Sayfalar

451 ) OSMANLI'DA MÜHENDİSHANE NE ZAMAN KURULDU ?..



   Mehmed Esad Bey, "Mirat-ı Mühendishane-i Berr-i Hümayun" adlı, 1896'da basılan, Mühendishane'nin ülkemizdeki tarihini anlatan eserinin girişinde şunları söylüyor :

"(Hicri) 1173 (miladi 1759/1760) tarihlerinde Sultan Üçüncü Mustafa Hazretlerinin saltanat zamanlarında, meşhur Mehmed Ragıb Paşa mektep açma fikrini takip eden mezkur (adı geçen) öğrencilerden (kapatılmış Humbaracılar Ocağı öğrencilerini kastediyor) hayatta olanlarını ve ölenlerin de çocuklarını ve torunlarını toplattırdı. Kağıthane ve Sütlüce yakınlarında Karaağaç tarafında büyük bir haneye talebeyi yerleştirip pek de aleni olmayarak hendese (geometri) ve diğer ilimlerin tahsiline başlattı.İşte bu mühendis talebenin halefleri ve fenleri, Sultan Üçüncü Selim Hazretlerinin saltanat zamanına kadar kalmış idi.." 

   Eğer Mühendishane'nin tarihsel köklerini arıyorsak, öncelikle bu girişime bakmamız gerekiyor. Çünkü zeki, entelektüel, bilimsel düşüncenin savunucusu, eğitimci ve şair Osmanlı sadrazamı olan Koca Ragıp Paşa'nın (1698-1763) böyle bir kuruluşu gerçekleştirdiğine, hükumetin bunlara maaş verdiğine ve daha sonra açılan Hendese Odası'nın ilk öğrencilerinin de bunlar arasından seçildiğine dair belgeler bulunmaktadır. (Koca Ragıp Paşa, Voltaire'in Newton fiziği üzerine yazdığı bir popüler eserini Türkçe'ye çevirmek istemişti) 
   Öte yandan, örneğin İTÜ'nün kendi tarihsel başlangıcı olarak kabul ettiği 1773 tarihinde bir mühendishane kurulduğuna dair herhangi bir resmi belge bulunmamaktadır. Mühendishane olarak kabul edilmiş olan Hendese Odası'nın 1773'te kurulduğunu ilk olarak söyleyen kişi, bu okulun kurulmasında rolü olan Baron de Tott'dur. Ondan sonra bu tarihi kuruluş kuruluş yılı olarak alanların hepsi, Baron de Tott'un bu ifadesine dayanmışlardır.. Oysa bu kuruluşun 1773'te değil, 1776'da kurulduğunu gösteren resmi bir belge bulunmaktadır..

 Koca Ragıp Paşa

   Sultan Üçüncü Selim zamanında, Küçük Hüseyin Paşa'nın kaptan-ı deryalığı sırasında ve 27 Recep 1211 (Ocak 1797) tarihinde Bab-ı Ali'ye sunduğu Hendesehane'ye dair önemli bir layiha sureti, Hendesehane'nin kuruluşundan da bahsetmekte ve o döneme ait önemli bilgiler vermektedir..
   Bu layihanın başlangıç bölümünde şunlar söylenmektedir :
"Donanmayı Hümayun kalyonlarında hendese ve coğrafya ilmini bilen adamlar bulunmasının gerekli olması nedeniyle bundan önce (h.) 1190 (m.1776) senesinde Tersane-i Amire'nin Darağacı semtinde bir Hendese Odası inşa olunup..."
   Layihanın bir başka bölümünde de, "Tersaneye lüzumlu olan gemileri inşa eylemek ve derya haritasını ve teferruatlarını bilmek için hendese eğitimine 1190 tarihinde nizam verildiğinde.." denmektedir.
  
  Görüldüğü gibi daha önceki yıllarda öğretime başlanmış olsa bile (Büyük olasılıkla Hendese Odası öğretime fiilen 1776'dan önce başlamıştı. Çünkü özellikle Rusların 1770 yılındaki Çeşme baskınından sonra gemi yapımı ve yönetiminden ve deniz coğrafyasından anlayan nitelikli eleman yetiştirme girişimlerine başlanmıştı) bu kuruluşun resmi açılış tarihi 1776'dır..
   Tıpkı bugünkü İTÜ'nün doğrudan başlangıcını oluşturan Hendese-i Mülkiye Mektebi'nin eğitime 1883'te başlamasına rağmen, nizamnamesinin ve resmi açılışının 1884'te yapılması gibi...

   Öte yandan yine bu belgeden anlaşıldığı gibi okulun resmi adı, Hendese Odası'dır. Bazı metinlerde Hendesehane olarak da geçmektedir. 1780'li yıllardan itibaren Mühendishane de denmeye başlanmıştır. Fakat hiçbir resmi belgede bu okulun adı, günümüzde çok yaygın olarak kullanıldığı şekliyle, Mühendishane-i Bahri-i Hümayun olarak geçmemektedir.. Bu isim, büyük olasılıkla Mühendishane-i Berri-i Hümayun'un H. 1210 (m.1795) senesinde kurulmasından sonra, okulun iki aşaması arasındaki farkı belirtmek için kullanılmış olmalıdır.. Fakat bu yakıştırma, günümüzde yanlış bir şekilde sanki birbirinden ayrı deniz ve kara mühendislik okulları olmuş gibi bir yanlış anlamaya yol açmaktadır. Oysa böyle bir durum söz konusu değildir. Çünkü Hendese Odası'nda kale, bina, köpri inşaatı eğitimi de veriliyordu ve daha sonraki Mühendishane-i Berri-i Hümayun'da gemi yapımı ve denizcilikle ilgili eğitimin verilmesine de devam edildi. 
   Mühendishane adını taşıyan ilk resmi kurum olan Mühendishane-i Berri-i Hümayun'da ancak 1808'den sonra bu iki alandaki uzmanlaşma ayrışması başlamıştı ki, tam da o sırada Üçüncü Selim öldürülmüş ve Nizam-ı Cedid hareketi sona ermişti.. Bu yüzden mühendis subaylara olan istek ve ihtiyaç azaldığı için Mühendishane'deki eğitim de geriledi. Ancak H.1241 (m. 1826) tarihinde Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasıyla birlikte Mühendishane'nin de yeniden canlandırılmasıyla denizci ve karacı mühendis eğitiminin ayrılması gündeme geldi ve bu tarihte Mühendishane'deki ayrışma fiilen gerçekleşti. Fakat bu durumda da Mühendishane-i Berri-i Hümayun'dan ayrılma, Mühendishane-i Bahr-i Hümayun'un değil, Mekteb-i Bahriye adını taşıyan okulun kurulmasıyla oldu.. Bu ayrılan bölümün, İmparatorluk Deniz Mühendishanesi (Mühendishane-i Bahri-i Hümayun) olarak değil de, Mekteb-i Bahriye adıyla ayrılması da son derece doğaldır. Çünkü bu bölüm zaten Birinci Abdülhamid zamanında (1784'te) bir bahriye mektebi olarak yeniden düzenlenmişti. Nitekim Mehmed Esad Bey de yukarıda belirttiğimiz eserinde şunları söylemektedir :
"Sultan (Birinci) Abdülhamid Hazretlerinin saltanatları zamanında Tersane'de bir Mekteb-i Bahriye-i Şahane inşa olunmuş ve şöhreti Avrupa bilim erbabına kadar akseden Gelenbevi İsmail Efendi muallim tayin buyurulmuştur. O sıralarda ortaya çıkan birçok olay yüzünden gerektiği kadar ilerleyemeyen bu mektep, 1210 (1795) tarihinde Sultan Üçüncü Selim Hazretlerinin iradesiyle genişlettiği ve yenileterek ihya ettiği Mühendishane-i Berri-i Hümayun ile (eğitim tarzı ile) birleştirilmişti.."  
  


   Mühendislik tarihimizde, Mühendishane-i Bahri-i Hümayun ismiyle bir mühendislik okulu bulunmamaktadır. Bu isim, Hendese Odası'na ve Bahriye Mektebi'ne sonradan yakıştırılmış bir isimdir..
   
   Sonuç olarak, ülkemizde mühendislik eğitiminin ilk temellerinin 1759/60'da Koca Ragıp Paşa'nın girişimleriyle atılmış olduğunu söyleyebiliriz. Bu durumda Mühendishane'nin fiili kuruluşunu bu tarihe kadar götürebiliriz. Fakat mühendislik eğitiminin resmen (bir kanunnameye dayanarak) başladığı tarih 1776'dır. Mühendishane adını resmen kullanan ilk eğitim kurumunun kuruluş tarihi de 1795'tir. Son aşaması İTÜ olan Hendese-i Mülkiye Mektebi ise 1884 yılında kuruldu..




OSMAN BAHADIR'ın "Mühendishane Ne Zaman Kuruldu ?" adlı yazısından alıntıdır..
   
   

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK