İsmet İnönü ; Stalin'in dış politikası, ABD ile ilişkiler, II. Dünya Savaşı sonrası "Müttefikler"e demokrasiye geçileceği yolunda verilen sözler gibi etkenleri değerlendirerek, 1 Kasım 1945'de Meclis'i açış konuşmasında ikinci bir partiye gereklilik duyulduğunu açıkladı.
Bu gelişmeler, 7 Ocak 1946'da Demokrat Parti'nin kurulmasıyla sonuçlandı. Aynı yıl, Cemiyetler Kanunu'ndaki değişiklikten yararlanarak, sol partilerle işçi sendikaları da kuruldu. Ancak bunlar, yalnızca dört ay varlıklarını sürdürebildiler. Sıkıyönetim hepsini kapattı, yöneticileri de mahkemeye verildi !..
21 Temmuz 1946'da yapılan genel seçimler yıllar boyu "hile, baskı, mazbata yolsuzluğu" vb. suçlamalarına konu olacak bir hava içerisinde geçti. Sonuçta CHP "kazandı" ama, muhalefete ve basına büyük bir "açık" verdi..
Seçimlerden sonra da, sıkıyönetimin kimi gazeteleri kapatmasına, "seçim sonuçları hakkında vatandaşları şüpheye düşürücü" yayınları yasaklamasına karşın, siyasi havadaki gerginlik sürüp gitti. Bu dönemde DP'liler bir yandan Meclis'ten çekilerek "sine-i millete dönme" önerisini tartışıyorlar, bir yandan da Cami Baykurt, Tevfik Rüştü Aras, Zekeriya Sertel gibi "solcu" bilinen kimselerle işbirliği yapıyorlardı. İktidar çevrelerini en çok bu iki konu tedirgin etmekteydi.. Bu sıralarda "Mareşal Fevzi Çakmak faktörü" gündeme geldi. Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasından sonra Ordu ile siyasetin ilişkisi kesilirken komutanların birçoğu Meclis'te görev almayı yeğlemişti. Mareşal ise orduda kalmış, genelkurmay başkanlığı, II. Dünya Savaşının sonuna kadar sürmüştü. Savaş sonunda ordunun yenileşmesi gereği ile, Mareşal'in her tür yenileşmeye karşı olduğu da göz önüne alınarak, emekli edilmişti. "Yaş haddi" dolayısıyla emekliye ayrılması Mareşal'de onulmaz bir "İnönü düşmanlığı" yarattığı için ; DP kurulurken kendisinin tarihi kişiliğinden yararlanmak isteyen Bayar-Menderes ikilisi ve onların arkadaşlarıyla işbirliği yaptı, DP listelerinden bağımsız milletvekili seçildi..
Geniş bir kesimin Mareşal'i bir kurtarıcı gibi görmesi, İzmir gezisi sırasında otomobilinin omuzlarda taşınması DP'nin prestijini yükseltmişti. Ancak, kısa bir sonra DP'liler ile arası açılan Fevzi Çakmak, Erenköy'deki evine çekildi..
Başlangıçta DP kurucularıyla işbirliği yapan solcu aydınlar da kısa sürede Bayar ve ekibinden umudu kesmişlerdi.
İşte bu sırada, "İnsan Hakları Cemiyeti" kurulması gündeme geldi. Derneğin kurulmasına önayak olan aydınlar da Mareşal'in tarihi kişiliğinden yararlanmayı düşündüler !..
Aynı günlerde hükumet de benzeri bir kuruluşu gerçekleştirmek için Nihat Erim ile Nazım Poroy'u görevlendirmişti. Birleşmiş Milletler, üye ülkelerde "BM İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetlerini Koruma Grupları" kurulması yolunda bir karar almış, bunu Türkiye'ye de bildirmişti. Başbakan Recep Peker tarafından görevlendirilen Nihat Erim, İstanbul'daki girişimden önce davranmak amacıyla kısa sürede bir tüzük hazırlayıp kurucu aramaya başladı. Öncelikle Cihad Baban ile DP milletvekili Enis Akaygen'i önerdiyse de, Recep Peker şimdilik bu kuruluşta "muhalif" kimselerin yer almasının istenmediği gerekçesiyle bu iki kişinin kuruculuğunu onaylamadı..
İstanbul'da ise Atatürk döneminin Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras (üstte soldan ikinci), gazeteci Zekeriya Sertel (üstte en sağda), Cami Baykurt (Atatürk'ün ilk kabinesinde İçişleri Bakanı idi, sonradan muhalefete geçti) (üstte sağdan ikinci) öncülüğünde başlatılan toplantılarda ayrıca Mareşal Fevzi Çakmak, emekli General Sadık Aldoğan, Atatürk döneminin Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Hasan Rıza Soyak, DP İstanbul İl Başkanı Avukat Kenan Öner, Raşit Erer ve eski büyükelçilerden Hamdi Arpağ'ın da kurucu olmaları kararlaştırılmış ; başkanlığa Fevzi Çakmak, genel sekreterliğe Tevfik Rüştü Aras getirilmişti..
Derneğin kuruluşuyla ilgili haberler basında yer alır almaz CHP yanlısı gazeteler derneğe, Mareşal'e ve "Sovyetçi" oldukları gerekçesiyle Zekeriya Sertel ile Tevfik Rüştü Aras'a ateş püskürmeye başladı.. Sözgelimi Falih Rıfkı Atay şunları yazıyordu :
"Bu faaliyetin ileride nasıl gelişeceğini bilemiyoruz. Anladığımız şudur ki, bu cemiyet, faşist damgasını vurduğu vatandaşlara kapılarını kapamıştır. Biz Türkiye'de faşistler bulunduğunu yalnız Moskova Radyosu'ndan işitiyoruz !.."
Bu arada, eskiden beri fanatik bir antikomünist olan, hatta Nazım Hikmet'i mahkum ettirdiği söylenegelen Mareşal'in dernek başkanlığını kabul etmesi, bir başka deyişle solcularla işbirliği yapması ise hem CHP hem de DP çevrelerinde şaşkınlık ve telaş yaratmıştı..
17 Ekim 1946 günü valiliğe verilen kuruluş bildiriminde derneğin amaçları şöyle belirleniyordu :
"1- T.C. Anayasası ile vatandaşlara sağlanmış olan hak ve hürriyetlerin, meşru veya gayrimeşru yollardan, onun elinden alınmasına karşı çıkmak,
2- Roosevelt'in meşhur 'Dört Hürriyet'inin korunmasına çalışmak.."
Tüzükte "Faşizm ve diktatörlüğe hizmet etmemiş olmak" koşuluyla herkesin derneğe üye olabileceği belirtiliyor ; siyasi bir kuruluş olmayan ve parti haline gelme niyeti bulunmayan derneğin çalışmalarını Meclis içinde milletvekillerinin kampanyalarıyla, Meclis dışında konferanslar ve yayınlar yoluyla sürdürmesi öngörülüyordu..
Takvimler 20 Ekim 1946'yı gösterirken, Türkiye'de kurulan ilk "İnsan Hakları Derneği"nin pek kısa süren yaşamı şu şekilde noktalandı :
Gazetecilerle meraklılar Karaköy Palas İşhanının kapısında, merdivenlerinde birikmişlerdi. DP İl Başkanı Avukat Kenan Öner'in üst kattaki yazıhanesine yaklaştıkça kalabalık daha da artıyordu. Mareşal Fevzi Çakmak, Cami Baykurt ve Zekeriya Sertel, kalabalığı güç bela yararak merdivenlerden çıkıp büroya girdiler. Basında günlerdir tartışılan Cemiyet'in kuruluşu biraz sonra resmen açıklanacaktı. Daha toplantı başlamadan, dışarıda bir gürültü oldu ve ardından kapı hızla açıldı ; 25 yaşlarında, uzun boylu, sarışın bir genç içeri daldı. Heyecanlı bir şekilde Mareşal'e hitaben olanca sesiyle bağırdı :
"Paşam, komünistler sizi aldatıyor !.."
Bir soluk alıp konuşmasını sürdürdü :
"Solcu olarak tanınmış, beynelmilel bir dava güden Zekeriya Sertel ile Türkçülüğü ve milli cepheyi temsil eden Mareşalimiz nasıl bir araya geldiler ?!.."
Sarışın genç susmak bilmiyordu :
"Üniversite gençliği solcu olan Zekeriya Sertel'e o kadar kızmıştır ki, matbaasını yıkmak zorunda kalmıştır !.."
Zekeriya Sertel oturduğu yerden karşı çıktı :
"Matbaamı üniversite talebeleri değil, polis yıktı !.."
İnsan Hakları Cemiyeti kurucuları, kolundan tutup dışarı attıkları bu gencin ajan olduğu kanısına vardılar. (Hepsiyle içli dışlı olan, Menderes ve Tevfik Rüştü Aras'ın yeğenleri, 'Özdemir oğlumuz' dedikleri Özdemir Evliyazade'nin polis ajanı olduğu, yıllar sonra, Yassıada duruşmaları sırasında anlaşılacaktır.)
DP'liler bir süredir kendilerini uyarıyorlardı. Demek, ortada ciddi bir durum vardı. "Tan" gazetesinin 4 Aralık 1945'de yakılıp yıkılması da belleklerdeydi. Üzerinden bir yıl bile geçmemişti..
Resmi bildirimde bulunarak derneği kurmalarından üç gün sonra yer alan bu olayın hemen ardından derneğin kimi kurucuları "Ben kurmadım", "Haberim yoktu" gibisinden demeçler vermeye başladılar !..
II. Dünya Savaşı sonrasında yer alan iç ve dış gelişmelerin bir uzantısı olan, yararlı çalışmalar yapabilecek bir dernek, iç politikanın "ince" hesaplarına kurban gitmiş oldu..
Bu olaylı basın toplantısından sonra, basının dernekçilere yönelik suçlamaları arttı. Sonradan, Hasan Ali Yücel'i Milli Eğitim Bakanlığı sırasında komünistleri korumakla suçladığı için ünlü olan, DP İstanbul İl Başkanı Kenan Öner, "Benim Cemiyet ile hiçbir ilgim yoktur," diyecek ; "Kanaatlerine tamamen zıt olduğum bazı şahısların yazıhanemde toplanmalarını men etmek nezaketsizliğini gösteremezdim" sözleriyle de kendini "temize çıkarmaya" (!) çalışacaktı..
Mareşal'in demeci de ilginçti :
"Aşırı solculukla malul kimselerin de kanaatleri bir nevi kızıl faşistliktir. Benim aşırı solcularla ve alelumum milli fikirlerin dışında kanaat besleyenlerle anlaşmama imkan yoktur. Gayemiz haksızlığa maruz kalanlara doktor bulmaktır. Hayır işine ideoloji davaları karışırsa elbet böyle bir cemiyette yerim olmaz.."
Metin Toker'in yazdığına göre, 27 Ekim'de Çankaya'da "Erdal'ın odasında" İsmet Paşa ile başbaşa görüşen Nihat Erim, "Mareşal'in komünistlerle işbirliğini çok tehlikeli bulduğunu" anlatacak, İnönü de ona "Komünistlerle ilk mücadelemizi yapıyoruz" yanıtını verecektir !..
ALPAY KABACALI'nın "Yakın Tarihimizden Büyük Dönemeçler" adlı kitabından derlenmiş bir yazıdır..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder