Cemal Paşa'nın 21 Temmuz 1922 tarihinde Tiflis'te öldürülmesinden bugüne, cinayetle ilgili birçok iddia ortaya atıldı. Açılan Sovyet arşivleri ise öldürülmesiyle ve Sovyet Rusya'nın Cemal Paşa'ya yaklaşımıyla ilgili tarihçilere yeni belgeler sunuyor.
Rusya Toplumsal Siyasal Tarih Arşivi RGASPİ'de yer alan Sovyetler Birliği Komünist Partisi Politbürosu'nun toplantı tutanaklarından bu meselenin Sovyet iktidarı tarafından en üst düzeyde tartışıldığı anlaşılıyor. Bütün politbüro kararlarının "çok gizli" statüsünde saklanması, tutanakların Sovyet yöneticilerinin gerçeği belirlemeye yönelik samimi değerlendirmelerini yansıttığını gösteriyor..
Cinayet, ilk olarak 17 Ağustos 1922 tarihli oturumda ele alınıyor. Toplantının 8 no'lu bu gündemi, Milletler Halk Komiseri Stalin ve Dışişleri Halk Komiseri Karahan tarafından öneriliyor. Toplantıya sunulan bilgi notunda Taşnaklara işaret edilirken, araştırmaların en enerjik biçimde yürütüldüğü ifade ediliyor. Bilgi notunun kim tarafından yazıldığı bilinmemekle birlikte, üzerinde Stalin'in el yazısıyla düzeltmeler yaptığı görülüyor. Toplantıda alınan kararda ise İngiliz ajanlarının parmağına dikkat çekilirken, bir hükumet bildirisinin yazılmasına karar veriliyor..
"Kopya
NOT
CEMAL PAŞA'nın öldürülmesi hakkında
17.VIII.22
Transkafkasya ÇEKAsı (Olağanüstü Komite. İlk Sovyet istihbarat örgütü. Birkaç değişiklikten sonra KGB adını alacaktır), Cemal Paşa'nın öldürülmesi ile ilgili en enerjik biçimde araştırmalarını yürütüyor. Cinayetin Taşnaklar tarafından gerçekleştirildiğine ve onlar tarafından gerçekleştirildiğine ve onlar tarafından iyi bir şekilde hazırlandığına dair şüphe yok. (Stalin bu cümlenin üzerini çizerek el yazısıyla şu düzeltmeyi yapmış : 'Cinayetin Taşnaklara yakın kişiler tarafından gerçekleştirildiği veya her halükarda hazırlandığına dair bazı bulgular mevcut.') Cemal Paşa'nın öldürüldüğü gün Tiflis'te bulunan Taşnak Partisi'nin Merkez Komite üyeleri, sabahın erken saatlerinden Cemal Paşa'nın öldürülmesine kadar gizlenmişler. (Stalin, bu cümlenin de son bölümünün üstünü çizerek, 'daha sabahtan' düzeltmesini yapmış) Ayrıca onlarla birlikte Taşnakların diğer sorumluları da ortadan kaybolmuşlar. Transkafkasya ÇEKAsı, şimdilik üçü Merkez Komite üyesi olmak üzere otuz sekiz faal Taşnakı ve on teröristi tutukladı. (Stalin, bu cümlenin üzerini çizerek el yazısıyla şu düzeltmeyi yapmış : 'Taşnaklar arasında tutuklamalar yapılmaktadır')
Aslına uygundur : Sverdlov
J.St (Josef Stalin'in parafı) " (RGASPİ fond 17, liste 163, dosya 291, yaprak 10)
"PROTOKOL No.22
17 AĞUSTOS 1922 tarihli RKP MK POLİTBÜROSU OTURUMU
Katılanlar :
Politbüro üyeleri (Kamenyev, Troçki, Stalin, Rıkov, Kalinin-yedek) (yarım saat gecikmeyle) Yoldaşlar.
RKP MK üyeleri Rakovski, Yaroslavski, Rudzutak, Kuybışev, Radek Yoldaşlar.
8. Cemal paşa ve Taşnaklar hakkında
(Stalin, Karahan Yoldaşlar)
Radek Yoldaş'a, suikastın (muhtemelen İngiliz emperyalizmi ajanlarının yönlendirmesiyle) Taşnaklar tarafından gerçekleştirilmiş olması ve suçluların mahkemeye verileceği konusunda hükumet bildiriminin hazırlanması hususunda görev verilmiştir. Metinle ilgili olarak Stalin Yoldaş'ın oluru alınacaktır. (RGASPİ fond 17, liste 3, dosya 308, yaprak 1 ve 3)
Politbüronun 22 Kasım 1922 tarihli oturum tutanaklarından ortaya çıkan ilginç bir gerçek ise, Sovyet Rusya'nın Cemal paşa'nın ailesine 5.000 altın yardım yapması. Bu kararın alındığı toplantıda Lenin, Stalin, Troçki gibi en üst düzeydeki Sovyet liderleri de hazır bulunuyor. Bu öneri ise Dışişleri Halk Komiseri Çiçerin tarafından yapılıyor. (Cemal Paşa'nın ailesine daha sonra TBMM'de kabul edilen 13 Nisan 1924 tarihli "on üç kişiye vatana hizmet tertibinden maaş tahsisi hakkında kanun" gereği de yardım yapılmıştır.)
"PROTOKOL No. 37
23 KASIM 1922 tarihli RKP MK POLİTBÜROSU OTURUMU
Katılanlar:
Politbüro üyeleri Kamenyev, Kalinin (yedek), Lenin, Molotov (yedek), Stalin, Troçki, Zinovyev Yoldaşlar.
RKP MK üyesi Sokolnikov Yoldaş.
Merkez Denetim Komisyonu üyesi Şkiryatov Yoldaş.
1. Dışişleri Halk Komiserliği'ne ait gündem :
c) Cemal'in ailesine yardım hakkında ,
(Çiçerin Yoldaş)
Öldürülen Cemal'in ailesine 5.000 altın verilmesine." (RGASPİ fond 17, liste 3, dosya 323, yaprak 1)
Sovyetler'in Türkiye'de görev yapmış diplomatlarından Nikolay Raviç de hatıralarında Cemal Paşa'nın öldürülmesini İngiliz istihbarat servisinin işi olarak yorumlar. Amaç, Türk-Sovyet ilişkilerini bozmaktır. Sovyet Rusya'nın o dönemdeki Türkiye Büyükelçisi S.İ.Aralov ise Rauf Orbay'a taziye ziyaretinde bulunur ve Cemal Paşa'yı "Türkiye'nin büyük bir evladı ve Türk-Rus dostluğunun ateşli bir taraftarı" olarak nitelendirir. ("Rauf Orbay'ın Hatıraları 1914-1945", s.305)
İstanbul'da konuşlanmış olan Beyaz Orduların 26 Ağustos 1922 tarihli istihbarat raporuna göre ; 24 Ağustos'ta Sirkeci'deki Rodina Restoranı'nda Sovyet ajanı Dr. Ahundov, yaşlı bir Türk'le buluşmuştur. Aralarındaki sohbette Ahundov, Sovyet iktidarının Cemal Paşa'nın Taşnak Ermenisi katilleriyle hesaplaşacağını ve Türkiye'ye yönelik içten dostluğunu kanıtlayacağını söylemiştir.
(Rusya Federasyonu Devlet Arşivi / GARF fond 5909, liste 1, dosya 4, yaprak 329)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder