kuruyorlardı. Bu devlet, her şeyden önce, kendine milli bir temel yaratmak zorundaydı. Bunun için de yeni bir milli ruh, bağımsızlık ve egemenlik gururu, bayrak fikri, askerlik ve savaş duygusu, vatan anlayışı ve bu vatanın sınırlarını korumak aşkı lazımdı.. Bu halk kalabalığını artık bir cemaat yaşayışından çıkarıp, bir millet zihniyet ve yaşayışına götürecek her şey böyle bir zemin üstünde gelişebilirdi...
  
 kitabından derlenmiştir..

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK