Muhittin Birgen, CHP'nin ilk hali olan İttihat ve Terakki'nin sol kanadı içinde yer almış bir militan ; ayrıca eğitimci, yazar, gazeteci, çevirmen ve kooperatifçi bir siyaset adamı olarak çok bilinen birisi olsa gerek. Ama öyle değil, mevcut kaynaklara bakınca adı geçmiyor, kimse yakın dönem tarihi içinde Muhittin Birgen diye bir otorite tanımıyor. Bunun iki nedeni var : Birincisi, anılarının oldukça erken bir dönemde, 1936-1937 yıllarında, Son Posta gazetesinde tefrika edildikten sonra kitap olarak basılmaması. İkinci neden ise daha derin : Birgen'in bir karşı ses, bir karşı duruş olması ve hatta partizan olduğu halde yeri geldiğinde İttihatçıları bile yerden yere vurması, doğru deyişle "nesnel bir özeleştirmen" olması. Ona göre, "Köpeği kim öldürdüyse burnu sürtmeli," yani herkes sorumluluğunu üstlenmeliydi. Eğer Zeki Arıkan diye bir arkadaş gazete sayfalarında yitmiş bu önemli belgeyi bulup da ortaya çıkarmasaydı, bir alay resmi palavra daha uzun yıllar kendini gerçek diye yutturmaya devam edecekti.
Birgen, bir İstanbul kalem efendisi. Bir süre demiryollarında memurluk etti. Cumhuriyet'ten önce Tanin'de, Cumhuriyet'ten sonra Hakimiyet-i Milliye, Yenigün ve Son Posta gazetelerinde çalıştı. 1914-1919 arası Osmanlı Meclisinde milletvekiliyken, 1920'de bu sıfatla Kuvvayı Milliye'ye iltica etti. Ankara'da ona Basın-Yayın ve İstihbarat Müdürlüğü görevi verildi. 1921'e kadar bu görevde kaldı. Bu sırada Elmalı Hoca, Mehmet Akif Ersoy gibi Sünni tarikatçıların Sebilürreşad dergisine yardım etmedi diye hakkında uyduruk bir gensoru verildi. Gerçi bu teklif Meclis'te reddedildi ; ama Birgen'in küsmesine yol açtı. Artık "asap ve ahlak çürütmeye mahsus bir cehennem" haline gelen, her geçen gün "diktatörlüğe" giden Ankara'da durmasına imkan yoktu. Ailesini toparlayıp Batum üzerinden Tiflis'e gitti. O sıra İttihatçıların önde gelen tüm firarileri, Moskova-Baku-Tiflis üçgeninde buluşuyordu. Hepsinin kulağı Anadolu'daydı. Milli hareketi merak içinde, heyecanla takip ediyorlardı. Ankara'dan olumlu bir sinyal gelir gelmez Kuvvayı Milliye'ye geçmeyi planlıyorlardı. Ancak Mustafa Kemal ve arkadaşları, onların gelip İttihatçılık güdeceklerinden endişe ediyorlardı..
"Çağrılmayan Yakuplar" Ankara'dan umudu kesince, ister istemez maceraperest oldular. Bunlardan kimileri, Asya Türklerini ayaklandırma sevdasına düşen Enver Paşa'nın peşi sıra gitti, kimileriyse Azerbaycan'ın bağımsızlık savaşına destek olmak üzere, Baku'da toplaştı. Muhittin Birgen Kazım Karabekir'e yazdığı bir mektupta, Ankara'yı niçin terk ettiğini şöyle açıklar :
"Son defa Ankara'da Basın Yayın Müdürü, ondan evvel gazeteci ve mebustum. Şimdiyse bir serseri ! İstanbul'la köprüleri atmış, Ankara'nın havasıyla bir türlü barışamamış, bundan beş ay önce Anadolu'dan çıkarak buralara kadar gelmiş ve nihayet son iki ayı Moskova'da geçirdikten sonra buraya avdet etmiş bir serseri ! Ciddi bir iş, muayyen bir hedef ve muayyen bir program beni vazife başına çıkarmadıkça Ankara'ya dönmek fikrinde değilim. Çünkü bugünkü Ankara, asap ve ahlak çürütmeye mahsus bir cehennem halini almıştır."
Gerçekten Muhittin Birgen o kadar karamsardır ki, Ankara'nın giriştiği mücadelenin başarıya ulaşacağından bile şüphelidir : "Bugünkü zahiri birliğin altında, Anadolu'da şimdiye kadar görülmedik çekişmeler, baş döndüren ve göz karartan uçurumlar halinde ayrılıklar hasıl olmaya başlamıştır. Beş aydır gördüm, dinledim ve aradım, vasıl olduğum netice şudur ki, memleketin bu kadar güçlükle verdiği mücadele bir kör dövüşünden başka bir şey değildir. Zaten beni Ankara'dan çıkmaya sevk eden sebep de, bu kanaatti.."
Talat ve Cemal Paşalar, Ermeni intikamcılar tarafından vurulduktan ve Enver Paşa Kızıl Ordu imha edildikten sonra başsız kalan firari İttihatçılar, Azerbaycan Müsavat Partisi'ni ele geçirdi. O sıralar İttihatçılar, Azerbaycan'da çok itibar görüyordu. Müsavat Partisi, en çok taraftara sahip olan partiydi. Müsavat önde gelenleri orduyu, polis teşkilatını ve milis güçlerini İttihatçılara vermişlerdi.
Muhittin Birgen, hatıratının tam bu noktasında Türklerin, Azeri halkına attığı "korkunç bir kazığı" gün ışığına çıkarıyor : Ülkenin güvenlik güçleri ellerine emanet edilen İttihatçılar, Müsavat Partisi'ne inanmıyorlardı. Onlar, İngiltere'nin güdümündeki bu partiyi ele geçirerek akılları sıra, Birinci Dünya Savaşı'nda baş düşmanları olan İngiltere'yi cezalandıracaktı. Rusya, artık Çarın Rusya'sı değildi. Üstelik Sovyet Rusya, Anadolu'ya maddi destek veriyordu. Öyleyse azınlıktaki Azeri Komünist Partisi desteklenmeliydi. Öyle de yaptılar, Müsavat Partisi'ni son anda "İngilizci" diye suçlayarak, Kızılordu'yu Baku'ya soktular. Yani Azeriler, bizim İttihatçı artıkları yüzünden Sovyetler'e katıldı. Eğer İttihatçı güçlerin yönettiği Azeri asker ve polisleri Kızılordu'ya teslim olmasaydı, belki de İngiltere'nin, petrol hatırına desteklediği Müsavat Hükumeti Sovyetler'e direnebilecekti.
Birgen'in bundan sonraki macerası arkadaşlarından biraz farklı. Sovyet Azerbaycan'ında, ilk iş milliyetçi unsurları temizlemek olur. Tüm İttihatçılar kaçar. Ancak ona dokunmazlar, çünkü o İttihatçılara katılmamıştır. Ona, Baku Üniversitesi Pedagoji Enstitüsü'nde öğretmenlik teklif edilir. Birgen bu görevi kabul eder. Gelgelelim, bir süre sonra dönemin ruhuna Sovyetik bir paranoya musallat olur : "Komünist Partisi üyesi olmayan yerli-yabancı herkes potansiyel casus" muamelesi görmeye başlar. Ankara hesabına casusluk yaptığı, Türkçülük propagandası içinde olduğu iddialarıyla gizli polisin takibine muhatap olur. Bu yüzden, aynı tehditle karşı karşıya olan arkadaşı, sonradan ünlü öykücü olan Memduh Şevket Esendal'la birlikte yurda döner. O Azerbaycan'ı terk eden
"son İttihatçı"dır...
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder